Meksika inqilabı

Meksika inqilabı
Tarix	1910–1917
Yeri	Meksika
Nəticəsi	İnqilabçıların qələbəsi Porfirio Dias hakimiyyəti devrildi Fransisko Madero yeni prezident seçildi
Münaqişə tərəfləri
Əksinqilabi qüvvələr İnqilabçı qüvvələr
Komandan(lar)
Porfirio Dias Fransisko Madero
Tərəflərin qüvvəsi
250.000–300.000 255.000–290.000
Ümumi itkilər
1.500.000–2.000.000 hərbi və mülki şəxs həlak olmuşdur.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Meksika inqilabı (isp. Revolución mexicana) və ya Meksikada vətəndaş müharibəsi (isp. Guerra civil mexicana) — 1910-1917-ci illərdə Meksika tarixində baş vermiş vətəndaş müharibəsi. Porfirio Dias diktaturasına qarşı üsyan kimi başlanmış və yeni konstitusiyanın qəbul edilməsi ilə sona çatmışdır. Vətəndaş müharibəsi dövründə əhalinin arasında müxtəlif mənbələrə görə 500.000 nəfərdən 2.000.000 qədər əhali, 1910-cu ildə isə ölkə əhalisi 15.000.000 nəfər olub..

Mərhələləri

Tədqiqatçılar Meksika inqilabını dörd mərhələyə bölürlər:

Birinci mərhələ (1910-cu ilin noyabrından 1911-ci ilə qədər) Porfirio Dias diktaturasının devrilməsidir. Liberal torpaq sahibləri və sahibkarlar, işçilər və kəndlilər, liberal-demokrat liderlərin siyasi rəhbərliyi altında vahid bir cəbhə kimi çıxış etdi.

İnqilabın ikinci mərhələsində (1911-ci ilin mayından 1913-cü ilə qədər) liberal demokratlar hakimiyyətdə idi, lakin inqilabçı qüvvələr arasında birliyin olmaması əks-inqilabçı çevrilişə gətirib çıxardı.

Üçüncü mərhələ (1913-cü ilin fevralından 1914-cü ilin iyununa qədər) konstitusiya rejiminin bərpasıdır. İnqilabçılar yenidən birləşmiş cəbhədə çıxış etmiş, kəndli kütlələrinin rolu artmışdır.

İnqilabçı kəndlilər və mötədil liberallar arasındakı vətəndaş müharibəsi (1914-cü ilin iyulundan 1917-ci ilin fevralına qədər) inqilabın sonuncu, dördüncü mərhələsi idi. İnqilabçıların orta qanadı qazandı, geniş kütlələr inqilabda həlledici rol oynadı və ölkənin sonrakı inkişafına təsir etdi.

Porfirio Dias diktaturasının devrilməsi

Porfirio Diasın fotoşəkli.

Dias diktatorluğunun nəticəsində ölkənin ABŞ-dən asılılığı və yüksək sosial təzyiqlər artmışdır. Buna görə 1907-1908-ci illərdə Amerika Birləşmiş Ştatlarının dövründəki böhrandan sonra 1910-cu ildə məhsul çatışmazlığı ilə daha da ağırlaşdı, Meksikada kəskin iqtisadi, sosial və siyasi böhran oldu. 1910-cu ildə Porfirio Dias bir daha Meksikanın prezidenti seçildi. Fransisko Madero, seçki nəticələrini etibarsız elan etmiş və rejimə qarşı döyüşməyə çağırdığı "San Luis Potosi Planı" ilə gündəmə gəldi. Plan, həmçinin, "vəhşi bir şəkildə" götürülmüş kəndli torpaqların qaytarılması barədə bir söz verildi. Üsyan 20 noyabrda planlaşdırıldı. Plan bütün sosial məsələləri nəzərə almasa da, bu, xalqın etirazları üçün katalizator oldu.

