Salman Raduyev

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Salman Raduyev
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 13 fevral 1967(1967-02-13)[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 14 dekabr 2002(2002-12-14)[1] (35 yaşında)
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı
Hərbi fəaliyyəti
Mənsubiyyəti Çeçen İçkeriya Respublikası
Xidmət illəri 1985–2000
Rütbəsi briqada generalı
Döyüşlər

Salman Raduyev (13 fevral 1967[1], Qudermes, Çeçen-İnquş MSSR – 14 dekabr 2002[1]) — İçkeriya hərbi lideri, Birinci Çeçenistan müharibəsinin və İkinci Çeçenistan müharibəsinin ilkin mərhələsində ən məşhur çeçen səhra komandirlərindən biri[2], Çeçen ordusunun briqada generalı (1997-ci ilə qədər)[3], Çeçen İçkeriya Respublikasının silahlı qüvvələrinin Şimal-Şərq Cəbhəsinin komandiri (1994-cü ilin noyabrı — 1996-cı ilin iyunu), Rusiya Federasiyası ərazisində bir sıra səs-küylü terror aktlarının təşkilatçısı. O, ögey əmisi oğlu Cövhər Dudayevin qızı ilə evlənmişdi. Rusiyada terrorçu elan edilmiş, 2000-ci ildə həbs edilərək və terrorçuluqda təqsirli bilinmişdir. "Belıy lebed" koloniyasında (Solikamsk) vəfat etmişdir.

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

13 fevral 1967-ci ildə Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Qudermes şəhərində anadan olmuşdur. O, 4 saylı şəhər orta məktəbdə oxumuş, öz ifadəsinə görə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Məktəbi bitirdikdən sonra 1985-ci ilin martından doğma Qudermesdə şəhər icra hakimiyyətinin tikinti briqadasında suvaqçı işləyir. SSRİ Silahlı Qüvvələrinin sıralarında hərbi xidmətdə olarkən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası (iyul 1987) sıralarına daxil olmuşdur. Raduyev ehtiyata buraxıldıqdan sonra 24 saylı Peşə texnikumunda qaz qaynağı ustası kimi qəbul olunur; müəssisədə eyni vaxtda Çeçen-İnquş respublika komsomol komitəsinin üzvü olur. Komsomol işində o, özünü müsbət tərəfdən göstərmişdir. İlk illərdə o, müntəzəm olaraq şok tikinti briqadalarının işinin təşkilində iştirak etmiş, Komsomolsk-na-Amurda, Volqodonskda və SSRİ-nin müxtəlif yerlərində digər mühüm tikinti obyektlərində komsomolçuları müşayiət etmişdir.

1990-cı illərin əvvəllərində Raduyev şəxsi bizneslə məşğul olmağa qərar verir: o, yüngül sənaye mallarının ticarəti üzrə ixtisaslaşan Könüllü Əmək Birlikləri Mərkəzinin təsisçisi olur. 1996-cı il yanvarın 10-da "Moskovski Komsomolets" qəzetinə verdiyi müsahibədə Raduev bildirir ki, "onun arxasında ali iqtisadi təhsil, aspirantura və demək olar ki, tamamlanmış namizədlik dərəcəsi var". Sonralar o, Rostovda Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun qiyabi şöbəsində sənaye planlaşdırması ixtisası üzrə təhsil aldığını, lakin oranı bitirmədiyini bildirir. Öz sözlərinə görə, o, həmçinin Bolqarıstan Elmlər Akademiyasının (Varna) Ali İdarəetmə Məktəbində və Mahaçqala İdarəetmə, Biznes və Hüquq İnstitutunun Xasavyurt filialının İqtisadiyyat fakültəsində təhsil almışdır[4][5].

