Orhan Pamuk

Orhan Pamuk
	; (2009) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Orhan Ferit Pamuk
Jaiotza	Istanbul, 1952ko ekainaren 7a (72 urte)
Herrialdea	Turkia
Bizilekua	Istanbul; New York
Familia
Haurrideak	ikusi Şevket Pamuk (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Robert College (en) ; Istanbul Technical University (en) ; Istanbul University Faculty of Communications (en) 1976)
Hizkuntzak	turkiera
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, eleberrigilea, gidoilaria, saiakeragilea, kazetaria eta akademikoa
Lantokia(k)	Istanbul
Enplegatzailea(k)	Columbia Unibertsitatea
Lan nabarmenak	ikusi The White Castle (en) ; The Black Book (en) ; The New Life (en) ; My Name Is Red (en) ; Snow (en) ; Istanbul: Memories and the City (en) ; The Museum of Innocence (en) ; Cevdet Bey and His Sons (en) ; Nights of Plague (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (2006) ; Ohorezko Legioko ofiziala (2012ko urriaren 29a) ; Peace Prize of the German Publishers' and Booksellers' Association (2005) ; prix du meilleur livre étranger (2002) ; Independent Foreign Fiction Prize (1990) ; International Antalya Golden Orange Film Festival Award for Best Original Screenplay (1991) ; Grinzane Cavour Prize (2002) ; International Dublin Literary Award (2003) ; Prix Médicis étranger (2005) ; Premiul Ovidius (2008) ; Norman Mailer Prize (2010) ; Arte eta letren komendadorea ; Honorary doctor of the Free University of Berlin (2007) ; Madrilgo Complutense Unibertsitateko honoris causa doktoregoa (2007) ; Ricarda-Huch-Preis (2005) ; honorary doctor of Sofia University (2011) ; honorary doctorate from the American University of Beirut ; honorary doctorate of the University of Tirana ; honorary doctor of the Yale University (2010eko maiatzaren 23a) ; honorary doctor of Saint Petersburg State University ; Erdal Öz Literature Award (2015) ; Deutsch-Türkischer Freundschaftspreis (2015) ; [[]] (2024ko ekainaren 24a) ;
Influentziak	Vladimir Nabokov
Kidetza	Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; Ameriketako Estatu Batuetako Arte eta Letren Akademia; Chinese Academy of Social Sciences (en)
Mugimendua	postmodern literature (en) ; naturalismoa
Genero artistikoa	autobiografia; saiakera
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	secular Islam (en)
	orhanpamuk.net

Ferit Orhan Pamuk (Istanbul, Turkia, 1952ko ekainaren 7a -) turkiar idazlea da, gaur egungo turkierazko idazlerik ezagunenetarikoa.

2006an Literaturako Nobel saria eskuratu zuenean, horrelakorik lortzen lehen turkiarra izan zen. Hiru urtez AEBetan bizi izan zen, zabaldu zenez, Armeniako genozidioaz berak esandakoagatik Turkian jasotako mehatxuak zirela eta: "Berriro esaten dut, ozen eta argi, milioi bat armeniar eta 30.000 kurdu hil zituztela Turkian". Berak, ordea, hori ukatu du eta arrazoi profesionalengatik egindakoari irakurketa politikoa eman nahi izan zaiola azaldu du. Izan ere, jaio zenetik Istanbulgo auzo berean bizi izan da eta oraindik ere bertan bizi da.^[1]

Biografia

Istanbulgo Nişantaşı auzoan bizi zen familia aberats batean jaio zen (aita ingeniaria zuen), bere eleberri batzuetan deskribatzen dituenen antzekoa. Bigarren Hezkuntza jaioterriko Robert College unibertsitate estatubatuarrean egin zuen eta ondoren arkitektura ikasten hasi zen, baina handik hiru urtera ikasketak utzi zituen eta literaturan murgildu. 1977an Istanbulgo Unibertsitateko kazetaritza institutuan graduatu zen, baina ez zuen inoiz lanbide horretan jardun. 1985 eta 1988 artean, New Yorken bizi izan zen eta irakasle gisan lan egin zuen Columbiako Unibertsitatean, emazte Aylin Türegün historialariak bertan ikasten zuen bitartean. Ondoren, Istanbulera itzuli zen. Pamuk musulman kulturala da. 1982tik 2001era arte egon zen Türegünekin ezkonduta, eta 1991n haien alaba Rüya jaio zen.

