agir
Binêre herwiha: AgirBilêvkirin
[biguhêre]Navdêr
[biguhêre]| Zayenda nêr a binavkirî | ||
|---|---|---|
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
| Navkî | agir | agir |
| Îzafe | agirê | agirên |
| Çemandî | agirî | agiran |
| Nîşandera çemandî | wî agirî | wan agiran |
| Bangkirin | agiro | agirino |
| Zayenda nêr a nebinavkirî | ||
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
| Navkî | agirek | agirin |
| Îzafe | agirekî | agirine |
| Çemandî | agirekî | agirinan |
agir nêr
- germahî û ronahiya ku peyda dibe dema tiştek dişewite anku disuje:
- Agir tiştek talûke ye.
- kuçk yan argûn yan tebax:
- Çayekê dane ser agirî.
- şewat, bûyera şewitîna anku sotina tiştekî:
- Tevaya mala wan di agirî de şewitî.
- berdana fîşekan yan topan
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)
- coş, coşdarî, enerjî:
- agirê dilê min
- ta, tagerm
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)
Ji wêjeya klasîk
[biguhêre]- Ev gunbeda dewwarê çerx
Agir di ab û gil dikit
Qelban ji qelban hildikit — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)
Bi alfabeyên din
[biguhêre]Herwiha
[biguhêre]Hevmane
[biguhêre]Têkilî
[biguhêre]Jê
[biguhêre]- (Lêker) agir barandin
- (Lêker) agir berdan
- (Lêker) agir geş kirin
- (Lêker) agir girtin
- (Lêker) agir reş kirin
- (Lêker) agir xweş kirin
- (Lêker) agir kirin
- (Navdêr) agirbûn
- (Navdêr) agirkirin
- (Rengdêr) agirgirtî
- (Rengdêr) agirbirî
- agiravêj
- agiravêjî
- agiravêjk
- agirgir
- agirnegirî
Etîmolojî
[biguhêre]Ji *adir, ji proto-hindûewropî *h₁eh₂ter- (“agir”). Hevreha soranî ئاگر (agir), hewramî ayir, awir, ar, êr, zazakî adir, farisî آذر (azer) / آدر (ader) û آتش (ateş), tacikî озар (ozar), pertî 𐭀𐭕𐭓𐭅 (adur), pehlewî 𐭠𐭲𐭥𐭥𐭩 (atur), hexamenişî 𐎠𐎫𐎼 (ātar-), 𐎠𐎫𐎼(ātr-), medî 𐎠𐎫𐎼 (*ātr-), 𐎠𐎰𐎼 (*āθr-), avestayî 𐬁𐬙𐬀𐬭𐬱 (aterş), lurî teş, osetî арт (art), peştûyî اور (اvr) (or), sanskrîtî अथर्वन् (athervan), ermenî այրեմ (ayrem, “sotin”), sirbî ва̏тра (vatra: agir), çekî vatra, albanî vatër, îrlendî áith, weylsî odyn, umbriyayî atru, latînî āter (reş, tarî). Bo guherrîna d>g bide ber جگە (cige), digan.
Ev peyv ji zimanên îranî bi berfirehî ketiye zimanên tirkîkî û cihê peyva ot (agir) ya tirkiya kevn girtiye yan jî li gel wê tê bikaranîn: osmanî آتش (âteş) û آذر (âzer), tirkî ateş ("od" ya tirkiya xwemalî hema-hema êdî qet nayê bikaranîn), azerî atəş (li gel od ya esil-tirkîkî), ozbekî otash (li gel oʻt ya xwemalî), kirgîzî аташ (ataş - li gel от /ot/ ya xwemalî).
Ji bilî zimanên tirkîkî, heman peyv herwiha ketiye ermenî (աթաշ /atʿaş/) û gelek zimanên Hindistan û Pakistanê jî: ûrdûyî آتش (ātś) (atiş), hindî आतिश (atiş)...