Çeçen münaqişəsində iştirakı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Çeçen inqilabı" hadisələri zamanı o, respublika hakimiyyət orqanlarına müxalifətin, Çeçen Xalqının Milli Konqresinin hərəkətlərini dəstəkləyir. Təşkilatın lideri general Cövhər Dudayevi dəstəkləməsi məlumdur. 1992-ci ilin iyununda Dudayevin fərmanı ilə Qudermes prefekti təyin edilir. 1994-cü ilin yazında yerli sakinlərin təşəbbüsü ilə o, prefekt vəzifəsindən uzaqlaşdırılır. 1992-ci ilin yayında Çeçen İçkeriya Respublikası Prezidentinin hərbi dəstəyini təşkil edən "Prezident bereliləri" elit silahlı birləşməsini qurur və ona rəhbərlik edir. Silahlı qarşıdurma başlayandan sonra berelilərdən təşkil olunmuş Çeçen İçkeriya Respublikasının Silahlı Qüvvələrinin Cənub-Qərb Cəbhəsinin tərkibində 6-cı batalyon qurulur.

1994-cü ilin noyabrında, ilk çeçen kampaniyasının başlaması ilə İçkeriya Silahlı Qüvvələrinin Şimal-Şərq Cəbhəsinin komandiri təyin edilir. 1995-ci il martın sonunda, Qudermes federal qoşunlar tərəfindən işğal edildikdən sonra, Raduytev Vedeno rayonunun yüksək dağlıq ərazilərində gizlənir. Bəzi məlumatlara görə, bir müddət müstəqil hərbi əməliyyatlar keçirmədən Şamil Basayevin dəstəsində olur. Elə həmin ilin dekabrında İçkeriyanın rəsmi orqanları tərəfindən təşkil edilən yerli hakimiyyət orqanlarına seçkilər zamanı Raduyev Qudermes administrasiyasının rəhbəri vəzifəsinə namizədliyini irəli sürür. 14 dekabr 1995-ci ildə onun yaraqlıları qondarma bir dəstə ilə birlikdə "qələbələrini" elan edir. İçkeriya Dövlət Təhlükəsizliyi İdarəsinin rəisi Sultan Gəlisxanov Qudermesə uğurlu hücum edir (silahlı birləşmələrin dəstələri dekabrın 23-dək şəhəri saxlaya bilir).

Qızılyar hücumu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

9 yanvar 1996-cı ildə Raduyev, Xunkar-Paşa İsrapilov və Turpal-Əli Atgeriyevin başçılıq etdiyi 350 silahlı dəstə Dağıstan ərazisinə döyüş atışları keçirərək yerli aerodroma və Daxili Qoşunların batalyonunun hərbi şəhərciyinə hücum edir. Əsas zərbə Rusiya qoşunlarının Kizlyar şəhəri yaxınlığındakı helikopter bazasına vurulur (iki Mi-8 helikopteri və bir yamnacaqdaşıyan məhv edilir). Yaxınlaşan federal qüvvələrin hücumu altında yaraqlılar əvvəlcə şəhər xəstəxanasında üç minə yaxın insanı girov götürərək, Çeçenistana qayıdarkən təhlükəsizlik zəmanəti tələb edirlər.

Yanvarın 10-da yüzdən çox insanı girov saxlamağa davam edən silahlı dəstələr şəhəri tərk edir. Sərhəddəki Aksay çayında konvoy havadan gələn federal xəbərdarlıq atəşi ilə dayandırılır. Bu hərəkətlər məhv etmək cəhdi kimi qiymətləndirən Raduyevin döyüşçüləri Pervomayskoye kəndində yerləşirlər. Yanvarın 19-na keçən gecə dəstələr ağır itkilər verərək mühasirədən çıxırlar və Çeçenistana qaçmağa müvəffəq olurlar. Raduyevin sözlərinə görə, onun dəstəsi 256 nəfərdən ibarət olub[6]. Əməliyyat sonrası yaraqlılarıəndan iki yüzdən çoxu məhv edilib və əsir götürülüb. Bəzi məlumatlara görə, bu terror hücumundan sonra Raduyevə qazanır. Əməliyyatın rəhbəri ilk mərhələdə İsrapilov olsa da, onu sonradan Salman Raduyev əvəz edir.

