Język szwedzki

svenska

Obszar	Szwecja, Finlandia i inne
Liczba mówiących	10 milionów (jako język ojczysty)
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki germańskie Języki północnogermańskie Język szwedzki
Status oficjalny
język urzędowy	Szwecja, Finlandia, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Organ regulujący	Rada Języka Szwedzkiego
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	sv
ISO 639-2	swe
ISO 639-3	swe
IETF	sv
Glottolog	swed1254
Ethnologue	swe
GOST 7.75–97	шве 805
WALS	swe
SIL	SWD
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku szwedzkim Słownik języka szwedzkiego w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język szwedzki (szw. svenska språket, svenska) – język z grupy skandynawskiej języków germańskich, będący ojczystym dla ponad 10 milionów osób, głównie w Szwecji i w niektórych częściach Finlandii. Język szwedzki ma status urzędowego w Szwecji, a także w Finlandii (obok języka fińskiego). Jest on dość dobrze zrozumiały dla użytkowników języka norweskiego, w mniejszym stopniu także dla duńskiego, których dialekty tworzą z dialektami szwedzkimi kontinuum. Język standardowy w Szwecji, tzw. rikssvenska (szwedzki państwowy), opiera się na dialektach regionu sztokholmskiego.

W sytuacjach nieformalnych powszechnie używane są zróżnicowane dialekty nieliterackie. Większość jest jednak dobrze zrozumiała dla pozostałych użytkowników języka szwedzkiego. Obecnie można wyróżnić dwa zespoły dialektów: w Szwecji i Finlandii (tzw. fińska odmiana języka szwedzkiego). Istnieje też zespół dialektów języka szwedzkiego z Estonii, jednak jego znaczenie zmniejszyło się, odkąd po zajęciu Estonii przez Armię Czerwoną prawie wszyscy Estońscy Szwedzi opuścili ją. W południowej części Szwecji – Skanii (Skåne) – język mówiony uległ silnym wpływom duńskim, z bardzo gardłową wymową. Ludność Wysp Alandzkich mówi dialektem zbliżonym do północnosztokholmskiego. Większość zapożyczeń w języku szwedzkim pochodzi z języków: niemieckiego, francuskiego i angielskiego, pośrednio z łaciny i greki.

Charakterystyczną cechą języka szwedzkiego jest obfitość samogłosek, posiadających 9 fonemów podstawowych, a wliczając w nie rozróżnienie między długimi i krótkimi samogłoskami – 17 fonemów samogłoskowych. Szwedzka spółgłoska sj (sj-ljudet), której warianty – w zależności od dialektu – odpowiadają w przybliżeniu głoskom h, sz lub ś. W wersji podstawowej nie ma odpowiednika w innych językach (choć w podobny sposób wymawia się ją w języku holenderskim).

Historia

Pierwsze ślady języka północnogermańskiego pochodzą z III wieku. Około IX wieku, w okresie wikińskim, pojawił się norrønt, a potem dansk tunga, czyli niezróżnicowane germańskie języki Północy. Potem nastąpiło rozszczepienie na języki północnogermańskie wschodnie i północnogermańskie zachodnie. W XII wieku zaczęto używać języka określanego jako szwedzki runiczny, zapisywany w alfabecie fuþark – piśmie przystosowanym do rycia w drewnie. Fuþark mógł pochodzić od pisma Etrusków, ale mógł być także alfabetem rdzennie skandynawskim. Został wyparty przez alfabet łaciński, przyjęty wraz z chrześcijaństwem.

W XIII wieku pojawił się język, który dzisiaj jest określany klasycznym szwedzkim. W XVI wieku zaczęto obserwować tendencje do tworzenia języka ponaddialektalnego, czy to w postaci języka pism religijnych, czy świeckiego języka pism urzędowych – tzw. języka kancelaryjnego. W XVIII wieku unifikujący wpływ w zakresie wymowy miał dwór królewski – na tym tle zarysował się podział na język „chłopski” (bondska) i „dworski” (hovsvenska). U podłoża wymowy języka dworskiego leżała wymowa Sztokholmu i prowincji Uppland. Język ten współcześnie stanowi podstawę ponaddialektalnego języka pisanego (rikssvenska).

Gramatyka

Rzeczownik i rodzajnik

W standardowym języku szwedzkim funkcjonują dwa rodzaje gramatyczne: nijaki (neutrum, ett-ord) i wspólny (utrum, ogólny, nienijaki, en-ord), który powstał z połączenia rodzaju męskiego i żeńskiego. Jednakże niewielka część dialektów języka szwedzkiego rozróżnia jeszcze 3 rodzaje gramatyczne. Około 80–75% szwedzkich rzeczowników ma rodzaj ogólny (en), a około 20–25% rodzaj nijaki (ett). Szwedzki rzeczownik odmienia się przez 2 przypadki: mianownik i dopełniacz (s-genitiv), w którym formy dzierżawcze tworzy się poprzez dodanie końcówki -s –, podobnie jak w angielskim. Forma dopełniacza jest bywa zastępowana przez złożenia (zrosty), np. budgetförslag (propozycja budżetu), jako budget (budżet) + förslag (propozycja).

Liczba mnoga

W języku szwedzkim jest pięć deklinacji, należy to uwzględnić podczas tworzenia liczby mnogiej. Deklinacje szwedzkiego rzeczownika obejmują nie tylko tworzenie liczby mnogiej, ale także form określonych rzeczowników i niejednokrotnie rzeczownika trzeba uczyć się wraz z jego rodzajem, jego formą określoną i formą liczby mnogiej. Możliwe końcówki liczby mnogiej to: -or, -ar, -er, -r, -n, rzadko z przegłosem (czyli zmianą samogłoski w temacie), jeszcze rzadziej sam przegłos bez końcówki, zaś ok. 25% szwedzkich rzeczowników ma taką samą formę zarówno dla liczby pojedynczej, jak i mnogiej – np. ett rum – två rum, czyli: jeden pokój – dwa pokoje. Są to głównie rzeczowniki nijakie, czyli takie, które wymagają rodzajnika ett.