Bere bokazioari buruz honako hau esan du: «Oso ondo gogoratzen dut idazle izatea nahi nuela erabaki nuen unea. Martxoko edo apirileko arratsalde batean izan zen, 1973ko udaberrian. Paper bat eta boligrafo bat hartu eta idazteari ekin nion. Hala izan zen. Gogoan dut Camusen Arrotza irakurri nuela, eta nire idazkeran eraginik izan ez bazuen ere, idazle izaten lagunduko zidala pentsatu nuela»^[2]. Eta arkitektura utzi zuen uneari buruz: «23 urte inguru nituen, eta familiari eta lagunei esan nien ez nintzela arkitektoa edo margolaria izango, eleberrigilea baizik. Denek hori ez egiteko esan zidaten, ez nuela ideiarik ere bizitzaz. Uste dut uste zutela nobela bakarra idatziko nuela. Baina esan nien bazirela Borges eta Kafka, eta haiek ere ez zekitela ezer bizitzaz... Nobelak, nire ustez, bizitza ikusteko modu berri bat dira. Orain, denbora honen guztiaren ondoren, aitortzen dut familiak bizitzaz ezer ez zekiela esan zidanean, arrazoi zutela. Une horretan ez nekien ezer»^[2].

Idazlegoan 1970eko hamarkadaren amaieran hasi zen, eta lehen eleberria 1982an argitaratu zen. Hala ere, nazioarteko oihartzuna Astrologoa eta sultana lanarekin lortu zuen (John Updike estatubatuarrak goraipatu zuen), eta Benim Adım Kırmızı obrak (1998) eman zion behin betiko ospea. Azken lan horrek narrazioa, misterioa, amodioa eta filosofia hausnarketa uztartzen ditu, eta XVI. mendeko Istanbulen kokatzen da, Murad III.a sultanaren agintaldian.

2004ko abenduan Pamuk auzitara eraman zuten, «Turkiaren nortasuna iraindu eta ahultzeagatik», Suitzako egunkari bati egindako elkarrizketa batean honako esaldi hau esan ondoren: «Turkian milioi bat armeniar eta 30 000 kurdu hil zituzten. Inork ez du horretaz hitz egiten, eta ni gorroto naute hori egiteagatik». Lehen epaiak sei hilabeteko baldintzapeko zigorra ezarri zion eta, epe horretan, ez zuen deliturik egin askatasunari eutsi ahal izateko. 2005eko urrian esandako hitz horiek berretsi zituen^[3]. 2006ko urtarrilean, auzitegi batek prozesu judiziala bertan behera utzi zuen^[4].

Pamukek polemika sortu izan du bere aberrian, Giza Eskubideen aurrean duen jarrera zibikoa dela eta, eta batez ere Turkiako armeniar eta kurdu arazoen aurrean duen jarrera dela eta: batzuek miresten duten arren, beste batzuek traidoretzat hartzen dute. Turkiako gobernuak uko egin dio 1915ean armeniarren aurkako genozidioa egin zuela onartzeari. Elkarrizketa haren ondoren, Turkian bere aurka hasitako gorroto-kanpainak herrialdetik alde egitera behartu zuen.

2007ko urtarrilean, Hrant Dink kazetari turkiar-armeniarra hil eta Pamukek heriotza mehatxuak jaso ondoren, berriro utzi zuen bere aberria. Turkiako hedabide batzuek, Aksam egunkariak kasu, Dinken hilketa Estatu Batuetara dirua irabaztera joateko aitzakia bezala erabili izana leporatu zioten, Columbiako Unibertsitatean hitzaldiak ematera joan baitzen. Sabah egunkariko zuzendariak, Fatih Altaylik, akusazioak ukatu egin zituen. Pamuk urte bereko apirilean itzuli zen bere jaioterrira beste eleberri bat idazteko: Masumiyet Muzesi (Errugabetasunaren museoa)^[5].

