Ynni niwclear: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu

Mewn-lein

Golygiad diweddaraf yn ôl 14:17, 26 Rhagfyr 2021

Ynni niwclear yw'r enw a ddefnyddir ar gyfer unrhyw dechnoleg sy'n ennill ynni trwy ddefnyddio adwaith niwclear, naill ai ymholltiad niwclear (Saesneg: nuclear fission) neu ymasiad niwclear. Ar hyn o bryd, dim ond ymholltiad niwclear a ddefnyddir yn fasnachol, lle mae'r adwaith niwclear yn cael ei reoli er mwyn berw dwr a chreu stêm, sy'n creu trydan.

Mae'r ddau fath o adwaith yn rhyddhau maint aruthrol o ynni allan o faint cymharol fychan o fater.

Yn 2005, daeth 6.3% o ynni'r byd, a 15% o drydan y byd, o ynni niwclear. Y prif gynhyrchwyr oedd yr Unol Daleithiau, Ffrainc a Japan. Cynhyrchodd y tri yma 56.5% o drydan o ynni niwclear y byd y flwyddyn honno.

Yn 2009 roedd 13-14% o drydan y byd yn dod o ynni niwclear^[1] ac roedd dros 150 o longau milwrol yn cael eu gyrru gan yriant niwclear.

Defnydd

Yn 2007, cafwyd adroddiad gan yr Asiantaeth Ynni Atomig y Byd (Saesneg: International Atomic Energy Agency, neu'r IAEA) fod 439 atomfa niwclear ledled y byd.^[2]

Atomfa

Atomfa ydy'r enw sy'n cael ei roi ar yr adeilad lle holltir yr atom (fel arfer wraniwm-235 neu plwtoniwm-239); yng Nghymru roedd dwy atomfa yma: Wylfa (Môn) a Thrawsfynydd. Agorwyd atomfa gyntaf y byd sef Obninsk yn yr Undeb Sofietaidd Atomfa yn 1954 a'r cyntaf yng ngwledydd Prydain (Windscale) ym 1956.

Dechreuwyd adeiladu atomfa Wylfa yn 1963 a dechreuodd gynhyrchid trydan yn 1971 ac roedd yno ddau adweithydd Magnox (490 MW). Roedd y mwyaf a'r olaf o'i fath yng ngwledydd Prydain. Bydd yn dod i ben ar ddiwedd 2010.

Ceir atomfa hefyd yn Nhrawsfynydd, ond mae ers 1991 wedi dechrau cael ei ddad-gomisiynu. Dechreuwyd ar y gwaith o'i adeiladu ym Mawrth 1965 a dechreuodd ar ei waith o gynhyrchu trydan yn Hydref 1968. Roedd ganddo ddau adweithydd Magnox ac roedd yn cynhyrchu 470MW o drydan.

Hanes

Cychwynnwyd arbrofi gyda defnyddio ynni niwclear i greu trydan cyn gynted ag y darganfuwyd yr elfennau ymbelydrol megis radiwm. Sylweddolwyd y gallent ryddhau swm anferthol o ynni ond roedd harneisio'r ynni hwn yn dasg anodd iawn; yn wir mynnodd tad ffiseg niwclear sef Ernest Rutherford ei bod yn dasg amhosib. Ond ar ddiwedd y 1930au darganfuwyd theori o'r enw 'ymholltiad niwclear' a sylweddolodd nifer o wyddonwyr gan gynnwys Leo Szilard y byddai 'adwaith cadwynol' (Saesneg: chain reaction) yn hwyluso hyn.

Symudodd Fermi a Szilard i'r Unol Daleithiau a sefydlwyd yr adweithydd cyntaf yno, o'r enw Chicago Pile-1 gan lwyddo yn eu hymgais ar 02 Rhagfyr 1942. Daeth y gwaith hwn yn rhan o Brosiect Manhattan a lwyddodd i gynhyrchu plwtoniwm ar gyfer y ddau fom ar Japan. Felly, o'r cychwyn un, ail beth oedd ynni niwclear - creu bomiau niwclear oedd y bwriad gwreiddiol.