Ümumi üsyan başlamadı, amma tanınmış kəndli liderlər Paşkual Orozco və Pancho Villanın başçılığı ilə Çiuaua əyalətini bürüdü. 1911-ci ilin fevralında Madero Meksikaya qayıtdı və Mart ayında Emiliano Zapata başçılıq etdiyi Morelos əyalətində üsyan başladı. O dövrdə ölkədə iki inqilab gerçəkləşdi: Madero və orta təbəqələrinin məqsədi ölkəni idarə etmək, cənubda və Meksikanın mərkəzində inqilabçılara iştirak etmək, formal olaraq Maderoya təqdim etmək, torpaq sahiblərini kəndlilər arasında bölməyə çalışdı.

Konqresə göndərilən aprel ayı mesajında ​​Diaz üsyançı tələblərin əksəriyyətini qəbul etdi və aqrar islahat aparmağı vəd etdi. Ancaq inqilabçılar rejimi ilə qətiyyətlə mübarizə aparmağı qərara aldılar. Apreldə onlar Acapulko'nun böyük limanını ələ keçirdilər. Mayın 10-da Villa və Orozko dəstələri mühüm gömrük nöqtəsi olan Ciudad Juarezə nəzarət edirdi ki, onların nəzarəti Birləşmiş Ştatlardan silah və sursatların sərbəst şəkildə alınmasına imkan yaratdı. Daha sonra üsyançılar, ən böyük dəmir yolu Torreon qovşağını alaraq, demək olar ki, bütün dövlətlərdəki hücuma keçdi. Morelosda hərəkət edən Zapata ordusu, Qutlu və sonra dövlət başçısı Cuernavaca tutdu. May ayında Diaz istefa verdi və Fransaya köçdü. İyun ayında, 100 min vətəndaşın ovations altında Madero paytaxt daxil oldu.

Liberal demokrat hakimiyyəti

Fransisko Maredonun fotoşəkli.

Diazın və vitse-prezident Ramon Corralın istefasından sonra, Fransanın keçmiş prezidenti Francisco Leon de la Barre ölkə prezidenti oldu. Yeni prezident seçkiləri keçirilməsinə təlimat verildi. Oktyabrın 1-də seçki kollecinin seçilməsi planlaşdırılıb və 15 oktyabr tarixində prezident seçilib.

Madero heç bir vəzifəni tutmadığı halda, demək olar ki, bütün təyinatlar ondan asılı idi. Buna baxmayaraq, post-devrimci hökumətdəki qüvvələrin hizalanması qaliblər və zərər çəkənlər arasında bir uzlaşdı. Yalnız dörd kabinet üzvləri inqilabın səmimi tərəfdarları idi, üçü mühafizəkar baxış keçirdi, ikisi də köhnə elitanın nümayəndəsi idi. Madero müvəqqəti qubernatorların təyin edilməsi ilə bağlı çətinlik çəkdi, çünki Diaz tərəfdarlarından ibarət bəzi dövlətlərin parlamentləri göstərilən namizədləri təsdiqləməmişdi.

Bu vaxt Maderistlərin sıralarında bir split var idi. Onların möhkəm qanadı torpaq sahiblərinin və ciddi dəyişikliklərlə maraqlanmayan böyük milli burjuaziyanın maraqlarını təmsil edirdi. Bu istiqamət Fransisko Maderoı dəstəklədi. Realistlərin radikal qanadı burjuaziyanın geniş dairəsinin və kiçik burjua ziyalılarının bir hissəsinin maraqlarını ifadə etdi. Radikallar Diasov elitasının ölkənin iqtisadi və siyasi həyatından və real demokratik dəyişikliklərdən tamamilə aradan qaldırılmasına tərəfdardılar.

Yenidən seçki əleyhdarları partiyası ləğv edildi. Bunun əvəzinə Madero, konstitusiya-irəliləyici bir partiya meydana gətirdi və bu səbəblə tərəfdarlarını birləşdirdi. O liberal rəhbərləri tərəfindən dəstəkləndi. 27-28 avqust tarixlərində Maderalın prezidentliyə namizəd kimi yekdil olaraq seçildiyi Liberal və Konstitusiya-Proqressiv Partiyaların birgə konfransı keçirildi. Baş vitse-prezident ayrı seçilmişdir və Jose Maria Pino Suarez bu vəzifəyə orta səviyyəli Maderisisdən namizəd oldu.