Der Spiegel astekari alemaniarrari eskainitako elkarrizketa batean, Alemanian zehar bere obraren irakurketa batzuk hasiko zituenean, Dink hil ondoren intelektual asko depresio sakon batean erori zirela aipatu zuen, eta pertsonalki kolpe ikaragarria izan zela. Horregatik nahiago izan zuen herrialdetik aldendu eta New Yorkeko Columbia Unibertsitateko katedretara joan. 2007ko otsailean obraren irakurketak bertan behera gelditu ziren. Pamuken arabera arrazoia ez zen Alemaniako polizia-kidegoek Alemanian bizi diren talde islamisten erasoak prebenitzeko duten eraginkortasuna zalantzan jartzen zuelako.

2006ko urriaren 12an, Literaturako Nobel Saria irabazi zuen, «bere jaioterriko arima malenkoniatsuaren bila, kulturen arteko talka eta konexioa islatzeko ikur berriak aurkitu dituen» idazlea izanagatik, Suediako Akademiaren arabera^[6]. Sari hori jaso duen lehen turkiarra da. Haren lanak 40 hizkuntza baino gehiagotara itzuli dira.

Bibliografia hautatua

Cevdet Bey ve Oğulları (Cevdet Bey eta semeak), 1982
Sessiz Ev (Etxe isila), 1983
Beyaz Kale (Gaztelu zuria), 1985
Kara Kitap (Liburu beltza), 1990
Gizli Yuz (Aurpegi sekretua), 1992
Yeni Hayat (Bizitza berria), 1995
Benim Adım Kırmızı (Gorria izena dut), 1998
Öteki Renkler (Beste koloreak), 1999
Kar (Elurra), 2002
İstanbul: Hatıralar ve Şehir (Istanbul: Oroipenak eta hiria), 2003
Masumiyet Müzesi (Inozentziaren museoa), 2009
Sessiz Ev (Etxe isila), 2012
Kafamda Bir Tuhaflık (Bitxikeria nire buruan), 2015
Kırmızı saçlı kadın (Emakume ilegorria), 2017

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ https://www.lecturalia.com/autor/277/orhan-pamuk
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) «"¿Soy de veras Pamuk?"» El País 2011-12-30 ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).
↑ (Gaztelaniaz) 20minutos. (2016-01-07). «Cerdo con cara de mono causa sensación en Cuba» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).
↑ (Gaztelaniaz) 20minutos. (2018-11-04). «El perfil psicológico del asesino de Pioz» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).
↑ (Gaztelaniaz) 20minutos. (2007-04-06). «El premio Nobel Orhan Pamuk regresa a Estambul para terminar su nuevo libro» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).
↑ (Ingelesez) «The Nobel Prize in Literature 2006» NobelPrize.org (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

(Ingelesez) Orhan Pamuki buruzko webgunea

Datuak: Q241248
Multimedia: Orhan Pamuk / Q241248

[1] ttps://www.lecturalia.com/autor/277/orhan-pamuk

[#1-2] (Gaztelaniaz) «"¿Soy de veras Pamuk?"» El País 2011-12-30 ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).

[3] (Gaztelaniaz) 20minutos. (2016-01-07). «Cerdo con cara de mono causa sensación en Cuba» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).

[4] (Gaztelaniaz) 20minutos. (2018-11-04). «El perfil psicológico del asesino de Pioz» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).

[5] (Gaztelaniaz) 20minutos. (2007-04-06). «El premio Nobel Orhan Pamuk regresa a Estambul para terminar su nuevo libro» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).

[6] (Ingelesez) «The Nobel Prize in Literature 2006» NobelPrize.org (Noiz kontsultatua: 2020-12-11).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

i e a Literaturako Nobel Saridunak
1901–1925	Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)
1926–1950	Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)
1951–1975	Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)
1976–2000	Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)
2001–egun	V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023) • Han Kang (2024)
1: Ez zuten eman