Ar 27 Mehefin 1954 agorodd yr Undeb Sofietaidd Atomfa yn Obninsk - yr atomfa gyntaf (a'r adweithydd cyntaf) i gynhyrchu trydan ar gyfer grid cenedlaethol, gan lwyddo i gynhyrchu tua 5 megawatt o ynni trydanol.

Yn Sellafield agorwyd y cyntaf o bedwar adweithydd niwclear yn 1956 yn 'Calder Hall', ar draws y ffordd i Windscale - yr adweithydd cyntaf yng ngwledydd Prydain. Un o'r gwyddonwyr a oedd yn gyfrifol am y gwaith hwn ar y pryd oedd Owain Owain a gyhoeddodd nifer o ysgrifau a llythyrau yn y Faner a phapurau Cymraeg eraill yn rhybuddio pobl am berygl y lle. Gadawodd Windscale yn 1957 a chafwyd damwain enfawr yno'r flwyddyn ddilynol.^[3]^[4]

Ynni niwclear yng Nghymru

Bu dwy atomfa yng Nghymru: Atomfa'r Wylfa, Môn ac Atomfa Trawsfynydd. Yn Ionawr 2008 fe gyhoeddodd Llywodraeth Llundain eu bwriad i ddadwladoli llawer o'r atomfeydd ledled gwledydd Prydain; yn 2009 cyhoeddwyd eu pont yn cefnogi sefydlu 10 o atomfeydd gan gynnwys ail atomfa yn Wylfa. Fodd bynnag, mae'r Cynulliad yng Nghaerdydd yn gwrthwynebu codi atomfa yng Nghymru.

Ynni niwclear drwy'r byd

Mae gan 31 o wledydd adweithydd neu adweithwyr niwclear ac mae 15 o wledydd yn cynllunio neu'n creu adweithydd/ion gan gynnwys Twrci, Gogledd Corea, Gwlad Pwyl a Thwrci.

Gwastraff niwclear - y broblem fawr

Unwaith mae'r rhodenni wraniwm mewn atomfa wedi 'llosgi' neu adweithio, ni ellir ei ddefnyddio ymhellach yn yr adweithydd. Mae hyn yn golygu fod cryn wastraff, a hwnnw'n ymbelydrol. Mae sawl labordy ac atomfa drwy'r byd yn ceisio ailgylchu'r gwastraff hwn. Mae'r gwastraff hwn yn hynod o beryglus ac nid oes ateb i'r broblem beth i'w wneud gydag e ar hyn o bryd. Mae'n cymryd 10,000 o flynyddoedd i'r gwastraff hwn golli ei ymbelydredd.

Ar ôl pum mlynedd mewn dŵr, mae'r gwastraff yn cael ei roi mewn cynhwysyddion concrid a dur. Yn yr Unol Daleithiau mae hyn oll yn digwydd ar safle'r atomfa. Hyd at 2007 roeddent wedi storio 50,000 tunnell fetrig o wastraff niwclear.

Deil y broblem o storio'r holl wastraff yn broblem ryngwladol nad oes ateb iddi.

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ "Another drop in nuclear generation World Nuclear News, 05 Mai 2010". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-10-07. Cyrchwyd 2010-06-15.
↑ ""Nuclear Power Plants Information. Number of Reactors Operation Worldwide"; cyhoeddwyd gan International Atomic Energy Agency. Adalwyd ar 21-06-2008". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2005-02-13. Cyrchwyd 2010-06-15.
↑ "Erthygl yn 'The Engineer'. Adalwyd 23-10/2008". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-09-05. Cyrchwyd 2010-06-15.
↑ Gwefan Owain Owain

Eginyn erthygl sydd uchod am dechnoleg. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato

[1] "Another drop in nuclear generation World Nuclear News, 05 Mai 2010". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-10-07. Cyrchwyd 2010-06-15.

[iaea_reactors-2] ""Nuclear Power Plants Information. Number of Reactors Operation Worldwide"; cyhoeddwyd gan International Atomic Energy Agency. Adalwyd ar 21-06-2008". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2005-02-13. Cyrchwyd 2010-06-15.

[3] "Erthygl yn 'The Engineer'. Adalwyd 23-10/2008". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-09-05. Cyrchwyd 2010-06-15.

[4] Gwefan Owain Owain

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Llinell 1: / Llinell 1: @@
 [[Delwedd:Trawsfynydd Nuclear Power Plant.jpg|bawd|220px|Atomfa Trawsfynydd]]
-[[Delwedd:TaskForce One.jpg|bawd|220px|Tair llong 'Task Force One' yr [[Unol Daleithiau]], sy'n cael eu pweru gan ynni niwclear]]
+[[Delwedd:USS Enterprise (CVAN-65), USS Long Beach (CGN-9) and USS Bainbridge (DLGN-25) underway in the Mediterranean Sea during Operation Sea Orbit, in 1964.jpg|bawd|220px|Tair llong 'Task Force One' yr [[Unol Daleithiau]], sy'n cael eu pweru gan ynni niwclear]]
-'''Ynni niwclear''' yw'r enw a ddefnyddir ar gyfer unrhyw dechnoleg sy'n ennill [[ynni]] trwy ddefnyddio [[adwaith niwclear]], naill ai [[ymholltiad niwclear]] (Saesneg: ''nuclear fission'') neu [[ymasiad niwclear]]. Ar hyn o bryd, dim ond ymholltiad niwclear a ddefnyddir yn fasnachol, lle mae'r adwaith niwclear yn cael ei reoli er mwyn berw dwr a chreu stem, sy'n creu trydan.
+'''Ynni niwclear''' yw'r enw a ddefnyddir ar gyfer unrhyw dechnoleg sy'n ennill [[ynni]] trwy ddefnyddio [[adwaith niwclear]], naill ai [[ymholltiad niwclear]] (Saesneg: ''nuclear fission'') neu [[ymasiad niwclear]]. Ar hyn o bryd, dim ond ymholltiad niwclear a ddefnyddir yn fasnachol, lle mae'r adwaith niwclear yn cael ei reoli er mwyn berw dwr a chreu stêm, sy'n creu trydan.
 Mae'r ddau fath o adwaith yn rhyddhau maint aruthrol o [[ynni]] allan o faint cymharol fychan o fater.
 Yn [[2005]], daeth 6.3% o [[Rhestr o wledydd gyda phŵer niwclear|ynni'r byd]], a 15% o [[Trydan|drydan]] y byd, o ynni niwclear. Y prif gynhyrchwyr oedd yr [[Unol Daleithiau]], [[Ffrainc]] a [[Japan]]. Cynhyrchodd y tri yma 56.5% o drydan o ynni niwclear y byd y flwyddyn honno.
-Yn 2009 roedd 13-14% o drydan y byd yn dod o ynni niwclear<ref>[http://www.world-nuclear-news.org/newsarticle.aspx?id=27665&terms=another+drop+ Another drop in nuclear generation ''World Nuclear News'', 05 Mai 2010.]</ref> ac roedd dros 150 o longau milwrol yn cael eu gyrru gan yriant niwclear.
+Yn 2009 roedd 13-14% o drydan y byd yn dod o ynni niwclear<ref>{{Cite web |url=http://www.world-nuclear-news.org/newsarticle.aspx?id=27665&terms=another+drop+ |title=Another drop in nuclear generation ''World Nuclear News'', 05 Mai 2010. |access-date=2010-06-15 |archive-date=2017-10-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171007075553/http://www.world-nuclear-news.org/newsarticle.aspx?id=27665&terms=another+drop+ |url-status=dead }}</ref> ac roedd dros 150 o longau milwrol yn cael eu gyrru gan yriant niwclear.
 ==Defnydd==
-Yn 2007, cafwyd adroddiad gan yr Asiantaeth Ynni Atomig y Byd (Saesneg: ''International Atomic Energy Agency'', neu'r IAEA) fod 439 atomfa niwclear ledled y byd.<ref name=iaea_reactors>[http://www.iaea.org/cgi-bin/db.page.pl/pris.oprconst.htm "Nuclear Power Plants Information. Number of Reactors Operation Worldwide"; cyhoeddwyd gan International Atomic Energy Agency. Adalwyd ar 21-06-2008.</ref>
+Yn 2007, cafwyd adroddiad gan yr Asiantaeth Ynni Atomig y Byd (Saesneg: ''International Atomic Energy Agency'', neu'r IAEA) fod 439 atomfa niwclear ledled y byd.<ref name=iaea_reactors>{{Cite web |url=http://www.iaea.org/cgi-bin/db.page.pl/pris.oprconst.htm |title="Nuclear Power Plants Information. Number of Reactors Operation Worldwide"; cyhoeddwyd gan International Atomic Energy Agency. Adalwyd ar 21-06-2008. |access-date=2010-06-15 |archive-date=2005-02-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20050213081431/http://www.iaea.org/cgi-bin/db.page.pl/pris.oprconst.htm |url-status=dead }}</ref>
 ==Atomfa==
 Atomfa ydy'r enw sy'n cael ei roi ar yr adeilad lle holltir yr atom (fel arfer wraniwm-235 neu plwtoniwm-239); yng Nghymru roedd dwy atomfa yma: Wylfa (Môn) a Thrawsfynydd. Agorwyd atomfa gyntaf y byd sef Obninsk yn yr Undeb Sofietaidd Atomfa yn 1954 a'r cyntaf yng ngwledydd Prydain (Windscale) ym 1956.
 Dechreuwyd adeiladu atomfa Wylfa yn 1963 a dechreuodd gynhyrchid trydan yn 1971 ac roedd yno ddau adweithydd Magnox (490 MW). Roedd y mwyaf a'r olaf o'i fath yng ngwledydd Prydain. Bydd yn dod i ben ar ddiwedd 2010.
@@ Llinell 28: / Llinell 28: @@
 [[Delwedd:A view of Calder Hall (Sellafield) - geograph.org.uk - 616224.jpg|bawd|chwith|250px|Calder Hall yn 2007: safle adweithydd cyntaf Gwledydd Prydain.]]
-Yn [[Sellafield]] agorwyd y cyntaf o bedwar adweithydd niwclear yn 1956 yn 'Calder Hall', ar draws y ffordd i Windscale - yr adweithydd cyntaf yng ngwledydd Prydain. Un o'r gwyddonwyr a oedd yn gyfrifol am y gwaith hwn ar y pryd oedd [[Owain Owain]] a gyhoeddodd nifer o ysgrifau a llythyrau yn y Faner a phapurau Cymraeg eraill yn rhybuddio pobl am berygl y lle. Gadawodd Windscale yn 1957 a chafwyd damwain enfawr yno'r flwyddyn ddilynol.<ref>[http://www.theengineer.co.uk/Articles/267995/Getting+to+the+core+issue.htm Erthygl yn 'The Engineer'. Adalwyd 23-10/2008]</ref><ref>[http://www.owainowain.net/ygwyddonydd/ygwyddonydd.htm Gwefan Owain Owain]</ref>
+Yn [[Sellafield]] agorwyd y cyntaf o bedwar adweithydd niwclear yn 1956 yn 'Calder Hall', ar draws y ffordd i Windscale - yr adweithydd cyntaf yng ngwledydd Prydain. Un o'r gwyddonwyr a oedd yn gyfrifol am y gwaith hwn ar y pryd oedd [[Owain Owain]] a gyhoeddodd nifer o ysgrifau a llythyrau yn y Faner a phapurau Cymraeg eraill yn rhybuddio pobl am berygl y lle. Gadawodd Windscale yn 1957 a chafwyd damwain enfawr yno'r flwyddyn ddilynol.<ref>{{Cite web |url=http://www.theengineer.co.uk/Articles/267995/Getting+to+the+core+issue.htm |title=Erthygl yn 'The Engineer'. Adalwyd 23-10/2008 |access-date=2010-06-15 |archive-date=2008-09-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080905065400/http://www.theengineer.co.uk/Articles/267995/Getting+to+the+core+issue.htm |url-status=dead }}</ref><ref>[http://www.owainowain.net/ygwyddonydd/ygwyddonydd.htm Gwefan Owain Owain]</ref>
 ==Ynni niwclear yng Nghymru==
@@ Llinell 55: / Llinell 55: @@
 ==Cyfeiriadau==
 {{cyfeiriadau}}
+{{eginyn technoleg}}
 [[Categori:Technoleg niwclear]]
@@ Llinell 60: / Llinell 62: @@
 [[Categori:Gwastraff niwclear]]
-{{eginyn technoleg}}
-[[als:Kernenergie]]
-[[an:Enerchía nucleyar]]
-[[ar:الطاقة النووية الكامنة]]
-[[ast:Enerxía nuclear]]
-[[az:Nüvə enerjisi]]
-[[bat-smg:Kondoulėnė energėjė]]
-[[be:Ядзерная энергетыка]]
-[[be-x-old:Ядзерная энэргетыка]]
 [[bg:Ядрена енергия]]
-[[bn:পারমাণবিক শক্তি]]
-[[bs:Nuklearna energija]]
-[[ca:Energia nuclear]]
-[[cs:Jaderná energie]]
-[[de:Kernenergie]]
-[[el:Πυρηνική ενέργεια]]
-[[eo:Nuklea energio]]
-[[es:Energía nuclear]]
-[[et:Tuumaenergia]]
-[[eu:Energia nuklear]]
-[[fa:انرژی هسته‌ای]]
-[[fi:Ydinvoima]]
-[[fr:Énergie nucléaire]]
-[[fy:Kearnenerzjy]]
-[[gan:核能]]
-[[gl:Enerxía nuclear]]
-[[he:אנרגיה גרעינית]]
-[[hr:Nuklearna energija]]
-[[hu:Atomenergia]]
-[[id:Daya nuklir]]
-[[is:Kjarnorka]]
-[[it:Energia nucleare]]
-[[ja:原子力]]
-[[kn:ಪರಮಾಣು ಶಕ್ತಿ]]
-[[ko:원자력]]
-[[la:Energia nuclearis]]
-[[lad:Enerjiya nuklear]]
-[[lb:Atomenergie]]
-[[lt:Branduolinė energija]]
-[[lv:Kodolenerģija]]
-[[mk:Нуклеарна централа]]
-[[ml:ആണവോർജ്ജം]]
-[[ms:Tenaga nuklear]]
-[[new:न्युक्लियर शक्ति]]
-[[nl:Kernenergie]]
-[[nn:Kjerneenergi]]
-[[nv:Łéétsoh bee atsiniltłʼish álʼį́į́h]]
-[[oc:Energia nucleara]]
-[[pl:Energia jądrowa]]
-[[pnb:ایٹمی طاقت]]
-[[ps:اټومي برېښناکوټ]]
-[[pt:Energia nuclear]]
-[[ro:Energie nucleară]]
-[[ru:Ядерная энергия]]
-[[sh:Nuklearna energija]]
-[[simple:Nuclear energy]]
-[[sk:Atómová elektráreň]]
-[[sl:Jedrska energija]]
-[[sr:Нуклеарна енергија]]
-[[sv:Kärnenergi]]
-[[ta:அணுக்கரு ஆற்றல்]]
-[[th:พลังงานนิวเคลียร์]]
-[[tr:Nükleer enerji]]
-[[ug:يادرو ئېنېرگىيىسى]]
-[[uk:Атомна енергія]]
-[[ur:نویاتی توانائی]]
-[[vi:Năng lượng hạt nhân]]
-[[wa:Enerdjeye nawearinne]]
-[[war:Kusog Nukleyar]]
-[[zea:Kernenergie]]
-[[zh:核動力]]
-[[zh-yue:核能]]