Raduyevə qarşı silsilə sui-qəsdlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qızılyar və Pervomaiskoye basqından sonra İçkeriya rəhbərliyi Salman Raduyevə briqada generalı rütbəsi verir və Rusiya üçün bu adam 2 nömrəli terrorçuya çevrilir. 1996-cı ilin yanvarında İnterpol tərəfindən əvvəlcə federal, sonra isə beynəlxalq axtarışa verilir. Bu zaman özü də bir neçə sui-qəsd cəhdinin qurbanı olur. 1996-cı ilin əvvəlində Raduevi məhv etmək üçün ilk uğursuz əməliyyat həyata keçirilir: onun ərazisindəki özbaşınalıqdan narazı qalan ayrı-ayrı dəstələrin rəhbərləri onun Qudermesdəki evini partladırlar. Silahlıların lideri ailə üzvlərinin öldüyü binada olmur, lakin özü bu cəhdi Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının işi ilə əlaqələndirir[4].

3 mart 1996-cı ildə Rusiya mətbuatı Raduyevin Starıye Ataqı və Urus-Martan kəndləri arasındakı yolda Pervomayskda ölən çeçenlərin qohumları tərəfindən qan düşmənçilikləri səbəbindən snayper gülləsinin başına dəyərək öldürüldüyünü bildirir[4].

7 mart 1996-cı ildə Estoniya parlamentinin 101 deputatından 63-ü Cövhər Dudayevə "komandir Salman Raduyevin itirilməsi" ilə bağlı "çeçen xalqına dərin simpatiya", Dudayevə isə "şəxsi" müraciətini imzalayır[4][7][8]. Bu müraciətdə deyilirdi: "Görkəmli azadlıq mübarizinin dəhşətli qətli bizi çox sarsıtdı"[4][7][8]. 1996-cı il martın 20-də Rusiya Dövlət Duması Estoniya parlamentinin deputatlarının bu müraciətinin Estoniyanın Rusiyanın daxili işlərinə kobud müdaxiləsi və təcavüzkar rusofobiyanın təzahürü olduğunu bildirən qətnamə qəbul edir. Bu qətnamədə rusfobiyanın "Estoniyanın daxili və xarici siyasətinin əsas xətti" olması vurğulanır. Dövlət Dumasının qərarında qeyd edilirdi ki, Raduyev Dağıstanda onlarla mülki vətəndaşın qurbanı olan iri terror aktının təşəbbüskarı və rəhbəri oımuşdur[4][7].

1996-cı ilin iyununda, üç aylıq sükutdan sonra Raduev Qroznıda mətbuat konfransında çıxış edərək, onun həyatına sui-qəsdin Rusiya xüsusi xidmət orqanları tərəfindən təşkil edildiyini, nəticədə üzündən ağır xəsarət aldığını bildirir. Yaralandıqdan sonra o, Azərbaycan ərazisindən keçərək Türkiyəyə, oradan da Almaniyaya aparılıb və orada kəllənin əzilmiş sümüklərinin yerinə guya titan lövhəsi qoyulub (müayinə zamanı həmin lövhənin əslində orada olmadığı məlum olub[9]). Üstəlik iki əməliyyat da keçirmişdir: gözün çıxarılması və çüçə gözün qoyulması; burnun bir hissəsinin amputasiyası və bərpası (1999-cu ilin yanvarında təkrar plastik əməliyyat keçirmişdir. Demək olar ki, tamamilə yox olan burun plastiklə əvəz olunmuşdur[10]). İlk əməliyyatdan sonra Raduyev qeyri-rəsmi "Titanik" ləqəbini alır. Həmin mətbuat konfransında Raduyev Qurana and içir ki, ÇİR Prezidenti Cövhər Dudayev sui-qəsddən sağ çıxıb[4].

Həbs və məhkəmə işi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həbsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2000-ci il martın 12-də Raduyev gecə radələrində Oysxara kəndindəki tualetdə xüsusi əməliyyat zamanı FTQ Xüsusi Təyinatlı Qüvvələr Mərkəzinin əməkdaşları tərəfindən həbs edilir[11]. Moskvaya çatdırılıb və Lefortovo istintaq təcridxanasına yerləşdirilir. Raduyevin həbsi birmənalı qarşılanmır: bir çoxları televiziya ekranlarında nəhəng saqqallı terrorçu əvəzinə cılız, qorxmuş bir insanın göstərilməsi əməliyyatın həqiqiliyinə şübhə ilə yanaşmağa məcbur edir, lakin "ordu generalı Dudayev"in komandirinin yaxınlarının onun maraqlarını müdafiə etməyi təklif etdikləri vəkillər Ruslan Dadaxanov, Arbi Baxanayev və Pavel Neçipurenko tərəfindən Raduyevin şəxsiyyəti təsdiqləndikdən sonra bütün şübhələr aradan qalxır.