Pierwsza deklinacja dotyczy rzeczowników dwu i więcej sylabowych rodzaju wspólnego, zakończonych na nieakcentowane -a. Liczbę mnogą tworzy się przez usunięcie nieakcentowanego -a i dodanie końcówki -or. Formę określoną w liczbie mnogiej tworzy się przez dodanie do końcówki -or końcówki -na:

en klocka – klockor – klockorna
↳(Kolejno: nieokreślona liczba pojedyncza, nieokreślona liczba mnoga, określona liczba mnoga)

Istnieje jednak kilka wyjątków w stosunku do tej deklinacji, między innymi:

• En våg – vågor – vågorna (fala)
• En ros – rosor – rosorna (róża)
• En toffel – tofflor – tofflorna (kapeć)
• En åder – ådror – ådrorna (żyła)

Forma określona

Charakterystyczną cechą szwedzkich rodzajników jest to, że rodzajnik określony jak: „der, die, das” w niemieckim i „the” w angielskim, w językach północno-germańskich jest końcówką, którą przyklejamy do rzeczownika: -et dla rodzaju nijakiego, -en dla rodzaju ogólnego i: -na, -en albo -a dla liczby mnogiej.

Formy określonej rzeczownika używamy, gdy przedmiot o którym mówimy jest jakimś konkretnym przedmiotem i jest nam znany.

Forma nieokreślona

Rodzajnik nieokreślony dla rodzaju ogólnego to „en”, a dla rodzaju nijakiego „ett”.

Forma nieokreślona liczby mnogiej nie posiada żadnego rodzajnika. Zresztą tak samo jak w pozostałych językach germańskich.

System określoności i wolno stojący rodzajnik określony

System określoności rzeczownika w języku szwedzkim jest bardzo rozbudowany. Rodzajniki nieokreślone tak samo jak w niemieckim (ein, eine) i angielskim (a, an) są przedimkami, natomiast rodzajniki określone są końcówkami, które doklejamy do rzeczownika. Dodatkowo dochodzą jeszcze tzw. wolno stojące rodzajniki określone, których używamy, gdy przed rzeczownikiem w formie określonej stoi przymiotnik lub kilka przymiotników – są to: det [czyt. de] dla rodzaju nijakiego, den [czyt. den] dla rodzaju ogólnego i de [czyt. dom] dla liczby mnogiej.

Wśród rodziny indoeuropejskiej, rodzajnik który występuje po rzeczowniku, oprócz języków północnogermańskich występuje jedynie w bułgarskim i macedońskim (słowiańskie) oraz rumuńskim (romański).

Przykład odmiany rzeczownika

Przykład odmiany rzeczownika rodzaju ogólnego, deklinacja II (en bil – samochód) i rzeczownika rodzaju nijakiego, deklinacja V (ett hus – dom).

W nawiasach podano tzw. wolno stojący rodzajnik określony, który pojawia się tylko wtedy, jeżeli przed rzeczownikiem w formie określonej pojawi się przymiotnik. Właściwy rodzajnik określony jest końcówką. W tym przypadku: -en lub -et w liczbie pojedynczej oraz -na lub -en w liczbie mnogiej

Przykłady są podane wraz z ich niemieckimi i angielskimi „odpowiednikami”.

en bil – ein Auto – a car – l. poj., forma nieokreślona

(den) bilen – das Auto – the car – l. poj., forma określona

bilar – Autos – cars – l. mnoga, forma nieokreślona

(de) bilarna – die Autos – the cars – l. mnoga, forma określona

ett hus – ein Haus – a house – l. poj., forma nieokreślona

(det) huset – das Haus – the house – l. poj., forma określona

hus – Häuser – houses – l. mnoga, forma nieokreślona

(de) husen – die Häuser – the houses – l. mnoga, forma określona

Przypadki

Język szwedzki posiada, jeśli chodzi o formę, tylko dwa przypadki, a mianowicie:

a) przypadek główny (grundkasus/objektkasus),

b) dopełniacz (genitiv)

Przypadek główny ma postać bezkońcówkową, czyli nie jest nacechowany formalnie. Może on występować z rodzajnikiem lub bez.

Forma	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
nieokreślona	(en) blomma – kwiat	blomm-or
określona	blomma-n	blomm-or-na

Przypadek główny odpowiada funkcyjnie polskiemu mianownikowi, celownikowi, biernikowi, miejscownikowi, narzędnikowi i wołaczowi. Miejsce końcówek tych przypadków w języku polskim zajmują, podobnie jak w języku angielskim, związki syntaktyczne, np.:

• Det här är en bok – To jest książka.
• Jag ser en bok. – Widzę książkę
• Han bläddrar i boken. – On wertuje książkę (dosłownie w książce)
• Det står inte i boken. – Tego nie ma w książce
• Han gav boken en ny titel – Dał książce nowy tytuł

Dopełniacz formalny ma we wszystkich postaciach (tzn. z rodzajnikiem i bez rodzajnika) końcówkę -s.

Forma	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
nieokreślona	(en) blomma-s – kwiatu	blomm-or-s – kwiatów
określona	blomma-n-s	blomm-or-na-s

Dopełniacz z końcówką -s występuje dziś stosunkowo rzadko:

a) w funkcji przydawki (genitivattribut), np.:

• • Fars bok – Książka ojca
  • Barnets leksak – Zabawka dziecka
  • Leva i böckernas värld. – Żyć w świecie książek.
  • Livets afton – Schyłek życia

b) w funkcji orzecznika (predikatsfyllnad), np.:

• • Boken är min fars. – Książka jest mojego ojca.
  • Den här bilen är hans brors. – Ten samochód jest jego brata.

c) w funkcji przydawki w związku rządu (apposition), np.:

• • Tores, hans väns, bok. – Książka Torego, jego przyjaciela.
  • Konung Karl Gustavs regering. – Rząd króla Karola Gustawa.
  • Aposteln Paulus’ ord. – Słowa apostoła Pawła.

d) w niektórych zwrotach z przyimkiem till ‘do’, który pierwotnie rządził dopełniaczem, np.:

• • Till skogs – Do lasu
  • Till fots – Pieszo
  • Till lands – Na lądzie
  • Till bords – Do stołu, przy stole
  • Till sjöss – Na morzu

e) w zwrotach określających czas, ilość oraz rodzaj lub gatunek, np.