Bi zaravayên din
[biguhêre]- Soranî: agir, ayir, awir
- kelhûrî: agir, ayir
- şêxbizinî: agir, arig, ayir, ar, teş
- lekî: agir
- hewramî: ahir, awir, awîr, ayir, eyir
- zazakî: adir
Werger
[biguhêre]- Abxazî: амца (āmcā)
- Açehî: apuy
- Açeyî: tata
- Adîgeyî: машӏо (māṣ̂o)
- Afarî: gira
- Afrîkansî: vuur → af
- Akadî: 𒉈 m (išātu)
- Akanî: ogya, egya
- Aklanon: kaeayo
- Albanî: zjarr → sq n
- Almaniya bilind a kevn: fiur
- Almaniya navendî ya rojhilat: Feier
- Almaniya Pennsylvania: Feier
- Almanî: Feuer → de nt
- Elmanîşî: Füür nt
- Altayiya başûrî: от (ot)
- Amanayé: tata
- Amayî: ta
- Amharî: እሳት n (ʾəsat), ቃጥሎ (ḳaṭlo)
- Amîs: namal
- Amondawayî: tata
- Andî: цӏа
- Angaatahayî: sisɨha
- Anuta: api
- Apalayî: apoto
- Apiaká: tata
- Aragonî: fuego
- Aramî:
- Arawak: ikihi
- Arçî: оцӏ
- Argobbayî: ኢሳት (isat)
- Aromanî: foc
- Arrernteyiya rojavayî: ure
- Asamî: জুই (zui)
- Asî: kayado
- Astûrî: fueu → ast n, llume n
- Aukanî: faya
- Avarî: цӏа (c̣a)
- Avestayî: 𐬁𐬙𐬀𐬭 (ātar)
- Awadhî: आगि (āgi)
- Aymarayî: nina → ay
- Aynuyî: アペ (ape)
- Azerî: od → az, atəş → az
- Badagayî: ಕಿಚ್ಚು
- Bahnarî: ŭnh
- Bai:
- Bayiya başûrî: xui³³
- Bakungî: apuy
- Balantak: apu
- Balînî: api
- Baskî: su → eu
- Başkîrî: ут (ut)
- Batakiya karo: api
- Kashmiri:
- Bataktobayî: api
- Batsbî: წე (c̣e)
- Bau bidayuh: apuy
- Baureyî: yaki
- Belarusî: аго́нь n (ahónʹ)
- Belûçî: آس (ás), آچ (ác)
- Bengalî: আগুন → bn (agun), অগ্নি → bn (ôgni)
- Bîkoliya naverast: kalayo
- Bojpûrî: आगि (āgi), भउर (bhaur)
- Bonanî: xal
- Bororoyî: joru
- Bretonî: tan → br n
- Bruneyî: api
- Bruyiya rojhilatî: ũih
- Buduxî: цӏа (cʼa)
- Bugî: api
- Bukidnon manoboyiya rojavayî: hapuy
- Bulgarî: о́гън → bg n (ógǎn)
- Burmayî: မီး → my (mi:), တေဇော → my (tejau:)
- Buryatî: гал (gal)
- Buyî: fix
- Conxayî: མེ (me)
- Çamicuroyî: kajchi
- Çamoroyî: guafi
- Çaxatayî: اوت (ōt)
- Cham:
- Çeçenî: цӏе (c̣e)
- Çekî: oheň → cs n, hoření → cs nt
- Çepangî: म्हेः
- Çerokî: ᎠᏥᎳ → chr (atsila), ᎦᎵᎬ (galigv)
- Çeyenî: ho'ësta
- Çîçewayî: moto
- Çîkasawî: lowak
- Çînî:
- Çukçî: йынйын (jynjyn)
- Çuvaşî: вут (vut), ҫулӑм (śulăm)
- Dalmatî: fuc n
- Danmarkî: ild → da g
- Daurî: galy
- Divehî: އަލިފާން (alifān̊)
- Dogriyî: अग्ग (agg)
