Jelenia Góra

Jelenia Góra

miasto na prawach powiatu
Widok na Jelenią Górę z Łysej Góry (szczyt w Górach Kaczawskich), w tle Śnieżne Kotły
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Data założenia	1 Połowa XII wieku
Prawa miejskie	przed 1281
Prezydent	Jerzy Łużniak
Powierzchnia	109,3 km²
Wysokość	311–1416 m n.p.m.
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość	75 429 690,1 os./km²
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	58-500 do 58-588
Tablice rejestracyjne	DJ
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Jelenia Góra
Położenie na mapie Polski Jelenia Góra
50°54′14″N 15°44′11″E
TERC (TERYT)	0261011
SIMC	0935802
Urząd miejski plac Ratuszowy 58 58-500 Jelenia Góra
Strona internetowa
BIP

Jelenia Góra (wymowa^ⓘ, łac. Cervimontium, Mons Cervi, niem. Hirschberg im Riesengebirge, cz. Jelení Hora, dawniej Hiršberk, Hornšperk) – miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, w śródgórskiej Kotlinie Jeleniogórskiej, nad rzeką Bóbr. Miasto jest również siedzibą powiatu karkonoskiego, Zarządu Karkonoskiego Parku Narodowego oraz polską stolicą Euroregionu Nysa.

Historyczne miasto leży na Dolnym Śląsku. Jelenia Góra uzyskała lokację miejską przed 1281 rokiem. Jelenia Góra była stolicą województwa jeleniogórskiego w latach 1975–1998. Obecnie ma status miasta na prawach powiatu.

Według danych GUS z 30 czerwca 2023 r., Jelenia Góra liczyła 75 429 mieszkańców i była 4. pod względem liczby ludności (po Wrocławiu, Wałbrzychu i Legnicy) miastem w województwie dolnośląskim. Miało powierzchnię 109,3 km² (28. miejsce w kraju), gęstość zaludnienia wynosiła 690,1 osób/km². Miasto razem z 18 okolicznymi gminami podpisało w dniu 6 maja 2015 porozumienie na podstawie którego powołano Aglomerację Jeleniogórską liczącą 209 000 mieszkańców.

Geografia

Położenie

Miasto położone w północnej części Kotliny Jeleniogórskiej. Miasto otaczają od zachodu Góry Izerskie i Pogórze Izerskie, od północy Góry Kaczawskie, od wschodu Rudawy Janowickie, a od południa Karkonosze. Centrum miasta znajduje się ok. 1 km na wschód od zbiegu rzeki Bóbr i rzeki Kamiennej.

Ludność

Pierwsze zapiski pochodzące z połowy XVI w. wspominają o populacji liczącej ok. 3,5 tys. mieszkańców. Na przełomie XVIII i XIX w. liczba mieszkańców wynosiła ok. 6 tys. osób, aby wzrosnąć do początku XX w. do ok. 20 tys. W latach I wojny światowej utrzymywała się na poziomie stałym z początku wieku, następnie stopniowo rosła i w 1939 Jelenią Górę zamieszkiwało ponad 35 tys. osób. Po II wojnie światowej miasto liczyło 39 tys. mieszkańców, w tym ponad 31 tys. Polaków. Po utworzeniu w 1975 województwa jeleniogórskiego i przyłączeniu do miasta okolicznych miejscowości, m.in. Cieplic Śląskich-Zdroju liczba ludności wzrosła do 80 tys. W kolejnych latach populacja miasta rosła, głównie jednak na skutek przyłączania kolejnych okolicznych wsi. W 1996 wynosiła 93 570 mieszkańców. Po reformie administracyjnej w 1998 i utworzeniu województwa dolnośląskiego, liczba mieszkańców Jeleniej Góry systematycznie spada. W grudniu 2004 wynosiła tylko 87 643, a w czerwcu 2010 spadła do 84 306 osób, natomiast w czerwcu 2023 osiągnęła zaledwie 75 429 osób.

• Wykres liczby ludności Jeleniej Góry w tysiącach na przestrzeni ostatnich 5 stuleci

Największą populację Jelenia Góra odnotowała w 1998 – według danych GUS 93 901 mieszkańców. W 2002 miasto liczyło 88 866 mieszkańców, a w 2020 78 335 mieszkańców.