• • En två timmars resa – Podróż dwugodzinna
  • Tusentals människor – Tysiące ludzi
  • Hundratals böker – Setki książek
  • Alla slags frukter – Wszelkiego rodzaju owoce

Uwagi odnośnie do stosowania dopełniacza

• Łacińskie wyrazy niekiedy zachowują swój pierwotny dopełniacz. Jeżeli rzeczownik pospolity kończy się na -s, np. gräns, dans, prins (granica, taniec, książę), to lepiej jest unikać dopełnienia formy podstawowej albo zmienić rzeczownik wpierw na formę określoną, więc w sposób następujący: en prins zamieniamy na prinsen (forma określona) a jej dopełniacz z kolei będzie zupełnie normalnie: prinsens.
• Dopełniacz stosuje się na ogół tylko w określeniach prostych, jak np.:
  • villans ägare – właściciel willi
  • tygets färg – kolor materiału

W określeniach złożonych stosuje się raczej przyimki:

• • i många delar av världen – w wielu częściach świata
• Przymiotniki i imiesłowy w roli rzeczowników przyjmują również końcówkę -s w dopełniaczu, np.:
  • de fattigas öde – los biednych
  • den flitiges belöning – wynagrodzenie pilnego
• Dopełniacz zawsze stoi przed rzeczownikiem, który określa.

Reliktowe formy dopełniacza

Język szwedzki posiadał w przeszłości, podobnie jak i współczesny język niemiecki, końcówki deklinacyjne 4 przypadków (mianownika, dopełniacza, celownika i biernika). Końcówki te zanikły stopniowo w języku średnio- i nowoszwedzkim. Najdłużej zachowały się końcówki dawnych dopełniaczy na -a oraz -u po sylabie pierwotnie krótkiej. Jeszcze dziś spotykamy je w niektórych skostniałych zestawieniach i złożeniach, np.: kungaval – elekcja, barnamord – dzieciobójstwo, herravälde – przemoc, ordalag – wyrażenia, ladugård – obora, hälsovård – opieka zdrowotna, lärosal – sala wykładowa, läroverk – gimnazjum, människoliv – życie ludzkie.

Czasownik

Czasownik w języku szwedzkim zupełnie nie odmienia się przez osoby ani przez liczby. Podobnie jak w angielskim, chociaż tam zachowała się czasami szczątkowa odmiana przez osoby. W szwedzkim zanikła ona zupełnie. Dlatego czasownika zawsze używamy z odpowiednim zaimkiem.

Odmiana czasownika „być” przez osoby i liczby w czasie teraźniejszym

jag är – ja jestem

du är – ty jesteś

han är – on jest

hon är – ona jest

det är – ono / to jest (gdy zastępuje rzeczownik rodzaju nijakiego)

den är – to jest (gdy zastępuje rzeczownik rodzaju ogólnego)

vi är – my jesteśmy

ni är – wy jesteście

de är – oni (one) są

Odmiana czasowników

Występuje 5 koniugacji wśród słabych czasowników (I, IIa, IIb, IIc, III) oraz czasowniki mocne, gdzie występuje zmiana samogłoski rdzennej, a końcówki w odmianie mocnej są inne niż w koniugacjach słabych. Jednak zmianę samogłoski w temacie czasownika często można dopasować do odpowiedniego szeregu alternacyjnego, który mówi nam w jaki sposób ta samogłoska będzie się zmieniać na przestrzeni całej koniugacji. Dodatkowo występują czasowniki zupełnie nieregularne.

Przykładowa odmiana słaba (koniugacja IIa)

att ringa – dzwonić

ringa – infinitiv (bezokolicznik)

ringer – presens (czas teraźniejszy)

ring – imperativ (tryb rozkazujący)

ringde – preteritum (czas przeszły)

ringt – supinum (forma supinum bezokolicznika)

ringd, ringt, ringda – perfekt particip (imiesłów czasu przeszłego)

ringande – presens particip (imiesłów czasu teraźniejszego)

Przykładowa odmiana mocna (w szeregu alternacyjnym: i-a-u)

att dricka – pić

dricka – infinitiv (bezokolicznik)

dricker – presens (czas teraźniejszy)

drick – imperativ (tryb rozkazujący)

drack – preteritum (czas przeszły)

druckit – supinum (forma supinum bezokolicznika)

drucken, drucket, druckna – perfekt particip (imiesłów czasu przeszłego)

drickande – presens particip (imiesłów czasu teraźniejszego)

„Att-Infinitiv”

Markerem bezokolicznika w języku szwedzkim jest „att” – tak jak angielskie „to” i częściowo jak niemieckie „zu” lub niderlandzkie „te”. Po „att” w funkcji markera czasownik występuje zawsze w postaci bezokolicznika. (to samo słowo „att” ma także funkcję spójnika zdań podrzędnych „że”)

W niektórych konstrukcjach czasownik występuje samodzielnie np. z czasownikami modalnymi, a w niektórych razem z „att” jako tzw. att-infinitiv.

„Att” w funkcji markera często w szybszej mowie jest wymawiane jako [å], natomiast w funkcji spójnika zawsze jako [att].

Supinum

Supinum jest formą bezokolicznika, która wśród języków germańskich występuje tylko w szwedzkim. Nie ma jej nawet w tak spokrewnionych językach jak duński, norweski nynorsk albo norweski bokmål. Służy on m.in. do tworzenia czasu Perfekt i Pluskvamperfekt razem z posiłkowym „har” albo „hade”. Jest to oryginalna właściwość języka szwedzkiego, ponieważ pozostałe języki z tej grupy używają w tym celu imiesłowu czasu przeszłego, a nie specjalnej formy bezokolicznika, jaką jest supinum.

Imiesłów czasu przeszłego to takie formy odczasownikowe, które w języku polskim kończą się na: -ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te.