- Dolganî: уот (uot)
- Dongşîangî: khan
- Drungî: tvmi
- Duunî: sa
- Elfdalî: jäld n
- Emilî: fûg n
- Endonezyayî: api → id
- Engayî: ita
- Erebî: نَار → ar m (nār)
- Ermenî: հուր → hy (hur), կրակ → hy (krak)
- Erzayî: тол (tol)
- Esperantoyî: fajro → eo
- Estonî: tuli → et
- Etiyopiya klasîk: እሳት (ʾəsat)
- Etrûskî: 𐌅𐌄𐌓𐌔𐌄 (verse)
- Evenî: тог (tog)
- Evenkî: того (togo)
- Extremaduranî: huegu
- Falayî: fogu n
- Farefareyî: bugum
- Farisî: آتش → fa (âtaš), آذر → fa (âzar)
- Farisiya navîn: 𐭭𐭥𐭥𐭠 (nʿʿʾ /ādur/)
- Farisiya kevn: [skrîpt hewce ye]tneg (ātar)
- Fatalukuyî: aca
- Fenîkî: 𐤀𐤎 (ʾs)
- Ferî: eldur → fo n
- Fîjî: buka
- Fînî: tuli → fi
- Frankoprovansî: fuè n
- Fransî: feu → fr n
- Friyolî: fûc n
- Frîsiya bakur: ial nt
- Frîsiya saterlandî: Fjuur nt
- Frîsî: fjoer → fy nt
- Gaelîka skotî: teine n
- Gagawzî: ateş
- Galîsî: lume → gl n, fogo → gl n
- Gotî: 𐍆𐍉𐌽 nt (fōn)
- Gujaratî: આગ m (āga)
- Gurcî: ცეცხლი (cecxli), ალი → ka (ali)
- Guwaranî: tata
- Haîtî: dife
- Harsusiyî: śeweṭ
- Hawayî: ahi
- Hawsayî: wuta → ha
- Hindî: आग → hi m (āg), अग्नि → hi n (agni), आतिश → hi m (ātiś), जलन → hi m (jalan), अगनी → hi m (agnī), अगन → hi n (agan), आगि → hi m (āgi), शोला → hi n (śolā)
- Hîlîgaynonî: kalayo
- Hîtîtî: 𒉺𒀪𒄯 nt (paḫḫur)
- Hmongî: hluav taws
- Holendî: vuur → nl nt
- Hreyî: ùnh
- Hunsrikî: Feier nt, fayer
- Iriga bikolanoyî: kalayō
- Isanî: ไฟ
- Îbanî: api
- Îbranî: אֵשׁ → he m (esh)
- Îdoyî: fairo → io
- Îgboyî: ọku
- Îlokanoyî: apoy
- Îngilîziya kevn: fȳr nt, ǣled n, ād n, āl → ang nt
- Îngilîzî: fire → en
- Îngûşî: цӏи (c̣i)
- Înterlîngua: foco, incendio → ia
- Înuîtî: ᐃᑯᒪ
- Îranunî: apui
- Îrlendî: tine n
- Îrlendiya kevn: teine n
- Îstriyotî: fògo n
- Îstro-romanyayî: foc n
- Îtalî: fuoco → it n
- Îtelmenî: химԓх
- Îu mienî: douz
- Îzlendî: eldur → is n, bál → is nt
- Japoniya kevn: 火 (ひ, pi2)
- Japonî: 火 → ja (ひ, hi)
- Jarayî: apui
- Javayiya kevn: agni
- Javayî: ꦒꦼꦤꦶ → jv, ꦭꦠꦸ → jv
- K'içe': q’aq’
- Kabardî: мафӏэ (māf̣ă)
- Kalalîsûtî: inneq
- Kalmîkî: һал (hal)
- Kamasauyî: wase
- Kambaatayî: gira
- Kanelayî: cuhy
- Kannadayî: ಬೆಂಕಿ → kn (beṅki), ಅಗ್ನಿ → kn (agni), ಕಿಚ್ಚು → kn (kiccu)
- Kanuriyî: kánnu
- Karaçay-balkarî: от
- Karakalpakî: ot