Madero oktyabrın 15-də seçkilərdə 98% səs qazanıb. Pinot Suarez vitse-prezident oldu. Maderonun qohumları yeni hökumətdə bəzi vəzifələr aldılar: qardaşı Gustavo Madero Daxili İşlər naziri, Ernesto Maderonun amcası Maliyyə naziri idi və onun əmisi oğlu Rafael Hernandez və Xose Gonzalez Salas İnkişaf və Müdafiə Nazirləri oldu. Hökumət və köhnə rejim nümayəndəsi, məsələn, Deputatlar Palatasının sədri Manuel Calero Diasın idarə heyətinə daxil oldu.

Madero aqrar məsələni həll etmək üçün tələsməmişdi, beləliklə kəndliləri özünə qarşı bərpa etdi. 1911-ci ilin noyabrında Zapata Maderonu inqilab üçün xain elan etmiş, "Ayala Planı" ilə danışaraq, torpaq sahiblərinin torpaqlarının bölünməsini nəzərdə tutur. 1 dekabrda Bernardo Reyesin üsyanı başladı. Ümumi ABŞ sərhədini keçdi, burada 600 tərəfdar tərəfindən qarşılanmışdı. Lakin, ictimai dəstəyin olmamasından və performansdan xilas olması səbəbindən performans müvəffəq olmamışdı və 25 dekabrda Reyes səlahiyyətlilərə təslim oldu. 1912-ci ilin martında Madero əleyhinə üsyan iki həftə ərzində bütün Çihuahua əyalətini ələ keçirən Pascual Orozco tərəfindən elan edilib. Maderonun şimalında hökumət qüvvələrinin baş komandiri, 1910-11-ci il tarixli əvvəlki kampaniyada döyüşən General Victoriano Worth təyin etdi. Dyas tərəfində. May ayında Worth, Orellano'da sarsıdıcı bir məğlubiyyətə uğradı.

Konstitusiya rejiminin bərpası

Viktoriana Uortun fotoşəkli. 1913-cü il.

Viktoriano Uort klassik bonapartizm siyasətini davam etdirdi. Onun gücünə dəstək verdikləri təqdirdə müxtəlif siyasi və sosial qüvvələrə güvənməyə hazır idi. Kənd təsərrüfatı sahəsində Uort əvvəlcə Maderonun boş dövlət torpaqlarının paylanması xəttini davam etdirməyi nəzərdə tutmuş və böyük əmlakı bölmək niyyətində deyildi. 1913-cü ilin aprelində Diasdan götürülən torpaqlar 78 Yak və Mayo hind toplumlarına qaytarıldı. Uortun nazirləri iki layihə təklif ediblər: kəndlilərin sahələri əldə edə biləcəyi dövlət qiymətli kağızlarının verilməsi və genişmiqyaslı torpaq mülkiyyətinə mütərəqqi vergi qoyulması haqqında qanun layihəsi, ancaq bu təşəbbüslər Konqres tərəfindən rədd edildi.

Uort mütəşəkkil əmək hərəkatına doğru yaxşı təslim oldu. Bir məşğulluq agentliyi yaradılıb, rejimin iqtisadi tətillərə maneə törətməməsi, dövlətin arbitraj prosesində aktiv iştirak etməsi. Milli Əmək Bürosu qadınların iş şəraitini araşdırdı. 1913-cü ildə Dünya İşçilər Evi 1 May bayramını qeyd etməsinə icazə verildi. May ayının sonunda Doma rəhbərliyi liberallar ilə birgə nümayiş təşkil etdi. Bəzi spikerlər, xüsusilə Antonio Dias Soto-i-Qama diktaturaya açıq şəkildə qarşı çıxdı. Təşkilat liderləri arasında həbslər edildi, ancaq "Dünya İşçilər Evi" özü yaxınlaşmadı. Buna baxmayaraq, rejimin döyüş vəziyyətinin pisləşdiyi üçün Evin rəhbərliyinin mövqeyi daha radikal oldu. O, daha sonra bağlanıldı və 20 lideri həbs edildi. Soto-i-Qama qaçmağa müvəffəq oldu və sonra Sapataya qatıldı.