Np. angielskie „He has seen” i szwedzkie „Han har sett” różni się tym, że w języku angielskim używa się do tego celu imiesłowu czasu przeszłego, podczas gdy szwedzki nie wykorzystuje tu tego imiesłowu tak jak inne języki z tej grupy, lecz właśnie supinum, które jest specjalną formą bezokolicznika. Mimo że szwedzki ma, tak jak pozostałe języki z tej grupy, imiesłów czasu przeszłego, nie jest on wykorzystywany w tworzeniu tych czasów złożonych.

Czasy gramatyczne

W języku szwedzkim wymienia się przeważnie 5 czasów:

Presens – czyli czas teraźniejszy, który jednak, tak samo jak w polskim, może być używany do wyrażania przyszłości np. Jutro jadę do Szczecina.

Perfekt – czas złożony przeszło-teraźniejszy, który tworzymy razem z czasownikiem posiłkowym „har” i formą „supinum” czasownika. Czasu tego używamy m.in. gdy mówimy o czynności w nieokreślonej przeszłości albo jeżeli trwa ona do teraz. Bardzo podobnie do angielskiego Present Perfect.

Preteritum – czas przeszły prosty. Używamy go gdy coś stało się w przeszłości w określonym czasie np. miesiąc temu.

Pluskvamperfekt – czas złożony zaprzeszły, który tworzymy razem z posiłkowym „hade” i formą „supinum” czasownika. Używamy go, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, z czego jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego. Podobnie jak niemiecki Plusquamperfekt i angielski Past Perfect.

Futurum – ściśle rzecz biorąc język szwedzki nie ma czasu przyszłego, a jedynie różne formy wyrażania przyszłości.

• Jedną z nich jest czas Presens (czyt. wyżej), kiedy po prostu używamy czasu teraźniejszego i określenia czasu w przyszłości np. Jutro jadę do Szczecina.
• Posiłkowego „ska” (dawniej „skall”, por. ang. „shall”) używamy gdy coś sobie postanowimy i taka jest nasza wola.
• Posiłkowego „tänker”, gdy takie są nasze plany, zamiary.
• Posiłkowego „kommer att” albo „blir” gdy nie mamy wpływu na zdarzenia w przyszłości, ale możemy prognozować na podstawie jakichś przesłanek.

Futurum Preteritum – Niektórzy wyróżniają jeszcze jeden czas tzw. przyszły w przeszłym, którego używamy, gdy mówimy o przyszłości w przeszłości np. „Miesiąc temu miałem jechać do Oslo”. W języku polskim używamy wtedy posiłkowego: miałem, miałam, mieliśmy itd., a w szwedzkim posiłkowego „skulle”, por. ang. „should”. Podobny do angielskiego Future In The Past, gdzie używamy posiłkowego „would” (lub w nieco archaicznej angielszczyźnie właśnie „should”).

Zaimki

Kategoria zaimka nie tworzy w języku szwedzkim – podobnie zresztą, jak i w polskim – jednolitej klasy, do której można by zastosować jedno tylko kryterium podziału. Jedyną wspólną cechą wszystkich zaimków jest ich szczupła treść przy bardzo szerokim zakresie. Tak więc zaimki nie oznaczają desygnatów bezpośrednio, lecz jedynie określone relacje (np. stosunek mówiącego do desygnatu), a nie jak to ma miejsce u przymiotnika, cechę, np.: mój dom, biały dom; jego książka, interesująca książka. W większości przypadków zaimki zastępują części mowy o bardziej konkretnym znaczeniu, np.:

• pojkens bror → hans bror – brat chłopca → jego brat.

W języku szwedzkim w zależności od zastępowanej części mowy zaimki dzieli się na rzeczownikowe, przymiotnikowe, przysłówkowe i liczebnikowe. Z uwagi na funkcje syntaktyczne zaimki rzeczownikowe nazywane bywają samodzielnymi (självständinga), a zaimki przymiotnikowe łącznymi (förenade), np.:

• Han är där. – On jest tam.
• Vilken bil har du köpt? – Jaki samochód kupiłeś

Niektóre zaimki mogą pełnić zarówno funkcje rzeczownikową, jak i przymiotnikową, a więc mogą występować w zastępstwie rzeczownika lub jako jego określenia, np.:

• Ingen har varit där. – Nikogo tam nie było.
• Ingen människa vet det – Żaden człowiek tego nie wie.

Wyraz, do którego zaimek się odnosi, lub który zastępuje, nazywamy korelatem zaimka, np.:

• Jag ser Erik (korelat) → Du ser honom (zaimek).

Z punktu widzenia stopnia określoności korelatu dzielimy zaimki w języku szwedzkim na trzy grupy:

a) zaimki określone – które zastępują ściśle określony korelat, np.:

• • Känner du Sture? Ja, honom träffade jag i går. – Czy znasz Sturego? Tak, spotkałem go wczoraj.

b) zaimki pytajne – które wyrażają pytanie o korelat, np.:

• • Vilken bok har du här? En deckare. – Jaką książkę masz tam? Kryminał.

c) zaimki nieokreślone – których korelat nie jest dokładnie określony, np.:

• • Jag vet inte vem som har gjort det. Någon har gjort det. – Nie wiem, kto to zrobił. Ktoś to zrobił.

Do zaimków określonych zalicza się: zaimki osobowe, zaimki zwrotne, zaimki dzierżawcze, zaimki wskazujące, zaimki determinatywne, zaimki pytajne.