- Karelî: tuli
- Kaşûbî: òdżin n
- Katalanî: foc → ca n
- Katawbayî: impi
- Katuyiya rojhilatî: óih
- Kayingangî: pĩ
- Keçwayî: nina → qu
- Kelabît bariyoyî: apuy
- Ketî: бо’к (boˀk)
- Kinaray-ayî: kalayo
- Kirgizî: от → ky (ot)
- Kitemboyî: muliro
- Kîkûyûyî: mwaki 1
- Kîlîvîlayî: kova
- Kîngalî: ගින්න (ginna), අග්නිය (agniya), කර්කය (karkaya), කෘශානුව (kr̥śānuwa), පාථය (pāthaya)
- Komançî: kuuna
- Komî-zîriyî: тылкӧрт (tylkört)
- Koreyî: 불 → ko (bul)
- Kornî: tan n
- Korsîkayî: focu → co n
- Kreyoliya fransî ya karipúna: djife
- Kreyoliya guinea-bissau: fugu
- Kreyoliya portugalî ya korlai: fog
- Kristangî: fogu
- Krî: ᐃᔥᑯᑌᐤ (ishkotew)
- Kumikî: от (ot)
- Ladînî: fech, fesc
- Lampungî: apuy
- Latgalî: guņs m
- Latînî: ignis → la n, focus n, flamma → la m
- Latviyayî: uguns → lv m, guns → lv m
- Lawa:
- Lawsî: ໄຟ → lo (fai)
- Lazî: დაჩხირი (dačxiri)
- Lepçayî: ᰕᰧ (mi)
- Lezgînî: цӏай (c̣aj)
- Limbuyî: ᤔᤡ (mi)
- Lingalayî: mɔ̌tɔ 9 an 10
- Lîgûrî: feugu n
- Lîmbûrgî: vuur → li nt
- Lîtwanî: ugnis → lt m
- Lîvonî: tuļ
- Lombardî: foeugh n
- Lueyî: ᦺᦝ (fay)
- Luksembûrgî: Feier → lb nt
- Lundayehî: afui
- Luşûtsîdî: hud
- Mòçenoyî: vaier nt
- Madurayî: apoy
- Magahî: 𑂄𑂏𑂱 (āgi)
- Maguindanaoyî: apuy
- Maithilî: आगि
- Makanîzî: fogo
- Makasaeyî: ata
- Makasarî: pepe
- Makedonî: оган n (ogan)
- Makyaniya rojava: ipi
- Malagasî: afo → mg
- Malayalamî: തീ → ml (tī), അഗ്നി → ml (agni)
- Maleku jaikayî: kúe
- Malezî: api → ms, pawaka → ms
- Maltayî: nar m
- Mançûyî: ᡨᡠᠸᠠ (tuwa)
- Mandarî: api
- Mangghuerî: ghar
- Manipurî: ꯃꯩ
- Manksî: çhenney n
- Mansî: уля (ulâ), на̄й (nāj)
- Maorî: ahi → mi
- Mapuçî: kütral, kvxal
- Maranaoyî: apoy
- Maratî: अग्नि n (agni)
- Marî:
- Mariya rojhilatî: тул
- Marşalî: kijeek
- Mayayiya yukatekî: kʼaʼajaleʼ, kʼáakʼ
- Mazenderanî: تش (taš)
- Mbya guaraniyî: tata
- Mecarî: tűz → hu
- Megleno-romanyayî: foc
- Megrelî: დაჩხირი (dačxiri)
- Melanauyiya navendî: apui
- Mentawaî: api
- Miskitoyî: pata
- Misrî:
(sḏt m),
(ḫt m),
(nsrt m)
- Mizoyî: mei
- Mînangkabawî: api
- Mîrandî: fuogo n
- Mohegan-pequotî: yoht
- Mokşayî: тол (tol)
- Mongghulî: ghal
- Mongolî: гал → mn (gal)
- Monî: ဗမတ် (kəmot)
- Moreyî: bùgúm
- Mulamî: fi¹, fai¹
- Munjî: yūr
- Muongî: cúi
- Murikî (Gîneya nû): auur
- Mwanî: moto
- Nafaanrayî: kanhun
- Nahuatl:
- Nahwatliya klasîk: tletl
- Nanayî: тава
- Nanticokeyî: tunt
- Napolîtanî: fuoco n
- Navajoyî: kǫʼ
- Naxî: mi
- Nedersaksî: Füer → nds
- Nenetsiya tundra: ту
- Nepalî: आगो → ne (āgo)
- Newarî: मि (mi)
- Ngajuyî: apuy
- Nganasanî: туй
- Ngarrindjerî: keni
- Nîvxî: тʼуғр̌ (tʼuꜧř)
- Nkonyayî: ogya
- Nogayî: от (ot)
- Norsiya kevn: eldr n
- Norwecî:
- Ojibweyî: zaka'igewin, ishkode
- Oksîtaniya kevn: fuoc
- Oksîtanî: fuòc → oc n, huec → oc n
- Oriyayî: ଅଗ୍ନି → or (ôgni)
- Oromoyî: abidda, ibidda
- Osetî: арт (art)
- Osmanî: آتش (ateş), نار (nar), آذر (azer), اود (od)
- Oygurî: ئوت (ot)
- Ozbekî: oʻt → uz, otash → uz
- Pa'o karen: မေး
- Pacohî: uih
- Palawî: ngau, seseb
- Palî: aggi n
- Palueyî: abi
- Paraçî: âṛ
- Paumarî: siho
- Pelayî: mi³¹
- Peştûyî: اور → ps n (or)
- Piedmontîsî: feugh n, feu n
- Pîpîlî: tit
- Pîttcantcatcarayî: waṟu
- Plodîşî: Fia nt
- Polabî: viďėn
- Polonî: ogień → pl n
- Portugalî: fogo → pt n
- Prusiya kevn: panno, ugnis m
- Pumpokolî: buč
- Puncabî: ਅੱਗ → pa m (agga), ਅਗਨ → pa n (agan)
- Puyumayî: apue, asi
- Qazaxî: от (ot)
- Qiptî: ⲭⲣⲱⲙ n (khrōm), ⲥⲁϯ m (sati), ⲕⲣⲱⲙ n (krōm), ⲥⲁⲧⲉ m (sate)
- Rajasthanî: अगनी, अगन
- Rapanuyî: ahi
- Rohingyayî: ooin
- Romagnolî: fug n
- Romancî: fieu n, fö n, fiug n
- Romanî: jag m
- Romanyayî: foc → ro nt
- Rusî: ого́нь → ru n (ogónʹ)
- Rusînî: оге́нь n (ohénʹ), ва́тра m (vátra)
- S'gaw karenî: မ့ၣ် (maỳ), မ့ၣ်အူ (maỳ ʼoo)
- Saanîçî: ĆOḰEȽ, SĆEḰEU¸SE¸
- Saekî: วี๊
- Sahoyî: gira
- Sama:
- Samî:
- Samoayî: afi → sm
- Samogîtî: ognės m
- Samoyî: dolo
- Sangoyî: wâ → sg
- Sanskrîtî: अग्नि → sa n (agni), भारत → sa n (bhārata), पृथु → sa n (pṛthu), हरि → sa (hari), यज्ञ → sa n (yajña), तीर्थ → sa nt (tīrtha), सरल → sa n (sarala)
- Santalî: ᱥᱮᱝᱜᱮᱞ (seṅgel)
- Sardînî: fócu n, focu, fogu
- Sarikolî: yuc
- Sasakî: api
- Sebwanoyî: kalayo
- Sedangî: on
- Sicîlî: focu → scn, focu → scn n
- Sidamoyî: gira
- Sindhî: باھِ m (bāhi)
- Sirananî: faya
- Sirboxirwatî:
- Sivandî: ūīr
- Sîlhetî: ꠀꠉꠥꠁꠘ (aguin)
- Skotî: fire
- Slaviya kevn:
- Slaviya rojavayî ya kevn: огнь n (ognĭ)
- Slovakî: oheň → sk n
- Slovenî: ogenj → sl n