Ədəbiyyat

Əsas mənbələr

• Brenner, Anita. The Wind that Swept Mexico. New Edition. Austin: University of Texas Press 1984.
• Brewster, Keith. "Mexican Revolution: October 1910 – February 1913" in Encyclopedia of Mexico, vol. 2, pp. 850–855. Chicago: Fitzroy Dearborn 1997.
• Crossen, John F. "Mexican Revolution: October 1915 – May 1917" in Encyclopedia of Mexico, vol. 2, pp. 859–862. Chicago: Fitzroy Dearborn 1997.
• Cumberland, Charles C. Mexican Revolution: Genesis under Madero. Austin: University of Texas Press 1952.
• Cumberland, Charles C. Mexican Revolution: The Constitutionalist Years. Austin: University of Texas Press 1972.
• Gilly, A. The Mexican Revolution. London 1983.
• Gonzales, Michael J. The Mexican Revolution: 1910–1940. Albuquerque: University of New Mexico Press, 2002.
• Hart, John Mason. Revolutionary Mexico: The Coming and Process of the Mexican Revolution. Berkeley and Los Angeles: University of California Press 1987.
• Katz, Friedrich. The Secret War in Mexico: Europe, the United States, and the Mexican Revolution. Chicago: University of Chicago Press 1981.
• Knight, Alan. The Mexican Revolution, Volume 1: Porfirians, Liberals, and Peasants (1986); The Mexican Revolution, Volume 2: Counter-revolution and Reconstruction. University of Nebraska Press 1986.
• Krauze, Enrique. Mexico: Biography of Power. New York: HarperCollins 1997.
• Matute, Alvaro. "Mexican Revolution: May 1917 – December 1920" in Encyclopedia of Mexico, vol. 2, pp. 862–864. Chicago: Fitzroy Dearborn 1997.
• Niemeyer, Victor E. Revolution at Querétaro: The Mexican Constitutional Convention of 1916–1917. Austin: University of Texas Press 1974.
• Quirk, Robert E. The Mexican Revolution, 1914–1915: The Convention of Aguascalientes. New York: The Citadel Press 1981.
• Quirk, Robert E. The Mexican Revolution and the Catholic Church 1910–1919. Bloomington: Indiana University Press, 1973
• Ruiz, Ramón Eduardo. The Great Rebellion: Mexico, 1905–1924. New York: Norton 1980.
• Tuñon Pablos, Esperanza. "Mexican Revolution: February 1913 – October 1915," in Encyclopedia of Mexico, vol. 2, pp. 855–859 . Chicago: Fitzroy Dearborn 1997
• Tutino, John. From Insurrection to Revolution. Princeton: Princeton University Press 1985.
• Wasserman, Mark. The Mexican Revolution: A Brief History with Documents. (Bedford Cultural Editions Series) First Edition, 2012.
• Wilkie, James. The Mexican Revolution: Federal Expenditure and Social Change since 1910. Berkeley and Los Angeles: University of California Press 1967.
• Womack, John Jr. “The Mexican Revolution” in The Cambridge History of Latin America, vol. 5 ed. Leslie Bethell. Cambridge: Cambridge University Press 1986.