Zaimki osobowe

1 osoba
Przypadek	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
Mianownik	jag – ja	vi – my
Dopełniacz	–	–
Celownik	mig – mnie, mi	oss – nam
Biernik	mig – mnie	oss – nas
2 osoba
Mianownik	du – ty	ni – wy, pan, pani, państwo
Dopełniacz	–	–
Celownik	dig – tobie, ci	er/eder – wam, panu, pani, państwu
Biernik	dig – ciebie, cię	er/eder – was, pana, panią, państwo
3 osoba
Liczba pojedyncza					Liczba mnoga
Przypadek	Rodzaj męski	Rodzaj żeński	Rodzaj nieokreślony	Rodzaj nijaki	–
Mianownik	han – on	hon – ona	den – on, ona	det – ono	de – oni
Dopełniacz	hans – jego	hennes – jej	dess – jego, jej	dess – jego	deras – ich
Celownik	honom – jemu	henne – jej	den – jemu, jej	det – jemu	dem – im
Biernik	honom – jego	henne – ją	den – jego, ją	det – je	dem – ich

Osobliwości użycia zaimków osobowych

• W starszym języku szwedzkim zaimkiem osobowym 2 oc. l. mn. była wyłącznie forma I wy, pan, pani, państwo, której używano przy zwracaniu się do jednej lub więcej osób. W XVII wieku wyparła ją powstała z połączenia dawnej końcówki czasownikowej dla 2 os. l.mn. z zaimkiem I forma ni (np. haven I → have ni).
• Korelatem zaimków osobowych 1 i 2 osoby są wyłącznie rzeczowniki osobowe. Jedynie w bajkach oraz w poezji mogą występować zwierzęta i rzeczy będące korelatami powyższych zaimków.
• Odmiennie niż w języku polskim zaimek osobowy musi poprzedzać formę odmienną czasownika, a to z uwagi na fakt iż dawne końcówki czasownikowe, które ukazywały osobę mówiącego, uległy zanikowi.
• Zaimki osobowe mogą ulec wzmocnieniu przy pomocy formy själv – sam, sama, samo, np.:
  • Jag har gjort det själv. – Zrobiłem to sam
  • Barnet gjorde det själv. – Dziecko zrobiło to samo.
  • Vi har gjort det själv. – Zrobiliśmy to sami.
• Wymowa [mi:g], [di:g], [si:g] zamiast [mєj], [dєj], [sєj] spotyka się wyłącznie w mowie bardzo uroczystej oraz przeważnie w języku liturgii.
  • Herren välsigne dig! – Niech ci Pan błogosławi.
• Forma l.mn. de [dɔm] (niekiedy pisana również dem) może w mowie potocznej zastąpić rodzajnik prepozycyjny l. mn. de, np.:
  • De stora husen. – Duże domy.
  • De nya böckerna. – Nowe książki.

Zaimki zwrotne

Korelatem zaimków zwrotnych jest podmiot zdania. Czasowniki łączące się stale z zaimkami zwrotnymi nazywamy czasownikami zwrotnymi (reflexiva verb). Język szwedzki wykazuje właściwy zaimek zwrotny sig – się, tylko dla 3 osoby liczby pojedynczej i mnogiej. Formy dla pozostałych osób stanowią – odmiennie od języka polskiego – formy biernika zaimka osobowego: mig, dig, oss, er, np.:

• jag tvättar mig – myję się
• du tvättar dig – myjesz się
• han tvättar sig – on myje się
• hon tvättar sig – ona myje się
• den tvättar sig – on, ona myje się
• det tvättar sig – ono myje się
• vi tvättar oss – my myjemy się
• ni tvättar er – wy myjecie się
• de tvättar sig – oni myją się

Zaimek zwrotny występuje również w kilku zwrotach idiomatycznych, np.: var for sig – osobno, i och for sig – właściwie, av sig själv – sam z siebie.

Zaimki dzierżawcze

Zaimki w pierwszej i drugiej osobie odmieniają się przez rodzaj i liczbę.

Pierwsza forma to rodzaj ogólny, druga to rodzaj nijaki, a trzecia to liczba mnoga. Zaimki dzierżawcze w 3 osobie są nieodmienne i mają zawsze taką samą formę.

jag – min, mitt, mina

du – din, ditt, dina

han – hans

hon – hennes

det – dess

den – dess

vi – vår, vårt, våra albo też: våran, vårat, våra

ni – er, ert, era albo też: eran, erat, era

de – deras

Zaimek sin, sitt, sina

Dodatkowo w 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej występuje zaimek sin, który jest odpowiednikiem polskiego zaimka swój. Występuje on w języku szwedzkim tylko w 3 osobie, ponieważ tylko w tym przypadku ma to znaczenie. Wystarczy porównać zdania:

Ja całuję moją żonę. i Ja całuję swoją żonę.

Ty całujesz twoją żonę. i Ty całujesz swoją żonę.

wybór zaimka nie ma znaczenia i jest w języku polskim wymienny, ponieważ sens jest zawsze taki sam, ale w 3 osobie zaimki te nie są już wymienne, ponieważ zmienia się sens zdania:

„On całuje jego żonę.” i „On całuje swoją żonę.”

Z tym samym zjawiskiem mamy do czynienia w języku szwedzkim, właśnie dlatego w 3. osobie występują obie wersje. Natomiast 1. i 2. osoba w szwedzkim nie mają odpowiednika zaimka „swój” i dlatego możliwe są tylko wersje podane jako pierwsze.

Jag kysser min fru.

Du kysser din fru.

Ale w 3. osobie możliwe są już obie wersje, które niosą ze sobą inne znaczenie:

Han kysser hans fru. Han kysser sin fru.

Dokładnie ta sama zasada dotyczy liczby mnogiej. Np.

Oni karmią ich dziecko. i Oni karmią swoje dziecko.

De matar deras barn. De matar sitt barn.

Przymiotnik

Szwedzki przymiotnik podlega różnym prawom odmiany w zależności od pozycji w zdaniu.

To jest żółty dom. – pozycja atrybutywna, przydawkowa, czyli przed rzeczownikiem

Ten dom jest żółty. – pozycja predykatywna, orzecznikowa, czyli po rzeczowniku.

W pozycji atrybutywnej przymiotnik odmienia się przez: rodzaj, liczbę i określoność. Natomiast w pozycji predykatywnej przymiotnik odmienia się tylko przez: rodzaj i liczbę (a nie odmienia się przez określoność). Podczas gdy w języku polskim przymiotnik odmieniamy tak samo niezależnie od miejsca w zdaniu. Odpowiednio:

Det är det här gula huset. – To jest ten żółty dom. („dom” w formie określonej)

Det här huset är gult. Ten dom jest żółty. („dom” w formie określonej)

Odmiana w pozycji predykatywnej jest zawsze mocna, to znaczy że może mieć wiele różnych końcówek. Natomiast odmiana w pozycji atrybutywnej jest mocna w formie nieokreślonej i słaba w formie określonej, ponieważ przymiotnik przyjmuje wtedy zawsze tę samą końcówkę – a we wszystkich możliwych wariantach. Końcówka ta równa się formie dla liczby mnogiej w formie nieokreślonej.

