Astara (Azərbaycan)
|
Bu məqalə Azərbaycanda yerləşən şəhər haqqındadır. Digər mənalar üçün Astara səhifəsinə baxın. |
| Şəhər | |
| Astara | |
|---|---|
| Ostoro | |
 | |
| 38°26′24″ şm. e. 48°52′30″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | −22 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəsmi dili | |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Poçt indeksi | AZ 0700 |
| Nəqliyyat kodu | 07 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Astara — Azərbaycan Respublikasının Astara rayonunun Astara şəhər inzibati ərazi dairəsində şəhər,[1] Astara rayonunun inzibati mərkəzi.
1945-ci ildə rayon tabeli şəhər statusu almışdır.[2] Astara şəhəri Astara çayının sol sahilində yerləşir. Bakıdan 313 km məsafədə yerləşir. Şəhərdən 3 km aralıda Astara dəmiryolu stansiyası yerləşir.[3]
Etimologiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Astara sözünün etimologiyasına aid bir neçə versiya və tarixi mənbələr var. Talış toponiminə əsasən "osto" (azərb. ahəstə, asta, asan), "ru" (azərb. yol), yəni "asan yol" deməkdir.[mənbə göstərin] Başqa versiya, asterid (lat. asteridae) yarımsinifinə aid, xüsusən astraçiçəklilər (lat. asterales) bitki sırasına aid bəzi bitkilərin bu ərazilərdə bitməsi ilə əlaqələndirilir. Ptolemey 2-ci əsrə aid olan xəritəsində Xəzər dənizi və qədim Albaniya xəritəsində şəhərin adını "Astarata", bəzi mənbələrdə "Arsarata", bəzi mənbələrdə isə "Arfarata" kimi qeyd etmişdir.[4] Strabon isə özünün "Tarixi hadisələr" barədəki qeydlərində "Astara" adının mövcudluğunu göstərərək ərazi haqqda "dənizin ləpələrinin dağların ətəklərini yuması və öpməsi" barədə fikirlər söyləmişdir.[4] 17-ci əsrdə yaşamış alman səyyahı Adam Olearinin fikirincə: — "şəhər bölgəyə görə Astara adlandırılıb".[5] Adam Oleariyə görə yerli əhalinin dilindən "ast" (azərb. aşağı, çökək), "ura/ara, ru" (azərb. yer, su, çay, bulaq, yol) kimi tərcümə edilir.[5] Şəhər dəniz səviyyəsindən 22 metr aşağıda olduğuna görə bu versiya şəhərin coğrafi mövqeyi ilə uyğunlaşır. P. V. Jilo və A. N. Kosarevə görə "astara" fars dilindən tərcümədə "esterahət" yəni "istirahət" mənasını verir.[6] Ümumilikdə talış dilində və həmçinin digər iran dillərində sözün mənası "ulduz" kimi qəbul edilir.
Talışlar eyni adlı rayonu və şəhəri "Ostoro" adlandırırlar.
Tarix
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şəhər haqqında ilk tarixi mənbələrə Ptolomeyin 2-ci əsrdə qələmə aldığı, ilk atlas kimi qəbul edilən "Coğrafiya" əsərində rast gəlinir.
Azərbaycanın İranla sərhəddində (bir hissəsi Cənubi Azərbaycan ərazisindədir), Astaraçayın mənsəbində, Xəzər dənizinin sahilindədir, Lənkəran ovalığındadır. Astara sözü yerli talış dilində və həmçinin digər İran dillərində "ulduz" mənasını verir. XIII əsrə aid mənbələrdə Astara yaşayış məntəqəsi adı kimi xatırlanır. Astara çayının İran sahilində yerləşən şəhər və port da Astara adlanır. Bu şəhərin qədim adı Qum olmuşdur. Fars dilində "qum" sözü də "alçaq yer, aşağı yer" kimi izah edilir. Azərbaycanın Rusiya imperiyası tərəfindən işğal edildiyi dövrdə Astara qəsəbə kimi Bakı quberniyasının Lənkəran qəzasına daxil olub. 1945-ci ildə Astara şəhər statusu alıb.
Coğrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Astara bir kiçik şəhər olaraq, Azərbaycanın cənub-şərq hissəsi və İran ilə sərhəddə yerləşir. Şəhər şərqdən Xəzər dənizi və qərbdən Talış dağları vasitəsi ilə əhatə edilərək havası rütubətli və nisbətən isti keçir. Bura Azərbaycanın ən çox yağıntılı şəhəridə sayılır.[7]
Əhali
[redaktə | mənbəni redaktə et]Texniki problemlərə görə qrafiklər müvəqqəti olaraq söndürülüb. |
| |||||||||||||||||||||||||||
| Etnik qrup |
17 – 23 yanvar, 1939-cu il sa.[12] | |
|---|---|---|
| Sayı | % | |
| cəmi | 1 388 | 100.00% |
| azərbaycanlı | 740 | 53.31% |
| rus | 423 | 30.48% |
| talış | 167 | 12.03% |
| ukraynalı | 15 | 1.08% |
| erməni | 11 | 0.79% |
| alman | 7 | 0.50% |
| gürcü | 5 | 0.36% |
| yəhudi | 3 | 0.22% |
| ləzgi | 2 | 0.14% |
| avar | 2 | 0.14% |
| digər | 13 | 0.94% |
1979-cu ildə 11,950[13] nəfər əhalisi olan şəhər əhalisi 2009-cu il siyahıyaalmasına əsasən 16,515[13] nəfər olub. Etnik quruluşuna görə azərbaycanlılardan (əsasən talış, qismən türklərdən)[13] ibarətdir.
İqtisadiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]Təhsil
[redaktə | mənbəni redaktə et]İbtidai və orta təhsil
[redaktə | mənbəni redaktə et]Astara Rayon Təhsil Şöbəsi 1930-cu ildə yaradılıb.[14] Hazırda Astarada Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin Astara Rayon Təhsil Şöbəsi tərəfindən idarə olunan, tam orta məktəblərin nəzdində olan 5 ədəd xüsusi sinif,[15] 7 ədəd tam orta məktəb fəaliyyət göstərir.[16] 2 ədəd rayon təhsil şöbəsinin tabeliyində olan məktəbdənkənar təhsil müəssisəsi, Astara rayon Uşaq Gənclər İdman-Şahmat Məktəbi və Astara rayon Uşaq Gənclər İnkişaf Mərkəzi var.[17]
Tam orta və ali təhsil
[redaktə | mənbəni redaktə et]Astara şəhərində Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan, Astara Pedaqoji Kolleci fəaliyyət göstərir.[18] Şəhərə ən yaxın ali təhsil müəssisəsi Lənkəran şəhərində yerləşən Lənkəran Dövlət Universitetidir.
Səhiyyə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şəhərdə Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan 2 ədəd qurum, Məhkəmə Tibbi Ekspertiza və Patoloji Anatomiya Birliyinin Astara rayon şöbəsi və Astara Rayon Profilaktik Dezinfeksiya Şöbəsi fəaliyyət göstərir.[19]
Mədəniyyət
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ətraf mühit
[redaktə | mənbəni redaktə et]Hökumət və siyasət
[redaktə | mənbəni redaktə et]Hökumət
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şəhər Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına uyğun olaraq bələdiyyə yerli özünüidarəetmə forması ilə bələdiyyə sədri tərəfindən idarə olunur. Hazırda Astara bələdiyyəsinin sədri Anar İbadovdur.[20][21]
Şəhər də daxil olmaqla ümumilikdə rayon ərazisində 1 ədəd məhkəmə, Astara Rayon Məhkəməsi fəaliyyət göstərir. Astara Rayon Məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsi kimi Astara rayonunun ərazisi çərçivəsində qanunla səlahiyyətlərinə aid edilmiş mülki, cinayət, inzibati xətalara dair və digər işlərə baxır. Hazırda məhkəmə sədri Zamin İbrahimovdur.[22][23]
Siyasət
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şəhər rəhbərliyi bələdiyyə və icra hakimiyyəti çərçivəsindədir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına uyğun olaraq bələdiyyə sədrləri seçkilər yolu ilə təyin olunur. İcra başçısı isə birbaşa Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təyin olunur. Hazırda həm bələdiyyə sədri həm də icra başçısı YAPı təmsil edir.