• Piramida wieku mieszkańców Jeleniej Góry w 2014 roku.

Mniejszości narodowe i etniczne

	Liczba	Udział
Polacy (Bez Innych deklaracji)	75,821	98,08%
Inna niż polska	1,484	1,91%
Niemcy	315	0,40%
Ukraińcy	180	0,23%
Anglicy	113	0,14%
Amerykanie	62	0,08%
Ślązacy	60	0,07%
Włosi	56	0,07%
Białorusini	52	0,06%
Francuzi	45	0,05%
Czesi	40	0.05%
Żydzi	37	0,04%
pozostali	524	0,67%
Ludność Ogółem	77,305	100%

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Jeleniej Góry

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	1	0	6	9	16	20	20	22	18	13	6	4	11
Średnie temperatury w nocy [°C]	-7	-10	-3	0	4	9	11	9	5	2	-2	-2	2
Opady [mm]	33	61	43.2	61	61	73.7	142.2	76.2	33	63.5	40.6	55.9	741,7
Źródło: Weatherbase 15.12.2008

Pochodzenie nazwy

Wzmianka miejscowości w 1384 r. jako Hirsb(er)g.

Nazwa miasta, wymieniana w źródłach historycznych, wydaje się spójna. Niemieckojęzyczna nazwa Hirschberg, zapisywana odmiennie na przebiegu wieków (np. Hyrzberc 1281 r., Hyrspergk 1305 r., Hirssbergk 1355 r., Hirsberg 1521 r.). Po wcieleniu tutejszych ziem do Polski w 1945 roku, miastu została nadana nazwa Jelenia Góra – bowiem Jelenia Góra pisana także łącznie istniała w języku polskim przed 1945 rokiem. W XVI i XVII w. pojawiają się łacińskie określenia: Mons Cervi, Cervimontia, Mons Cervinus, Cervigera. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia, podając jej łacińskie nazwy: Cervimontium, Hirsberga.

Polską nazwę Jelenia Góra oraz Hyrszberg w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa.

Historia

Panorama Jeleniej Góry, widok z Szybowcowej Góry

22-metrowa wieża widokowa zbudowana w 1911 roku na Wzgórzu Krzywoustego

Czarny Kocioł Jagniątkowski i Śnieżne Kotły – widok z Góry Witosza

Jeleniogórski rynek

Prawdopodobnie na terenie miasta istniał nieznany z nazwy słowiański gród, którego założenie polska tradycja przypisuje Bolesławowi III Krzywoustemu w latach 1108–1112. Z piastowskich początków zachowało się jeleniogórskie grodzisko – obecnie Góra Bolesława Krzywoustego, które miało również podgrodzie, które stopniowo rozwinęło się w osadę targową. Początki Jeleniej Góry w dzisiejszej postaci datują się jednak przypuszczalnie dopiero na połowę XIII w. i związane są z akcją osadniczą prowadzoną przez Bolesława II Rogatkę za pomocą kolonistów niemieckich. Dokładna data uzyskania praw miejskich pozostaje nieznana, wiadomo jednak, że sto lat po założeniu osada cieszyła się już statusem miasta.

Friedrich Bernhard Werner: „Śląskie domy modlitwy” (1748–52) – Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego

Pod panowaniem książąt jaworsko-świdnickich miasto prężnie się rozwijało, w 1299 powstał młyn, w 1311 karczma, w 1361 piwiarnia, a w okolicy rozwijało się górnictwo rud żelaza i hutnictwo szkła. W 1392 na mocy układu o dziedziczeniu Jelenia Góra wraz z całym księstwem świdnicko-jaworskim przeszła pod panowanie czeskie. Od zasiadających na praskim tronie Jagiellonów otrzymała szeroką samodzielność i prawo bicia własnej monety, a w 1519 r. ważny przywilej corocznych jarmarków. W II połowie XVI w. w mieście i okolicach rozpoczęła się produkcja płócien lnianych zwanych woalami. Handel nimi okazał się z czasem bardzo zyskowny. Produkcję przerwała wojna trzydziestoletnia, podczas której miasto przeżyło swój najtrudniejszy okres. Wszystkie wieże – kościoła, ratusza i bram miejskich uległy spaleniu. Odbudowa spalonego i zrujnowanego miasta, pozbawionego pomocy z zewnątrz, była wolna i długotrwała. W 1630 cesarz nadał miastu przywilej wyłączności handlu płótnem lnianym. W 1639 r., w czasie szalejącej wichury zawaliła się wieża ratusza wraz z fragmentem budynku, którego już nie odbudowano. Nowy ratusz został wzniesiony w drugiej połowie XVIII w. W okresie wojny trzydziestoletniej i panującego chaosu wewnętrznego dokonano samowolnej zmiany herbu Jeleniej Góry oraz falsyfikacji dyplomu herbowego. Po wojnie i odbudowie Jelenia Góra stała się jednym z bogatszych miast na Śląsku. Miejscowi kupcy zrzeszali się w konfraterni kupieckiej zajmującej się eksportem do wszystkich krajów europejskich, a także na kontynent amerykański.

Ratusz i Plac Ratuszowy przed II wojną światową

Ten pomyślny rozwój miasta przerwany został w 1742 r., kiedy to Śląsk został zbrojnie wcielony do państwa pruskiego, co odcięło miasto od dotychczasowych rynków zbytu. W tym też czasie zmieniła się koniunktura na rynkach światowych, a rękodzielnicza produkcja spod Karkonoszy została wyparta przez tańsze wyroby mechanicznych tkalni angielskich. Oba te czynniki doprowadziły do całkowitego upadku tkactwa w Jeleniej Górze i okolicach. Nadejście XIX wieku było jednak dla Jeleniej Góry pomyślne. Kilku przemysłowców zbudowało tu bowiem swoje fabryki. Wzrastał też gwałtownie ruch turystyczny w Karkonoszach, dla którego Jelenia Góra oraz inne miejscowości wchodzące obecnie w jej skład, stanowiła naturalną bazę wypadową. Do miasta przyjeżdżało coraz więcej gości. Na ich potrzeby wznoszono hotele i pensjonaty, otwierano restauracje, rozpoczęto produkcję żywności oraz pamiątek. Do dalszego wzrostu gospodarczego przyczyniło się doprowadzenie do Jeleniej Góry linii kolejowych – w roku 1866 od strony Zgorzelca i w roku 1867 od strony Wrocławia. Sieć kolejowa została później rozbudowana o linie do Kowar (1882), Karpacza (1896), Szklarskiej Poręby (1902) i Lwówka Śląskiego (1906).

Pierwsza drukarnia powstała w Jeleniej Górze w 1709 w związku z utworzeniem w mieście szkoły ewangelickiej, zaś dwie kolejne powstały w drugiej połowie XVIII wieku. W 1801 zaczęło ukazywać miejscowe czasopismo „Schlesische Gebirgslaeter”. Jednym z najważniejszych przedsięwzięć drukarstwa w mieście były dwa wydania tzw. Biblii jeleniogórskiej, która trafiła do szkół w Królestwie Prus.

Okolice hotelu Drei Berge (obecnie Hotel Europa) przed II wojną światową

W 1911 roku do Jeleniej Góry dotarł pierwszy gaz przesłany z Gazowni Miejskiej w Wałbrzychu, co znacząco poprawiło rozwój miasta.

W czasie II wojny światowej miasto nie doznało żadnych zniszczeń i zostało zajęte przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec. 8 maja 1945 z miasta uciekł dotychczasowy burmistrz z NSDAP, a następnego dnia powołano nowe władze miejskie (z udziałem komunistów z KPD) wraz z nowym burmistrzem z SPD. Tego samego dnia do miasta wkroczyły oddziały Armii Czerwonej. Jelenia Góra została pod dzisiejszą nazwą przyłączona do Polski (administracyjnie nazwę zatwierdzono w maju 1946), zaś jej ludność uległa przymusowemu wysiedleniu do Niemiec. Na jej miejsce przybywali polscy przesiedleńcy. Już w sierpniu 1945 roku rozpoczął swą działalność miejscowy teatr, funkcjonowało archiwum, przymierzano się do otwarcia muzeum, rozpoczynano naukę w polskich szkołach. Otwarto wiele nowych zakładów przemysłowych, w tym jedyne wówczas w kraju zakłady optyczne.

