Gubernia mińska
| gubernia | |||
| 1793–1917 | |||
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Siedziba | |||
| Powierzchnia |
91 213 km² | ||
| Populacja (1903) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
27,84 os./km² | ||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||
| |||
| Liczba powiatów |
9 | ||
Położenie na mapie
| |||
Gubernia mińska (ros. Ми́нская губе́рния, Minskaja gubiernija) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego utworzona na ziemiach zabranych I Rzeczypospolitej po II rozbiorze Polski w 1793. Istniała do 1917.
W 1903 powierzchnia guberni wynosiła 91 213 km², a ludność 2 539 100 mieszkańców. Od 1819 roku gubernia mińska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[1].
Administracja i samorząd
[edytuj | edytuj kod]W 1885 składała się z następujących powiatów:
- powiat bobrujski
- powiat borysowski
- powiat ihumeński
- powiat mozyrski
- powiat miński
- powiat nowogródzki
- powiat piński
- powiat rzeczycki
- powiat słucki.
Na terenie guberni, podobnie jak na innych terenach ziem zabranych, władze rosyjskie szczególnie długo opóźniały utworzenie samorządu terytorialnego, tzw. ziemstw. Wynikało to z obawy przed zdominowaniem ich przez miejscową ludność nierosyjską, szczególnie Polaków. Podczas gdy w innych częściach Imperium Rosyjskiego ziemstwa tworzone były już w drugiej połowie XIX wieku, w guberni mińskiej ich namiastka powstała dopiero 2 kwietnia 1903 roku. Członkowie ziemstw byli jednak wyznaczani przez administrację carską i mieli skrajnie ograniczone kompetencje. Samorząd w guberni uległ wzmocnieniu 14 marca 1911 roku, gdy ta została objęta ukazem carskim o wprowadzeniu ziemstw z 12 czerwca 1890 roku. Była to jednak jego zmodyfikowana wersja, gwarantująca dominującą pozycję Rosjan[2].
Oświata
[edytuj | edytuj kod]Według spisu z 1897 roku, w guberni umiejętność czytania i pisania posiadało 24% ludności powyżej 9 roku życia[3]. 23 kwietnia 1913 roku miński gubernator Aleksiej Girs wydał tajne rozporządzenie, zalecające, by dzieci mówiące w języku białoruskim uczyć religii tylko w języku rosyjskim[4].
W wyniku rewolucji lutowej nastąpiła legalizacja polskiej oświaty na ziemiach zabranych. W roku szkolnym 1917/1918 w guberni mińskiej powstały 243 polskie szkoły, w tym średnie w Kojdanowie i Nieświeżu. Według oficjalnych danych uczyło się w nich 11 199 dzieci, czyli prawie 1/4 wszystkich uczniów na terenie tej guberni. Poza Mińskiem polskie szkolnictwo szczególnie rozwinęło się w powiatach: ihumeńskim, słuckim i borysowskim[5].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]
Według rosyjskiego spisu ludnościowego z 1897 roku Gubernie zamieszkiwało 2 147 621 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco[6]:
- Rosjanie (w spisie jako Rosjan określano także Ukraińców i Białorusinów) – 1 727 159 (80,4%) w tym:
- Białorusini 1 633 091 (76%)
- Żydzi – 343 466 (15,9%)
- Polacy – 64 617 (2,9%)
- Inni – 12 379 (0,8%)
Natomiast podział wyznaniowy tejże guberni, na podstawie tegoż samego spisu, wyglądał następująco[7]:
- prawosławni – 1 558 264 (72,5%)
- wyznawcy judaizmu – 345 015 (16%)
- katolicy – 217 959 (10,1%)[8]
- starowiercy – 15 860 (0,73%)
- luteranie – 5552 (0,25%)
- muzułmanie – 4619 (0,21%)
- pozostali – 352 (0,01%)
- łącznie – 2 147 621
Największe miasta
[edytuj | edytuj kod]Lista największych miast na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku, przynależność administracyjna przed rozbiorami Polski oraz przynależność państwowa w międzywojniu i współcześnie:
| miasto | populacja | województwo (1771) |
1930 | 2016 | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Mińsk | 90 912 |  mińskie
|
|
|
| 2. | Bobrujsk | 34 336 | mińskie
|
|
|
| 3. | Pińsk | 28 368 |  brzeskolitewskie
|
|
|
| 4. | Borysów | 15 063 | mińskie
|
|
|
| 5. | Słuck | 14 349 |  nowogródzkie
|
|
|
| 6. | Rzeczyca | 9 280 | mińskie
|
|
|
| 7. | Nieśwież | 8 459 | nowogródzkie
|
|
|
| 8. | Mozyrz | 8 076 | mińskie
|
|
|
| 9. | Nowogródek | 7 887 | nowogródzkie
|
|
|
| 10. | Ihumeń | 4 573 | mińskie
|
|
|
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
- ↑ W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją... s. 165–166.
- ↑ Rozdział I. Białoruś i jej mieszkańcy w XIX i na początku XX wieku. W: Białoruska Republika Ludowa... s. 48.
- ↑ Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją... s. 33.
- ↑ Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją... s. 46.
- ↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference.
- ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
- ↑ Przy zestawieniu liczby katolików z liczbą respondentów określających się jako posługujących się językiem polskim należy się zastanowić na ile spis z roku 1897 oddał rzeczywisty stosunek narodowościowy w guberni mińskiej. Por. spis narodowościowy przeprowadzony w czasie okupacji niemieckiej (1916) na tym terytorium.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.
- Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Minsk Gubernia (ang.)
- Gubernia mińska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 469.
| Rosja (Zabór rosyjski) |
| ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prusy (Zabór pruski) | |||||||||||||
| Austria (Zabór austriacki) |
| ||||||||||||
| Protektorat Austrii, Prus i Rosji (1815–1846) | |||||||||||||