Şəhərdə 1 ədəd 77 saylı seçki dairəsi fəaliyyət göstərir.[24] Bundan əlavə ümumilikdə şəhər və rayon əhalisi üçün fəaliyyət göstərən 76 saylı Lənkəran-Astara seçki dairəsi var.[25] 77 saylı Astara seçki dairəsində 44 məntəqə, 39864 nəfər seçici var.[24]
Milli Məclisdə, 2015 və 2020-ci il Azərbaycan Respublikası Milli Məclis seçkilərində Yeni Azərbaycan Partiyasından namizədliyini irəli sürərək, 57,6% səslə, 77 saylı Astara seçki dairəsindən millət vəkili seçilmiş ürək-damar cərrahı, tibb üzrə elmlər doktoru Rəşad Mahmudov tərəfindən təmsil olunur.[26]
Astara şəhəri siyasi səs toplamalamalar üzrə ölkənin mühüm bögələrindən biri hesab olunur. Son siyasi səsverəmələrdə seçici fəallığı ortalama 22%-i təşkil edir.[27][28] 2020-ci il Milli Məclisə keçirilən seçkilərdə yaşı 100 və 100-dən yuxarı olan 4 nəfərin adı seçici siyahısına daxil edilib.[28]
Nəqliyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]Astara şəhəri "E-119" nömrəli Moskva-Mahaçqala-Bakı-Astara avtomobil yolunun cənub dayanacağıdır.[29]
Dəmir yolu
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şəhərdə 1 ədəd dəmiryolu stansiyası var. Şəhərin ərazisindən beynəlxalq Astara-Rəşt-Qəzvin dəmiryolu keçir. Bu Rusiya, Azərbaycan və İranın mövcud dəmir yollarını birləşdirən nəqliyyat dəhlizidir. Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi çərçivəsindədir. Xətt Rusiya, Azərbaycan, İran və Hindistanın nəqliyyat və informasiya marşrutlarını inteqrasiya edir.
Görkəmli şəxslər
[redaktə | mənbəni redaktə et]A
- Aydın Məmmədov (1939–2001) — General-mayor, Azərbaycan SSR daxili işlər naziri.
- Ağazeynal Qurbanzadə (1938–) — professor.
Ə
- Əliqulu Səmədov (1953–) — rejissor, aktyor.
- Əjdər Qurbanov (1962–) — hərbçi.
F
- Fərman Eyvazov (1936–1996) — şərqşünas alim, filosof.
- Fərman Qulamov (1945–2016) — Müasir Azərbaycan təsviri sənətinin tanınmış nümayəndəsi, Əməkdar rəssam.
- Firudin Davudov (1926–1983) — kriminalist, hüquq elmləri doktoru.
G
- Gəncəli Gənciyev (1942–) — professor.
İ
- İlya Kaverin (1910–1963) — Böyük Vətən Müharibəsi iştirakçısı, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.
K
- Kamran Nəzirli (1958–) — yazıçı, tərcüməçi.
- Kəmalə Abiyeva (19??–) — şairə.
O
- Oqtay Kazımi (1932–2010) — bəstəkar.
S
- Seyran Şiriyev (1944–2013) — şair, yazıçı.
- Sudeyf İmamverdiyev (1938–) — tibb elmləri doktoru, professor.
- Sultan Məmmədov (1938–2019) — katib, deputat.
T
- Tovsif Məmmədov (1929–2013) — professor.
V
- Vaqif Axundov (1950–) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin general-polkovnik, Azərbaycan Respublikası Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidmətinin rəisi.
- Vasif Eyvazzadə (1985–) — Azərbaycan Yaradıcı Sənayelər Federasiyasının İdarə Heyətinin sədri.
- Vasif Əliyev (siyasətçi) (1941–) — siyasətçi, millət vəkili.
R
- Rəşad Mahmudov (1974–) — həkim, millət vəkili.
Z
- Zakir Həsənov (1959–) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin general-polkovniki, Azərbaycan Respublikasının Müdafiə naziri.
- Ziya Bünyadov (1921–1997) — şərqşünas alim, tarixçi.
Şəhidləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Yalçın Nəsirov (1976–1995) — Şəhid, Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı.
- Mehman Vəliyev (1972–1993).
- Ceyhun Babayev (1975–1993).
- Rakif Əskərov (1962–1994).
- Rafiq Məmmədov (1970–1994).
- Rasim Camalov (1959–1994).
- Elşən Şabanov (1975–1994).
- Seyran Quliyev (1964–1994).
- Şıxəli Qasımov (1973–1994).
- Fərman Əliyarov (1968–1974).
- Əfqan Səfərov (1966–1994).
- Elbrus Məlikov (1976–1997).
- Nurlan Rəhimov (1981–2020).
- Kamran Seyfullazadə (1999–2020).
- Cəmil Qurbanzadə (2003–2022).
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı, 2024" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2024-02-28. 2024-03-14 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-04-05.
- ↑ Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". Азербайджанское государственное издательство, Баку, 1961, стр. 8
- ↑ "Bakıdan bölgələrə qədər olan yol məsafələri". avtosfer.az.
- ↑ 1 2 "Astara Rayon İcra Hakimiyyəti, Rayon haqqında". astara-ih.gov.az. 2022-01-02 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 Pospelov, Yevgeni. Географические названия мира: Топонимический словарь. 1985. səh. 21. ISBN 5-89216-029-7.