Biblioqrafiya

• Baldwin, Deborah J. Protestants and the Mexican Revolution: Missionaries, Ministers, and Social Change. Urbana: University of Illinois Press 1990.
• Beezley, William H. Insurgent Governor: Abraham González and the Mexican Revolution in Chihuahua. Lincoln: University of Nebraska Press 1973.
• Brunk, Samuel. Emiliano Zapata: Revolution and Betrayal in Mexico. Albuquerque: University of New Mexico Press 1995.
• Buchenau, Jürgen, Plutarco Elías Calles and the Mexican Revolution. Lanham MD: Rowman and Littlefied 2007.
• Buchenau, Jürgen. The Last Caudillo: Alvaro Obregón and the Mexican Revolution. Malden MA: Wiley-Blackwell 2011.
• Caballero, Raymond. Lynching Pascual Orozco, Mexican Revolutionary Hero and Paradox. Create Space. 2015. ISBN 978-1514382509.
• Cockcroft, James D. Intellectual Precursors of the Mexican Revolution. Austin: University of Texas Press 1968.
• Fisher, Lillian Estelle. "The Influence of the Present Mexican Revolution upon the Status of Mexican Women," Hispanic American Historical Review, Vol. 22, No. 1 (Feb. 1942), pp. 211–228.
• Garner, Paul. Porfirio Díaz. New York: Pearson 2001.
• Guzmán, Martín Luis. Memoirs of Pancho Villa. Translated by Virginia H. Taylor. Austin: University of Texas Press 1966.
• Hall, Linda. Alvaro Obregón, Power, and Revolution in Mexico, 1911–1920. College Station: Texas A&M Press 1981.
• Katz, Friedrich. The Life and Times of Pancho Villa. Stanford: Stanford University Press 1998.
• Lomnitz, Claudio. The Return of Comrade Ricardo Flores Magón. Brooklyn NY: Zone Books 2014.
• Lucas, Jeffrey Kent. The Rightward Drift of Mexico's Former Revolutionaries: The Case of Antonio Díaz Soto y Gama. Lewiston, New York: Edwin Mellen Press, 2010.
• Macias, Anna. "Women and the Mexican Revolution, 1910–1920." The Americas, 37:1 (Jul. 1980), 53–82.
• Meyer, Michael. Huerta: A Political Portrait. Lincoln: University of Nebraska Press 1972.
• Meyer, Michael. Mexican Rebel: Pascual Orozco and the Mexican Revolution, 1910–1915. Lincoln: University of Nebraska Press 1967.
• Poniatowska, Elena. Las Soldaderas: Women of the Mexican Revolution. Texas: Cinco Puntos Press; First Edition, November 2006
• Reséndez, Andrés. "Battleground Women: Soldaderas and Female Soldiers in the Mexican Revolution." The Americas 51, 4 (April 1995).
• Ross, Stanley R. Francisco I. Madero: Apostle of Democracy. New York: Columbia University Press 1955.
• Richmond, Douglas W. Venustiano Carranza's Nationalist Struggle: 1893–1920. Lincoln: University of Nebraska Press 1983.
• Shadle, Stanley F. Andrés Molina Enríquez: Mexican Land Reformer of the Revolutionary Era. Tucson: University of Arizona Press 1994.
• Smith, Stephanie J. Gender and the Mexican Revolution: Yucatán Women and the Realities of Patriarchy. North Carolina: University of North Carolina Press, 2009
• Womack, John, Jr. Zapata and the Mexican Revolution. New York: Vintage Press 1970.

