Eskoziako gaelera

Eskoziako gaelera, Eskoziako gaelikoa
Gàidhlig na h-Alba — Gàidhlig
2011ko Eskoziako erroldaren datuak hartu ezkero gaeleraz mintzatzeko gai diren biztanleen arabera koloreztatutako mapa, orlegi ilunez gaelera gehien mintzatzen diren lurraldeak adierazita daude.
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Eskozia eta Kanada
Hiztunak	58.652 (Eskoziako 2001eko errolda), eta 500 bat Eskozia Berrian
Rankinga	Ez 100 mintzatuenen artean
Ofizialtasuna	Eskozia
Eskualdea	Gaidhealtachd (Eskoziako Highland eta Kanpoko Hebridak; Kanadako Cape Breton eta Eskozia Berria)
UNESCO sailkapena	3: arriskuan
Araugilea	Bòrd na Gàidhlig
Hizkuntza sailkapena
giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak hizkuntza zeltak Uhartetar hizkuntza zeltak Hizkuntza goidelikoak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	aditza-subjektua-objektua, nominatibo-akusatibo hizkuntza, hizkuntza azentuala eta hizkuntza fusionatzailea
Kasu gramatikalak	direct case (en) eta oblique case (en)
Alfabetoa	latindar alfabetoa eta Gaelic alphabet (en)
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	gd
ISO 639-2	gla
ISO 639-3	gla
Ethnologue	gla
Glottolog	scot1245
Wikipedia	gd
ASCL	1101
Linguist List	gla
UNESCO	411
IETF	gd
Endangered Languages Project	3049

Eskoziako gaelera - Wikitongues

Eskoziako gaelera edo Eskoziako gaelikoa (gàidhlig) Eskoziako iparraldean (Highland) eta mendebaldeko uharteetan hitz egiten den hizkuntza zelta da. Azken talde horren barneko gaelera hizkuntzen azpitaldean sailkatzen da.

Kanadan, Eskozia Berrian (Cape Bretongo uhartean bereziki), Eduardo Printzearen Uhartean eta Ternua eta Labrador-eko probintzietan hiztun batzuk ere badaude eta dialekto horri Kanadako gaelera deitzen zaio.

Lurralde gaelikodunak Gaidhealtachd izen orokorra du. Ia 60.000 hiztun aktibo daude egun, Eskoziako % 1 besterik ez.

Hizkuntzaren esparrua gizartean

Azken erroldaren arabera (2011), hiztun kopuruari dagokionez, Eskoziako gaelikoa (gàidhlig) oso txikia da. Hiztunen multzoak Highland aldeko eremu periferiko eta urrunetan dira (12.000 inguru, kontuan hartuz hitz egiteko gai diren guztiak), hala nola Hebridak artxipelagoko zenbait zonaldetan (14.000). Glasgow hirian ere hiztun kopuru esanguratsua dago (5.000), eta neurri txikiagoan Edinburgon (2.000), baina hiri horietako biztanleria osoarekin alderatuta, oso kopuru txikia da.

Gaelikoaren presentzia kalean ikusezina da, hizkuntza-paisaia ingelesez dago, eta gaelikoz idatzitako ezer topatzea salbuespena da.

Hizkuntzaren transmisioa

Eremu gaelikoetan familiaren papera behera doa; gaelikoaren ohiko lurraldeetan elebidunen ehunekoek behera egin dute zentsu batetik bestera azken hamarkadetan.

Hezkuntza sistema ere ahula da haren transmisiorako. Eremu elebidunetan, gaelikoa erabiltzen duten zentroak daude, betiere ingelesa ere erabiltzen duten ikasgelak partekatzen dituzten ikastetxe berean; hau da, ikastetxe ia guztietan gaeliko-ingelesa diglosia nagusi da. Gainera, normalean, gaelikoa lehen hezkuntzan soilik erabiltzen da. Hala ere, salbuespen bakarra Glasgown dago, bertan Sgoil Ghaidhlig Ghlaschu baitago, hots, lehen hezkuntzatik unibertsitate-aurreko mailetaraino gaelikoa soilik darabilen ikastetxea.