Podstawowy wzór odmiany przymiotnika „żółty”:

gul – rodzaj ogólny

gult – rodzaj nijaki

gula – liczba mnoga oraz dla wszystkich form określonych w pozycji atrybutywnej

Negacja

W szwedzkim zdaniu może występować tylko jedna negacja (podobnie do angielskiego i niemieckiego). W przeciwieństwie do języka polskiego, gdzie możemy powiedzieć „Nigdy nikogo nie widziałem” – gdzie występują aż 3 negacje, a może ich być jeszcze więcej. Po szwedzku trzeba powiedzieć tak, żeby zaprzeczyć tylko jeden raz. Np.

Jag såg ingen. – czyli dosłownie „Ja widziałem nikogo” albo

Jag såg aldrig någon. – czyli dosłownie „Ja widziałem nigdy kogoś”, albo

Jag såg inte någon. – czyli dosłownie „Ja nie widziałem kogoś”

Inte

Inte, czyli „nie” jest na pewno najczęściej używaną negacją. Od polskiego „nie” różni się tym, że w szwedzkim zdaniu występuje po czasowniku, a nie przed nim tak jak w polskim.

np. Jag har inte., czyli „Ja nie mam”

„Inte” także często nie jest akcentowane. W przeciwieństwie do polskiego „nie”, które bardzo często akcentujemy.

W zdaniu podrzędnie złożonym obowiązuje zasada: „ biff „(i bisats inte före första verbet” jag har lovat, att inte skriva fel – obiecałem, że nie będę pisał błędnie).

Ingen, Inget, Inga vs. Inte Någon, Inte Något, Inte Några

Słowa te znaczące tyle co: nic, żaden, nikt, żadne itd., tak naprawdę są skrócona formą od: nie coś, nie jakiś, nie ktoś, nie jakieś (zgodnie z zasadą jednego przeczenia w zdaniu) i mogą występować tylko wtedy, kiedy Inte i Någon stoją w zdaniu obok siebie i mogą ulec połączeniu w jedno słowo: Ingen. A nie zawsze tak jest ze względu na bardzo rygorystyczne zasady, traktujące o pozycji Inte z wdaniu. W praktyce przeczenia Ingen możemy używać w zdaniach pojedynczych z jednym czasownikiem i zdaniach nadrzędnych z jednym czasownikiem.

Wtedy Ingen, Inget, Inga bardzo przypomina niemieckie Kein, Keine albo angielskie No – czyli słowa, którymi możemy zaprzeczać rzeczowniki. Na przykład:

Jag ser ingen bil.

Ich sehe kein Auto.

I can see no car.

Składnia

Szyk szwedzkiego zdania jest dość skomplikowany, ściśle określony i uporządkowany.

Niektóre reguły

• orzeczenie występuje zawsze na drugiej logicznej pozycji
• przeczenie Inte oraz bardzo dużo przysłówków (tzw. wędrujące przysłówki) występuje po grupie podmiotu i orzeczenia w zdaniu nadrzędnym i pojedynczym oraz przed orzeczeniem w zdaniu podrzędnym
• jeżeli zdanie złożone zaczynamy od zdania podrzędnego, to w zdaniu nadrzędnym na pierwszym miejscu stoi czasownik
• okolicznik czasu lub miejsca występuje na końcu zdania w szyku neutralnym

Alfabet

Szwedzki alfabet składa się z 29 liter:

A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z, Å, Ä, Ö

dwuznaki: rs, rt, rd, rl, rn, sj, hj, dj, lj, gj, kj, tj, ng, gn, sk, ch, sh

trójznaki: stj, skj, sch

Fonetyka

Język szwedzki jest językiem bliskim równowagi samogłoskowo-spółgłoskowej ze wskazaniem na język samogłoskowy. To znaczy, że liczba samogłosek i spółgłosek jest zbliżona.

Akcent

W języku szwedzkim występują 2 rodzaje akcentu, który jest ruchomy i m.in. stąd bierze się charakterystyczna jego śpiewność. Akcent pierwszy, zwany prostym lub akutowym, jest podobny do angielskiego. Akcentujemy jedną sylabę, która wymawiamy mocniej i dłużej niż pozostałe. Drugi akcent, zwany grawisowym powstaje tak, że głos opada na akcentowanej sylabie, po czym wznosi się (wybrzmiewa) na kolejnej.

Akcentowaną sylabę w języku szwedzkim wymawiamy nie tylko mocnej od pozostałych, ale także dłużej. W sylabie takiej może być długa samogłoska albo długa spółgłoska. W ten sposób każdy szwedzki dźwięk, zarówno samogłoska, jak i spółgłoska, ma 2 warianty: krótki i długi. Długie dźwięki niejednokrotnie są wymawiane inaczej niż ich krótkie „odpowiedniki”, więc nie różnią się tylko długością, ale także jakością – np. krótkie „e” wymawiamy tak jak polskie (tylko krócej), natomiast długie „e” jest znacznie bardziej napięte, język jest w pozycji jak między „i” i „e” i przypomina niemieckie „e” w słowie „gehen”. A więc oprócz długości krótkie i długie dźwięki mogą czasami także różnić się jakością. A z kolei długie i krótkie „ö” – które w szwedzkim wymawiamy jako „e” z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego „u” – różni się tylko długością wymawiania dźwięku bez zmian w jego jakości.

Akcentowana sylaba w języku szwedzkim zawsze jest długa. Dłużej wymawiana musi być samogłoska albo spółgłoska. (ale nigdy obie) Długie spółgłoski są kolejną przyczyną charakterystycznego brzmienia języka szwedzkiego.

Wymowa samogłosek

Fonemy samogłoskowe w środkowoszwedzkiej odmianie standardowego szwedzkiego

Samogłoski podstawowe
	przednie		centralne		tylne
przymknięte	i: • y:		• ʉ:		• u:
prawie przymknięte		ɪ • ʏ		ʊ
półprzymknięte	e: • ø:		• ɵ		• o:
średnie
półotwarte	ɛ/ɛ: • œ				• ɔ
prawie otwarte
otwarte	a •				ɑ: •
Uwaga. Jeśli podano dwa symbole, ten który znajduje się po lewej stronie oznacza samogłoskę niezaokrągloną, a po prawej zaokrągloną.