Tarixşünaslıq

• Bailey, D. M. "Revisionism and the recent historiography of the Mexican Revolution." Hispanic American Historical Review 58#1 (1978), 62–79.
• Brunk, Samuel. The Posthumous Career of Emiliano Zapata. (University of Texas Press 2008)
• Golland, David Hamilton. "Recent Works on the Mexican Revolution." Estudios Interdisciplinarios de América Latina y el Caribe 16.1 (2014). online
• Knight, Alan. "Mexican Revolution: Interpretations" in Encyclopedia of Mexico, vol. 2, pp. 869–873. Chicago: Fitzroy Dearborn 1997.
• Knight, Alan. "The Mexican Revolution: Bourgeois? Nationalist? Or Just a 'Great Rebellion'?" Bulletin of Latin American Research (1985) 4#2 pp. 1–37 in JSTOR
• Knight, Alan. "Viewpoint: Revisionism and Revolution", Past and Present 134 (1992).
• McNamara, Patrick J. "Rewriting Zapata: Generational Conflict on the Eve of the Mexican Revolution." Mexican Studies-Estudios Mexicanos 30.1 (2014): 122–149.
• Tannenbaum, Frank. "Land Reform in Mexico". Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 150, Economics of World Peace (July 1930), 238–247. in JSTOR
• Wasserman, Mark. "You Can Teach An Old Revolutionary Historiography New Tricks Regions, Popular Movements, Culture, and Gender in Mexico, 1820–1940," Latin American Research Review (2008) 43#2 260–271 in Project MUSE
• Womack, John Jr. "Mexican Revolution: Bibliographical Essay" in Mexico Since Independence, Leslie Bethell, ed. Cambridge: Cambridge University Press 1991, pp. 405–414.
• Young, Eric van. "Making Leviathan Sneeze: Recent Works on Mexico and the Mexican Revolution," Latin American Research Review (1999) 34#2 pp. 143–165 in JSTOR

Onlayn

• Brunk, Samuel. The Banditry of Zapatismo in the Mexican Revolution The American Historical Review. Washington: April 1996, Volume 101, Issue 2, Page 331.
• Brunk, Samuel. "Zapata and the City Boys: In Search of a Piece of Revolution." Hispanic American Historical Review. Duke University Press, 1993.
• "From Soldaderas to Comandantes" Zapatista Direct Solidarity Committee. University of Texas.
• Gilbert, Dennis. "Emiliano Zapata: Textbook Hero." Mexican Studies. Berkley: Winter 2003, Volume 19, Issue 1, Page 127.
• Hardman, John. "Soldiers of Fortune" in the Mexican Revolution Arxivləşdirilib 2014-01-09 at the Wayback Machine. "Postcards of the Mexican Revolution"
• Merewether Charles, Collections Curator, Getty Research Institute, "Mexico: From Empire to Revolution", Jan. 2002.
• Rausch George Jr. "The Exile and Death of Victoriano Huerta", The Hispanic American Historical Review, Vol. 42, No. 2, May 1963 pp. 133–151.
• Tuck, Jim. "Zapata and the Intellectuals. Arxivləşdirilib 2008-12-21 at the Wayback Machine" Mexico Connect, 1996–2006.

Xarici keçidlər

• Library of Congress—Hispanic Reading Room portal, Distant Neighbors: The U.S. and the Mexican Revolution
• Encyclopædia Britannica's article on The Mexican Revolution
• EDSITEment's Spotlight: The Centennial of the Mexican Revolution, 1910–2010 from EDSITEment, "The Best of the Humanities on the Web"
• U.S. Library of Congress Country Study: Mexico
• Mexican Revolution of 1910 and Its Legacy, latinoartcommunity.org
• Stephanie Creed, Kelcie McLaughlin, Christina Miller, Vince Struble, Mexican Revolution 1910–1920 Arxivləşdirilib 2017-12-07 at the Wayback Machine, Latin American Revolutions, course material for History 328, Truman State University (Missouri)
• Mexico: From Empire to Revolution, photographs and commentary on the site of the J. Paul Getty Trust
• Mexican Revolution, ca. 1910–1917 Arxivləşdirilib 2012-06-04 at the Wayback Machine Photos and postcards in color and in black and white, some with manuscript letters, postmarks, and stamps from the collection at the Beinecke Rare Book and Manuscript Library at Yale University
• Papers of E. K. Warren & Sons, 1884–1973, ranchers in Mexico, Texas and New Mexico, held at Southwest Collection/Special Collections Library at Texas Tech University
• Mexican Revolution, in the "Children in History" website. This is an overview of the Revolution with a treatment of the impact on children.
• Mexico: Photographs, Manuscripts, and Imprints from the DeGolyer Library contains photographs related to the Mexican Revolution.
• Time line of the Mexican Revolution
• Elmer and Diane Powell Collection on Mexico and the Mexican Revolution from the DeGolyer Library, SMU.