Egun, gaelikoaren sustapenerako tresna nagusiak hedabideak dira. Berez, BBC Alba gaelikozko telebista kateak gaeliko-hiztunen kopuru osoa baino audientzia handiagoa du, programak ingelesez azpititulatuta eskaintzen baititu. Horrek laguntzen du hizkuntza ezagutzen ez dakitenen artean ere gaelikoaren aldeko jarrera zabal dadin.

Gaelikoa sustatzeko erakundeak

Bord na Gaidhlig gaelikoa sustatzeko erakundea da. Berez, entitate autonomoa da (Administraziotik kanpokoa), baina Eskoziako Gobernuak hizkuntza politikarako zeregin nagusiak esleitu dizkio. Hainbat programa bideratzen eta koordinatzen ditu: irakaskuntzan gaelikoa ezartzen joateko plangintza, ikasmateriala sortzeko lana, gaelikoz idatzitako liburuen argitalpena sustatu, hedabideentzako subentzioak bideratu, eta abar.

Adibidea

Ohiko esaldiak

Eskoziako gaelikoa	Irlandera	Manxera	Euskara
Fàilte	Fáilte	Failt	Ongi etorri
Halò	Haileo edo Dia dhuit	Hello	Kaixo
Ciamar a tha thu?	Conas atá tú? (Cad é mar atá tú? Ulsterren)	Kys t'ou?	Zer moduz zaude?
Ciamar a tha sibh?	Conas atá sibh? (Cad é mar atá sibh? Ulsterren)	Kanys ta shiu?	Zer moduz zaudete?
Madainn mhath	Maidin mhaith	Moghrey mie	Egun on
Feasgar math	Trathnóna maith	Fastyr mie	Arratsalde on
Oidhche mhath	Oíche mhaith	Oie vie	Gabon
Tapadh leat	Go raibh maith agat	Gura mie ayd	Eskerrik asko
Dè an t-ainm a tha ort?	Cad é an t-ainm atá ort?	Cre'n ennym t'ort?	Nola duzu izena?
Dè an t-ainm a tha oirbh?	Cad é an t-ainm atá oraibh?	Cre'n ennym t'erriu?	Nola duzue izena?
Is mise...	Is mise...	Mish...	Ni ... naiz
Slàn leat	Slán leat	Slane lhiat	Agur
Dè a tha seo?	Cad é seo?	Cre shoh?	Zer da hau?
Slàinte	Sláinte	Slaynt	Topa (edatean)

Leku izenak

Aberdeen - Obar Dheathain

Aviemore - an Aghaidh Mòr

Ayr - Inbhair Air

Brechin - Breichin

Cumbernauld - Cumar nan Alt

Dingwall - Inbhir Pheofharain

Dornoch - Dòrnach

Dumfries - Dùn Phris

Dunblane - Dùn Bhlàthain

Dundee - Dùn Dèagh

Dunfermline - Dùn Phàrlain

Dunkeld - Dùn Chailleann

Dumbarton - Dùn Breatann

Edinburgh - Dùn Èideann

Elgin - Eilginn

Forres - Farrais

Fortrose - A' Chananaich

Fort William - An Gearasdan

Glasgow - Glaschu

Gleneagles - Gleann na h-Eaglais

Inverness - Inbhir Nis

Kilmarnock - Cill Mhearnaig

Lismore - Liosmòr

Paisley - Pàislig

Perth - Peairt

Rosemarkie - Ros Maircnidh

St Andrews - Cill Rìmhinn

Scone - Sgàin

Stirling - Sruighlea

Stornoway - Steòrnabhagh

Whithorn - Taigh Mhàrtainn

Musika

• Capercaillie musika taldea.
• Alyth Mc Cormack, abeslaria.
• Ailein duinn, abestia.

Ikus, gainera

• Bòrd na Gàidhlig
• Clì Gàidhlig
• Gaelera
• Eskoziera
• Manxera
• Europako hizkuntza gutxituak

Kanpo estekak

Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu.

• Eskoziako gaelerari buruzko bideoa, Argia aldizkarian.
• (Ingelesez)(Eskoziako gaeleraz) Bord na Gaidhlig erakundearen webgunea.

• Datuak: Q9314
• Multimedia: Scottish Gaelic language / Q9314

Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.