- ↑ Справочник по истории географических названий на побережье СССР. — М.: Министерство обороны Союза ССР, Глав. упр. навигации и океанографии, 1985. — С. 21.
- ↑ "Mycaucasus". 2022-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-09.
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1959).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1970).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1979).
- ↑ SSRİ əhalisinin siyahıya alınması (1989).
- ↑ Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Население Астаринского района (по переписи 1939 года) Arxivləşdirilib 2022-03-25 at the Wayback Machine
- ↑ 1 2 3 Encyclopaedia İranica:Astara a town and a district in the Ṭāleš region on the Caspian coast Arxivləşdirilib 2013-05-17 at the Wayback Machine
- ↑ "Ümumi məlumat". astara.edu.gov.az. 2022-06-14 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Ümumi təhsil müəssisələrinin siyahısı / Xüsusi siniflər". edu.gov.az. Təhsil Nazirliyi. 2022-06-30 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Ümumtəhsil məktəbləri". astara.edu.gov.az. 2022-04-13 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Məktəbdənkənar müəssisələr". astara.edu.gov.az. 2022-06-14 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan orta ixtisas təhsil müəssisələri". edu.gov.az. Təhsil Nazirliyi. 2022-06-30 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin strukturuna daxil olmayan tabeliyindəki qurumların siyahısı". e-qanun.az. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti. 2019-07-17 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-22.
- ↑ "Bələdiyyələr barədə məlumatın əldə edilməsi". justice.gov.az.
- ↑ "Vahid məhkəmə portalı / Astara Rayon Məhkəməsi". courts.gov.az. 2022-06-15 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Vahid məhkəmə portalı / Astara Rayon Məhkəməsinin sədri". courts.gov.az. 2022-06-30 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ 1 2 "77 saylı Astara seçki dairəsi". www.infocenter.gov.az. 2022-08-09 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "76 saylı Lənkəran-Astara seçki dairəsi". www.infocenter.gov.az. 2022-08-09 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "DAİRƏLƏR ÜZRƏ SEÇİLMİŞ NAMİZƏDLƏR". www.infocenter.gov.az. 2020-08-19 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Bağırov, Taleh. "Cənub bölgəsində yüksək seçici fəallığı". ikisahil.com. 12 aprel 2018.[ölü keçid]
- ↑ 1 2 Əliyev, Bağır. "77 saylı Astara DSK: 39864 seçici 44 seçki məntəqəsində 15 namizədə səs verir". azertag.az. 09.02.2020.
- ↑ "European route E119" (ingilis).[ölü keçid]
 | ||
|---|---|---|
| Şəhərlər |  | |
| Qəsəbələr | ||
| Kəndlər | Alaşa • Artupa • Anbuba • Asxanakəran • Avyarud • Azaru • Bala Şahağac • Bəlbay • Bili • Bio • Binabəy • Bursut • Burzubənd • Çayoba • Çüvaş • Çükəş • Deqadi • Dəstor • Diqo • Dolu • Dürriyə • Əkbərməhəllə • Giləparqo • Giləşə • Hamoşan • Həsin • Xıçaso • İstisu • Kakalos • Kamlakan • Klınbi • Kolatan • Koraoba • Qapıçıməhəllə • Qamışoba • Lobir • Lomin • Marzəsə • Maşxan • Məsçitməhəllə • Miki • Motalayataq • Noyabud • Ojakəran • Ovala • Pensər • Pəlikəş • Rinə • Reqloba • Rıvadila • Rudəkənar • Seləkəran • Səlivə • Səkəşam • Səncərədi • Sərək • Sığaloni • Sıhəkəran • Sibiyyət • Sipiyəpart • Siyaku • Sım • Şuvaş • Siyətük • Suparibağ • Şağlazüzə • Sipiyaəlfətik • Siyakeş • Şıxəməhlə • Şıxımpeştə • Şahağac • Şəmətük • Şəvqo • Şiyəkəran • Şuvi • Şümrüd • Taxtanəkəran • Təngərüd • Toradi • Tüləküvan • Vaqadi • Vaqo • Vənəşikəş • Vəznəş • Vıləparqo • Viləşə • Vovada • Züngüləş | |
Xəzər dənizi limanları | |
|---|---|
 Azərbaycan | |
 Rusiya | |
 İran | |
 Qazaxıstan | |
 Türkmənistan | |
| Azərbaycan ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
.svg){kind=icon} | Şəhər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |