Kosovo
| Kosovo | |||||
| Republika e Kosovës Република Косово | |||||
|
|
| ||||
| Detaloj | Detaloj | ||||
| Nacia himno: Eŭropo | |||||
.svg)
| |||||
| unueca ŝtato neagnoskita ŝtato lando sen maraliro lando  vd
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Bazaj informoj | |||||
| Ĉefurbo | Priŝtino | ||||
| Oficiala(j) lingvo(j) | albana lingvo, serba lingvo | ||||
| Uzata(j) lingvo(j) | Albana, Serba | ||||
| Areo | 10 887 km² | ||||
| - % de akvo | 0 % | ||||
| Loĝantaro | 2 200 000 (2024) | ||||
| Loĝdenso | 220 loĝ./km² | ||||
| Horzono | 1 (somere +2) | ||||
| Interreta domajno | sen valoro | ||||
| Landokodo | sen valoro | ||||
| Telefona kodo | +383 (de 1-a de januaro 2015) | ||||
| Plej alta punkto | Gjeravica | ||||
| Politiko | |||||
| Politika sistemo | Respubliko | ||||
| Ŝtatestro | Vjosa Osmani | ||||
| Ĉefministro | Albin Kurti | ||||
| Sendependiĝo | deklarita 17-a de februaro 2008 | ||||
| Ekonomio | |||||
| Valuto | Eŭro (EUR) | ||||
| |||||
La Respubliko Kosovo estas parte agnoskata ŝtato en Balkanio, en la sudo de Eŭropo. Post la milito kun Serbio, UN administraciis tiun areon ĝis 2008.
La 17-an de februaro 2008 Kosovo anoncis sendependecon de Serbio. Multaj ŝtatoj rekonas la sendependecon; Serbio, multaj aliaj ŝtatoj, Unuiĝintaj Nacioj kaj Eŭropa Unio ne rekonas ĝin.
Nomo
[redakti | redakti fonton]La nomo Kosovo (prononcata “KOS-so-vo” de la serboj kaj “ko-SO-va” de la albanoj) ŝajne devenas el la slava vorto kos kiu signifas merlo, tre kutima en slavaj landoj, kiel Belorusio, Bosnio, Bulgario, Kroatio kaj Rusio, kaj konfirmita pro la germana nomo por la Kamparo de Kosovo, Amselfeld, tio estas “merlokamparo”). La provinco estas pli konata laŭ tiu nomo en Serbio kaj ekstere.
Kelkaj albanaj fakuloj opinias, ke tiu nomo estas serba formo por "altebenaĵo", sed tiu teorio ne koincidas kun la ofteco de la nomo en aliaj slavaj landoj. Ĉiukaze la albana formo estas versio de slavdevena loknomo kaj estas uzata de la albanaj kosovanoj kaj de tiuj de Albanio mem kompreneble. "Kosovo" estas uzata de la jam malmultaj serboj de la nordo de la provinco kaj en la resto de la iama Jugoslavio.
La uzado de la du alternativaj nomoj estas tikla afero politike por la serboj kaj albanoj de Kosovo, ĉar ili konsideras la uzadon de la alies nomo kiel neadon de siaj rajtoj.
Metohia (aŭ Metohija) devenas el la greka vorto μετόχια (metojia), kio signifas "posedaĵo de la eklezio". Historie la ŝtatoj de la Ortodoksa Eklezio Serba estis en tiu regiono; kio ne estas lastatempa administra distrikto. La albanoj ne uzas tiun nomon por malakcepto de la serba posedaĵo kaj preferas la nomon Rrafsh i Dukagjinit, "altebenaĵo de Dukagjin".
La provinco ricevas ankaŭ la nomon Kosmet, kuntiriĝo de Kosovo kaj Metohia kio estas uzata de la serbia registaro.
Geografio
[redakti | redakti fonton]
Kosovo enhavas areon de 10 887 km²; ĝi havis loĝantaron de preskaŭ 2 milionoj antaŭ la krizo de 1999. Kosovo havas formon de vertikala rombo kaj limas kun Montenegro nordokcidente, kun la cetera teritorio de Serbio norde kaj oriente, kun Nord-Makedonio sude, kaj kun Albanio sudokcidente.
La plej grandaj urboj estas Priŝtino, la ĉefurbo, kun ĉirkaŭ 500 000 loĝantoj, kaj Prizren sudokcidente kun 120 000 loĝantoj. Aliaj kvin urboj havas pli ol 50 000 loĝantojn.
Regionoj
[redakti | redakti fonton]- Metohija, nomata Rrafshi i Dukagjinit (“altebenaĵo Dukagjin”) de la albanoj, estas granda rivervalo okcidente de la provinco. La regiono inkluzivas la vilaĝojn Istok, Peć, Dečani, Djakovica, Orahovac, kaj Prizren. La dua plej granda regiono estas Kosovo, valo de la rivero Sitnica, kiu inkluzivas la urbojn Uroševac, Priština, Vučitrn kaj Kosovska Mitrovica. Kosovo Polje (Merlokamparo) estas apenaŭ eta kamparo, kie okazis la Batalo de Kosovo; kiam la komunisma registaro ŝanĝis en 1968 la nomon de la provincia al Kosovo, ĝi uzis ankaŭ la nomon “Kosovo Polje” por la tuta regiono. Parto de Kosovo, laŭlonge de la rivero Lab, kiu enhavas la urbon Podujevo, estas nomata Malo Kosovo (“Eta Kosovo”). Ĝuste inter Metohija kaj Kosovo estas Drenica kun la urboj Srbica, Klina kaj Mališevo. Ĉirkaŭ la rivero Binačka Morava estas Binačko Pomoravlje. Sude de la provinco, laŭlonge de la landlimo kun Makedonio, estas Gora, Sredačka Župa kaj Sirinićka Župa.
Historio
[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kosova Milito.Kosovo konsistas ĉefe el etnoalbanoj (pli ol 90%), kiuj estas neslava popolo. Ekde jarcento albanoj tie suferis diskriminacion multaspektan, eĉ genocidon kiu kulminis dum la jaroj 1998-1999. Se NATO ne intervenintus albanoj tie pereintus. Albanio estis mem malgranda kaj malforta lando. Finfine la serba armeo kaj polico foriris kaj Kosovo fondis sian sendependan ŝtaton, sed ne kuniĝis kun Albanio[1].
Sendependeco
[redakti | redakti fonton]La 17-an de februaro 2008 la parlamento de Kosovo deklaris sendependencon. Je la 22-a de julio 2010, la Internacia Kortumo anoncis, ke la deklaro de la sendependeco de Kosovo en 2008 ne estis kontraŭa je la Internacia juro. Tiu anonco, kiu jure ne estis deviga, estis la rezulto de peto de la Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj pri ekspertizo[2]. Rusio kaj Ĉinio estas daŭraj membroj de la Sekureca Konsilio de la Unuiĝintaj Nacioj kaj havas en ĝi vetoo-rajton. El tio oni konstatas, ke en la nuna situacio Kosovo ne povas eniri UN-n.
Agnoskis tiun sendependecon:
La novan ŝtaton Kosovo jam agnoskis ĉirkaŭ 110 membroŝtatoj de Unuiĝintaj Nacioj.[3]
La 4-an de septembro 2020, sume 98 el 193 (51%) membroŝtatoj de Unuiĝintaj Nacioj (UN), 22 el 27 (81%) membroŝtatoj de Eŭropa Unio (EU), 26 el 30 (87%) membroŝtatoj de NATO, kaj 31 el 57 (54%) membroŝtatoj de la Organizaĵo de Islama Kunlaboro (OIC) agnoskis Kosovon (ref?).
Rifuzis agnoskon de tiu sendependeco[4][5]
- 5 Ŝtatoj de Eŭropa Unio (Grekio, Kipro, Rumanio kaj Slovakio, Hispanio, kie emas sendependiĝi Katalunio)
- 9 Ŝtatoj de la Komunumo de Sendependaj Ŝtatoj (inter ili Rusio, kiu subtenas Serbion)[6]
Sume 36 Ŝtatoj
Ekonomio
[redakti | redakti fonton]
La UNMIK deklaris la eŭron kiel oficialan monunuon en Kosovo, tamen la serba dinaro restas kiel oficiala monunuo en la serbaj partoj de Kosovo. La tutjara buĝeto de la administrado de Kosovo de la UNMIK estas kalkulata en eŭroj, kaj ĉiu komerca banko uzas la eŭron kiel ĉefan monunuon. Inter aliaj internaciaj monunuoj la svisa franko kaj la dolaro estas la plej uzataj.
Post kiam en 2008 Kosovo proklamis sendependecon, Serbio ne agnoskis ĝin kaj ĉiuj rilatoj inter la du flankoj haltis. La 4-an de septembro 2020 kun perado de Usono tamen estis subskribitaj interkonsentoj, ebligantaj normaligi ekonomiajn rilatojn kun Kosovo.