Szwedzkie samogłoski mogą być długie lub krótkie. Czasami wymowa długiej i krótkiej samogłoski nie różni się niczym oprócz długości, a czasami długą i krótką samogłoskę wymawia się w inny sposób.

W porównaniu do szwedzkich samogłosek, polskie samogłoski mają długość średnią, a więc – szwedzkie krótkie samogłoski są krótsze od polskich, a szwedzkie długie samogłoski dłuższe.

długie a: długie, tylnojęzykowe a
krótkie a: tak jak polskie a

długie e: napięte, język w pozycji między „i-e”
krótkie e: jak polskie e (ale może też być bardziej napięte i przypominać swój długi wariant w krótszej wersji)

długie i: jak polskie, ale bardziej napięte (język może być wyżej niż w polskim i)
krótkie i: jak polskie i

literę „o” w większości przypadków czytamy jak polskie „u”, ale czasami jak polskie „o”, stąd 4 warianty:
długie o: jak polskie u, ale bardziej zaokrąglone
krótkie o: jak polskie u
długie o: jak polskie o, ale bardziej zaokrąglone
krótkie o: jak polskie o

długie u: napięte wargi leżą naprzeciwko siebie w miarę możliwości równolegle, lekko wciągnięte do środka i wymawiamy u
krótkie u: wargi przyjmują pozycję jak przy długim u, lecz mniej starannie i krótko wymawiamy u za pomocą przepony (trochę tak jak przy kaszlu)

długie å: jak polskie o, ale bardziej zaokrąglone (tak jak „o” w wersji „o”)
krótkie å: jak polskie o (tak jak „o” w wersji „o”)

długie ä: tak jak polskie e, ale bardziej otwarte
krótkie ä: tak jak polskie e (może być bardziej otwarte)

długie ä (w pozycji przed „r”): jeszcze bardziej otwarte niż zwykłe ä, prawie tak szeroko jak a
krótkie ä (w pozycji przed „r”): jeszcze bardziej otwarte niż zwykłe ä

długie ö: jak polskie e z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u
krótkie ö: jak polskie e z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u

długie ö (w pozycji przed „r”): bardziej otwarte niż zwykłe ö
krótkie ö (w pozycji przed „r”): bardziej otwarte niż zwykłe ö

długie y: jak polskie i z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u
krótkie y: jak polskie i z ustami zaokrąglonymi jak do polskiego u

Wymowa spółgłosek i wieloznaków

	Dwuwargowe		Wargowo-zębowe		Zębowe			Dziąsłowe	Średniojęzykowe		Tylnojęzykowe		Krtaniowe
Zwarte	p	b			t	d					k	g
Półotwarte				v			l	r		j			h
Szczelinowe			f		s				ɕ		ɧ
Drżące
Nosowe	m				n						ŋ

Szwedzkie spółgłoski mogą być – tak samo jak samogłoski – długie lub krótkie i jest to charakterystyczna cecha języka szwedzkiego. Nie ma problemu z dłuższym wymówieniem takich spółgłosek jak np.: w, r, s, j, l, m lub n, ale spółgłoski takie jak: t, p, d, g, k, b, nie dadzą się wymawiać dłużej niż pojedynczy dźwięk, dlatego w czasie wymawiania dźwięku należy gwałtownie zatrzymać powietrze na ułamek sekundy i zwiększyć ciśnienie powietrza, a po chwili ze zwiększoną siłą dokończyć wypowiadanie spółgłoski. Powoduje to chwilową ciszę, złudzenie, że jest to przedłużona spółgłoska oraz daje też wrażenie lekkiego podwojenia spółgłoski. np. hoppa – skakać, lägga – kłaść, skratta – śmiać się, flagga – flaga.

c: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako s, a przed – a, u, o, å najczęściej jako k.

g: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako j, a przed – a, u, o, å najczęściej jako g.

k: przed – i, y, e, ä, ö najczęściej wymawiamy jako ś, ale z lekko cofniętym językiem, a przed – a, u, o, å najczęściej jako k.

v: tak jak polskie w.

x: jako ks

z: tak jak polskie s.

rs: wymawiamy jak polskie sz

retrofleksy, czyli: rt, rd, rl, rn wymawiamy tak jak ich zwykle odpowiedniki, ale z zawiniętym i znacznie cofniętym językiem. co w rezultacie daje dźwięki trochę zbliżone do polskich – cz, dż, l, n.

kj, tj.: wymawiamy jako ś, ale z lekko cofniętym językiem.

dj, hj, lj, gj: wymawiamy jako j.

sj, stj, skj oraz sk przed i,y,e,ä,ö: wymawiamy jako dźwięk-sj tzw. sj-ljudet. Wymawiamy go w ten sposób, że przy lekko zaciśniętym gardle i ustach zaokrąglonych (jak do wymowy polskiego „u”) wymawiamy dźwięk „sz”.

ch oraz sch: wymawiamy jako sj-ljudet, ale na końcu wyrazu jako zwykłe sz, takie jak w polskim.

–ge: na końcu wyrazy wymawiamy jako sz, a nie jako ż. jak np. w słowie – garage.

rg, lg: wymawiamy odpowiednio jako: rj, lj

ng: czytamy tak angielskie ng, w końcówce -ing (nie słychać g)

nk oraz gn: czytamy tak jakby było napisane: ngk oraz ngn (przy czym ng jako jeden dźwięk, tak jak w poprzednim punkcie)

w końcówkach -tion -sion: połączenia ti otaz si czytamy jako sj-ljudet, natomiast o normalnie jak polskie u. np. station, konversation, intonation. Są to słowa, które w języku polskim kończą się na -cja.

ponadto wymowa jest czasami osobliwa dla niektórych zapożyczeń, ale nie występują w nich żadne inne dźwięki.