"Rusiya — Çeçenistan: səhvlər və cinayətlər silsiləsi" kitabında həbs tarixi mayın 12-də göstərilib, lakin sonradan müəlliflərdən biri bunun səhv çap olduğunu bildirir[12].

Ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

6 dekabr 2002-ci ildə Raduyevin gözündə kiçik qanaxma olduğu məlum olur. Artıq dekabrın 13-də o, hemorraqik vaskulit (iltihab) diaqnozu ilə Perm vilayəti Federal Penitensiar Xidmətiin regional xəstəxanasına köçürülür[13].

2002-ci il dekabrın 14-də səhər saatlarında Raduyev geniş daxili qanaxma nəticəsində Solikamsk şəhər xəstəxanasının terapevtik şöbəsində dünyasını dəyişir. Yarılmadan sonra patoloqlar, Perm Məhkəmə Tibbi Ekspertiza Bürosunun Solikamsk bölməsinin məlumatına görə, məhbusun yəqin ki, hansısa qan laxtalanmasından — limfomadan və ya leykozdan əziyyət çəkdiyindən şübhələnirlər. Yarılma zamanı onun başında məşhur titan lövhələr aşkar edilmir. Amnesty International insan haqları təşkilatı Raduyevin ölümü ilə bağlı müstəqil araşdırma aparmağa çağırır[14].

Salman Raduyev 2002-ci il dekabrın 16-da Solikamsk şəhərinin Borovski qəbiristanlığının kənarında dəfn edilmişdir[15].

Rəylər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şamil Basayev Botlix rayonunda gedən döyüşlər ərəfəsində Raduyevlə bərabər döyüşmək fikrində olmadığını açıq şəkildə bildirərək onu "isterik qadın" adlandırırmışdır[16].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Salman Raduyev // https://pantheon.world/profile/person/Salman_Raduyev.
  2. ↑ "«Уже могилу вырыли — там я и ожил»". lenta.ru. 2020-12-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-21.
  3. ↑ Кавказский Узел. "Радуев Салман Бетырович". Кавказский Узел. 2018-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-21.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; 24news adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  5. ↑ Радуева похоронили тайком // "Комсомольская правда" в Перми, 14.12.2002
  6. ↑ Трошев Г. Н. Глава 3. Время набегов // Моя война. Чеченский дневник окопного генерала. — М.: Вагриус, 2001. — 15 000 экз. — ISBN 5-264-00657-1
  7. ↑ 1 2 3 Постановление Государственной Думы Федерального Собрания РФ от 20 марта 1996 г. N 161-II ГД "Об обращении Государственной Думы Федерального Собрания Российской Федерации "К Правительству Российской Федерации о вмешательстве парламента Эстонии во внутренние дела России и его поддержке политического терроризма"
  8. ↑ 1 2 Рыжков Н. Н. "Суверенитет по-прибалтийски" Arxivləşdirilib 2012-01-19 at the Wayback Machine // "Наш современник". — № 7. — 2006
  9. ↑ "Салман Радуев умер с голоду". 2018-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-11-02.
  10. ↑ "Радуев Салман Бетырович". 29 декабря 2016. 2018-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-22.
  11. ↑ "В результате спецоперации в Чечне был захвачен один из лидеров боевиков — Салман Радуев". 2021-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-30.
  12. ↑ Евгения Назарец. "Обвиняются по статье из "Википедии"". Радио «Свобода». 2015-11-03. 2015-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-30.
  13. ↑ Террорист Салман Радуев скончался в колонии Arxivləşdirilib 2008-12-20 at the Wayback Machine // NEWSru.com, 15.12. 2002
  14. ↑ Российская Федерация: Международная Амнистия призывает к независимому расследованию смерти чеченского боевика // Amnesty International, 16 dekabr 2002
  15. ↑ Радуева похоронили семь бомжей Arxivləşdirilib 2018-08-20 at the Wayback Machine // Комсомольская правда, 17.12.2002
  16. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; militera adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Salman_Raduyev&oldid=7637217"