Demografio
[redakti | redakti fonton]La loĝantaro konsistas plejparte el albanoj (ĉirkaŭ 80% antaŭ la internacia konflikto de 1999, sed nun eĉ pli pro etnopurigado de serboj kaj aliaj nealbanoj). La plejparto de ĝia popolo estas etnaj albanoj (plejparte islamanoj). La procento de etnaj serboj estas malpli ol dek procentoj (plejparte ortodoksaj kristanoj).
Supozo por la jaro 2002 laŭ UN. Entuta loĝantaro 1,7 ĝis 2,3 milionoj:
- 88 % albanoj -kosovanoj- (1 996 000 – 2 072 000)
- 8 % serboj (60 000 – 90 000)
- 2 % goranoj (41 000 – 57 000)
- 1,5 % arumanoj (vlaksoj aŭ makedono-rumanoj)(34 000 – 38 000)
- 0,5 % turkoj (17 000 – 19 000)
- 92 % islamanoj
- 1 % katolikoj
- 7% serb-ortodoksanoj
Flago
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Flago de Kosovo.La provinco neniam havis oficialan propran flagon. La albana flago - nigra dukapa aglo sur ruĝo - estas uzata de la albana administrado kaj de la plej parto de albanoj de Kosovo. La serba areo uzas nur la flagon de Serbio, kiu estas – oficiale ĝis nun - la flago de la tuta Serbio inkluzivante Kosovon, kvankam tiun uzadon rifuzas la albanaj kosovanoj. Post konkurso la registaro de Kosovo kreis flagon por la nova lando (blua fono, kun ses blankaj steloj supre, kaj flava mapo de Kosovo sube).
Lingvo kaj kulturo
[redakti | redakti fonton]Krom la albana oficialaj lingvoj estas ankaŭ la serba kaj la turka[1]. Apud Rahovec praktikatas ankau la oravaĉka dialekto (serba).
Esperanto
[redakti | redakti fonton]Pluraj kosovaj verkistoj jam estis tradukitaj al Esperanto: Ali Pdrimja, Eqrem Basha, Flora Brovina, Adem Demaĉi, Agim Vinca, Adil Olluri, Sali Bashota, Donika Dabishevci, Valbona Hadri kaj Kumrie Avdyl Shala[7] kun rakonto pri esperantisto en Kosovo: Esperanto - la anima aspekto de la forgesita lingvo (albane: Esperanto-ana shpirtërore e gjuhës së harruar[8]).
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 Fatbardha Demi, Genodico dum du jarcentoj, Bulteno de la albana Esperanto-Asocio, nro 113, junio 2014, p. 50, la 31-an de januaro 2014, alirita la 31-an de januaro 2017.
- ↑ http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=35396&Cr=&Cr1=
- ↑ Bardhyl Selimi, Helpe al agnosko de juna ŝtato, p. 9, revuo Monato, julio 2021.
- ↑ Nauru withdraws recognition of Kosovo's independence, Pristina denies. N1 (22a de novembro 2019). Arkivita el la originalo je 13a de majo 2020. Alirita 18a de aprilo 2020 . Arkivigite je 2020-05-13 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2020-05-13. Alirita 2022-06-21 . (angle)
- ↑ Serbia claims Sierra Leone has withdrawn Kosovo recognition. Prishtina Insight (3a de marto 2020). Arkivita el la originalo je 22a de aprilo 2020. Alirita 18 April 2020 . (angle)
- ↑ . US-Brokered Serbia-Kosovo Deal a 'Step Forward' But Challenges Remain (5a de septembro 2020). Arkivita el la originalo je 7a de septembro 2020. Alirita 7a de septembro 2020 . (angle)
- ↑ (albane) Esperanto-ana shpirtërore e gjuhës së harruar-Kumrie Avdyl Shala (Esperanto-la spirita flanko de la forgesita lingvo de Kumrie Avdyl Shala, Gazeta Destinacioni, la 7-an de decembro 2024, alirite la 111-an de decembro 2024.
- ↑ Bardhyl Selimi, Bulteno de la albana Esperanto-Asocio, nro. 129, februaro 2017, p. 4
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- New Kosova Report - Kosovo News and Views Portal
- oficiala ejo por Turismo en Kosovo
- UN-misio en Kosovo (UNMIK) Arkivigite je 2011-02-22 per la retarkivo Wayback Machine
- Paĝoj de la parlamento
- Paĝoj de la registaro
- Paĝoj de la ŝtatprezidanto
- filmo pri Kosovo, kaj intervjuo kun la gazetisto Arkivigite je 2005-04-04 per la retarkivo Wayback Machine