Długie i krótkie samogłoski i spółgłoski

Każde szwedzkie słowo zawiera jedną długą sylabę która jest sylabą akcentowaną, tzn. taką w której występuje długa samogłoska lub długa spółgłoska.

Długie i krótkie samogłoski nie różnią się od siebie sposobem zapisu jak np. w węgierskim gdzie mamy krótkie a, e, i, o, ö, u, ü, i długie á, é, í, ó, ő, ú, ű, które zapisywane są innymi znakami, ani nie są zapisywane wielokrotnie, tak jak w niderlandzkim, gdzie długie samogłoski zapisujemu podwójnie, a krótkie pojedynczo, ani nie są żadnymi innymi dwuznakami, jak np. w niemieckim, gdzie długie samogłoski często zapisujemy jako: eh, oh, öh itd.

Długość szwedzkich samogłosek i spółgłosek w sylabie akcentowanej odczytujemy z ilości spółgłosek, które występują po samogłosce. W sylabie akcentowanej jest tylko jeden długi dźwięk – jest to samogłoska lub spółgłoska. W sylabach nieakcentowanych wszystkie dźwięki są krótkie.

• samogłoska jest długa, a spółgłoska krótka – jeżeli po niej występuje tylko jedna spółgłoska, jak np. w słowie knyta – wiązać, gdzie mamy długie y oraz krótkie t.
• samogłoska jest krótka a spółgłoska długa – jeżeli po niej występują dwie lub więcej spółgłosek, jak np. w słowie knäppa – zapinać, gdzie mamy krótkie ä oraz długie p, lub w słowie vänta – czekać, gdzie mamy po samogłosce dwie różne spółgłoski i wtedy mamy krótkie ä i długie n, czyli pierwszą ze spółgłosek.
• w połączeniach typu: spółgłoska-samogłoska-spółgłoska-samogłoska, jak np. tala – mówić, pierwsza samogłoska jest długa.
• litery: m, n często na końcu wyrazu zapisywane są pojedynczo, ale należy je wtedy traktować jako -mm i -nn
• spółgłoska j jest zawsze długa i nie jest zapisywana podwójnie
• długie k zapisywane jest jako ck (a nie jako kk)
• długie sj jest zapisywane jako ssj, albo po prostu sj (a nie jako sjsj)
• dwuznaki: rd, rt, rl, rn, rs czasami traktujemy jako 2 litery (tak jak w zapisie), a więc jako dźwięk długi, a czasami jako jedną głoskę, która tylko jest zapisana za pomocą 2 znaków, a więc jako dźwięk krótki.

Osobliwości

W języku szwedzkim nie występuje dźwięk odpowiadający polskiemu „c”. „c” jest czytane przeważnie jako „s” lub „k”, a w złożeniu „ck” znaczy tyle co „kk”, czyli długie „k”.

Także dźwięk odpowiadający polskiemu „z” nie występuje w szwedzkim, „z” czytamy jako „s” np. w słowie „zoo” [su:].

• „o” przeważnie czytamy jak polskie „u”, a czasami tylko jak „o”.
• „å” czytamy jak polskie „o”, ale w wersji długiej bardziej zaokrąglone. Np. nazwę miasteczka z filmu „Fucking Åmål” czytamy [omo:l].
• „w” występuje bardzo rzadko, przeważnie w imionach, nazwiskach, nazwach własnych. W normalnej pisowni wszędzie występuje „v”.
• sj, skj, stj (oraz sk przed e, i, y, ä, ö) – wymawiamy jako dźwięk, który występuje tylko w języku szwedzkim. Brzmi jak dźwięk pomiędzy polskim „sz” i „h”. Wymawiamy go w ten sposób, że przy lekko zaciśniętym gardle i ustach zaokrąglonych (jak do wymowy polskiego „u”) i wymawiamy dźwięk „sz”.
• „u” – wymowa szwedzkiego „u” ma 2 warianty fonemowe. Inny dla krótkiego, a inny dla długiego „u”. Oba te dźwięki są charakterystyczne dla języka szwedzkiego.

Zapożyczenia z języka szwedzkiego

Przykłady szwedzkich słów w międzynarodowym użyciu: skansen, ombudsman, smörgåsbord. W polskim m.in. szkier (skär).

Zobacz też

• języki skandynawskie
• Szwecja
• Szwedzi
• Estońscy Szwedzi
• Swedex
• TISUS
• Szwedzkojęzyczna mniejszość w Finlandii
• Wikipedia szwedzkojęzyczna

Bibliografia

• Bohm Franciszek, Podkomorski Ludwik: Podręcznik języka szwedzkiego, Część I – Gramatyka, Wydawnictwo Zakładu Badawczego Krajów Skandynawskich przy Akademii Handlowej w Szczecinie, Szczecin 1949.
• Szulc A.: Gramatyka dydaktyczna języka szwedzkiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1992, ISBN 83-233-0584-6.
• AleksanderA. Szulc AleksanderA., Gramatyka języka szwedzkiego: system foniczny i morfologiczny, warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, ISBN 83-01-00693-5, OCLC 69482947 . Brak numerów stron w książce
• Dymel-Trzebiatowska H., Mrozek-Sadowska E.: Troll 1 Język Szwedzki: teoria i praktyka, Poziom Podstawowy, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, cop., Gdańsk 2007, ISBN 978-83-7453-767-4.
• Dymel-Trzebiatowska H., Mrozek-Sadowska E.: Troll 2 Język Szwedzki: teoria i praktyka, Poziom średnio-zaawansowany, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, cop., Gdańsk 2008, ISBN 978-83-7453-868-8.
• Lindquist M., Stypińska M.: På svenska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1992.
• Kubitsky J., Viberg Å., Ballardini K., Stjärnlöf S.: Gramatyka szwedzka po polsku, Natur och Kultur, Stockholm 1992, ISBN 91-27-50245-7.
• Kubitsky J.: Słownik szwedzko-polski, Wydawnictwo Naukowe PWN – Natur och Kultur, Warszawa 2007, ISBN 978-83-01-14017-5.
• Gull M., Klintenberg B.: +46 3 Kurs C Svenska for invandrare – Szwedzki dla imigrantów, Förlag: Liber, Stockholm 2005, ISBN 978-91-21107-6.