- Somalî: dab → so n
- Soqotrî: ڛياط (ŝiyáṭ)
- Sorbî:
- Sotoyiya başûr: mollo
- Spanî: fuego → es n, incendio → es n
- Sundanî: seuneu
- Sûmerî: 𒉈 (NE)
- Svanî: ლემესგ (lemesg)
- Swahîlî: moto → sw
- Swêdî: eld → sv g, brand → sv g
- Şanî: ၽႆး (pháy), ၾႆး (fáy)
- Şerpayî: མེ
- Şonayî: moto
- Şorî: от (ot)
- Şughnî: йоц (yōc)
- Tàyî: fầy
- Tabasaranî: цӏа (c̣a)
- Tacikî: оташ → tg (otaš)
- Tae': api
- Tagalogî: apoy → tl
- Tahîtî: auahi
- Tajioyî: api
- Talişî: آرا (ârâ)
- Tamîlî: நெருப்பு (neruppu), தீ (tī)
- Taosî: phà’áne
- Tarantinoyî: fuèche n
- Tarifitî: timessi m
- Tausugî: api, kayu
- Tay dam: ꪼꪡ
- Tayiya bakurî: ᨼᩱ
- Tayî: ไฟ → th (fai)
- Tayî nüa: ᥜᥭᥰ (fäy)
- Telûgûyî: అగ్ని → te (agni)
- Temazîxtiya atlasa navendî: ⴰⴼⴰ n (afa), ⵜⵉⵎⵙⵙⵉ m (timssi)
- Ter samî: toll
- Ternateyî: uku
- Teteriya krîmî: ot
- Teterî: ут → tt (ut), ялкын → tt (yalkın)
- Tetûmî: ahi
- Tidoreyî: uku
- Tigrînî: ሓዊ (ḥawi), ባርዕ (barʿ)
- Tirkî: ateş → tr, od → tr
- Tirkmenî: ot
- Tîbetî: མེ (me)
- Tlingitî: xh'aan
- Tokelawî: afi
- Tokpisinî: paia → tpi
- Tongî: afi
- Torangî: fieuy
- Toxarî A: por
- Toxarî B: puwar
- Tswanayî: molelo → tn
- Tuaregî: temse m
- Tumbukayî: moto
- Tuvanî: от (ot)
- Tûpiya kevn: atá
- Tzotzîlî: kʼokʼ
- Udmurtî: тыл (tyl)
- Ugarîtî: 𐎛𐎌𐎚 (ỉšt)
- Urdûyî: آگ → ur m (āg), آتش → ur m (ātiś), اگنی (agní)
- Ûkraynî: вого́нь → uk n (vohónʹ), ва́тра → uk m (vátra)
- Vaghrî: અગ્ગ (agg)
- Venîsî: fogo → vec n
- Vepsî: tuli
- Viyetnamî: lửa → vi
- Volapûkî: fil → vo
- Voroyî: tuli
- Votî: tuli
- Vuresî: ev
- Walonî: feu → wa n
- Wappoyî: hél
- Warayî: kalayo
- Weylsî: tân → cy n, ufel n
- Wîlamowî: faojer nt
- Wolofî: safara → wo, sawara → wo
- Xakasî: от (ot)
- Ximêrî: ភ្លើង → km (pləəng), អគ្គិ → km (ʼɑkkiʼ)
- Xosayî: umlilo 3 an 4
- Yagnobî: олов
- Yakanî: ebbut
- Yakutî: уот (uot)
- Yamanayî: puSak, pušaki
- Yazghulamî: yec
- Yidghayî: yūṛ
- Yidîşî: פֿײַער n an nt (fayer)
- Yiyiya siçuwayî: ꃆꄔ
- Yorubayî: iná
- Yukaghiriya bakurî: лачил (lațil)
- Yupîkiya navendî: keneq
- Yûnanî: φωτιά → el m (fotiá)
- Kevn: πῦρ nt (pûr)
- Zêlandî: vier nt
- Zhuangî: feiz
- Zouyî: mei
- Zuluyî: umlilo 3 an 4
- ǃKungî: daá
- ǃXóõ: ǀʻàã
Bilêvkirin
[biguhêre]Lêker
[biguhêre]agir