W 1958 roku odbyły się obchody 850-lecia miasta, w ramach których m.in. odsłonięto popiersie Bolesława Krzywoustego.

W 1971 roku rozpoczęto wyburzanie większości zabytkowych kamienic w obrębie rynku oraz ulicy Kopernika. Obecna zabudowa placu ratuszowego powstała w latach 70. i jest stylizowana na dawną (pozostawiono sześć fasad dawnych kamienic). Jelenia Góra była po wojnie wydzielonym miastem powiatowym, zaś w r. 1975 została stolicą nowego województwa, na co miała wpływ nie tylko jej silna pozycja gospodarcza w regionie, ale i kulturalna. W 1973 do Jeleniej Góry włączono Goduszyn i Czarne, a 2 lipca 1976 przyłączone zostały Cieplice Śląskie-Zdrój, Sobieszów i Maciejowa, co spowodowało konieczność przemianowania 102 ulic. Powstał w ten sposób największy ośrodek miejski w Sudetach Zachodnich.

Obecnie Jelenia Góra posiada status miasta na prawach powiatu. 1 stycznia 1998 przyłączono do Jeleniej Góry Jagniątków, co spowodowało przesunięcie granic administracyjnych miasta aż do granicy Polski z Czechami.

W ciągu dwóch dekad (1998–2018) liczba mieszkańców Jeleniej Góry zmniejszyła się o 15,4 procent.

Zabytki

Zabytki Śródmieścia Jeleniej Góry

Kościół Podwyższenia Krzyża św.

Wnętrze kościoła pw. Podwyższenia Krzyża św.

Ul. Konopnickiej oraz średniowieczna Basteja w której mieści się Kaplica pw. św. Anny

Mury obronne (XV w.)

W wojewódzkim rejestrze zabytków na liście zabytków wpisane są:

• miasto (ośrodek historyczny)
• Bazylika mniejsza pw. św. Erazma i Pankracego – najstarsza świątynia w mieście z 1552 roku, posiada wysoką (51 m) wieżę. W 1909 r. przy północnej nawie wzniesiono neogotycką klatkę schodową. Przy wejściu do zakrystii od strony północnej pomnik św. Jana Nepomucena z 1709 roku, który w 1812 r. strącono z mostu na Bobrze, a po odrestaurowaniu w 1886 r. przeniesiono w obecne miejsce
• zespół kościoła ewangelickiego z lat 1709–1718: kantorówka, obecnie dom parafialny, ul. 1 Maja 45, cmentarz z kaplicami:
  • kościół Podwyższenia Krzyża św. z lat 1709–1718 – największa świątynia w mieście, może w nim zasiąść 4020 osób, a drugie tyle zmieści się na stojąco. Zbudowany w latach 1709–1718 w wyniku zmuszenia cesarza przez króla szwedzkiego Karola XII do wyrażenia zgody na budowę przez protestantów sześciu tzw. „kościołów łaski”. Od 1957 r. jest kościołem katolickim, a zarazem garnizonowym. Nad główną kopułą góruje wysoka na 66 m wieża. Jako jeden z niewielu kościołów na świecie posiada organy umieszczone za ołtarzem, a nie nad wejściem głównym.
• kościół pw. NMP, obecnie cerkiew prawosławna pw. Świętych Piotra i Pawła; zbudowana w latach 1737–1738 – XVIII w. Na północnej ścianie kościoła znajdują się krzyże pokutne. W 1925 r. przejęta przez władze miejskie pełniła funkcję galerii. Parafia prawosławna przejęła świątynię w 1948 r. i sprowadziła ikonostas aż z Lubelszczyzny, ul. 1 Maja / Klonowica,
• kościół – kaplica pw. św. Anny – umieszczona wewnątrz średniowiecznej bastei, którą w 1514 r. – XVI w. gruntownie przebudowano. W portalu nad wejściem do kaplicy widnieje napis: HonorI Magnae ChrIstI aVlae DIVae Annae ereCta (wzniesiono na chwałę wielkiej babki Chrystusa św. Anny) z ukrytą datą 1715 r. Na wysokości bruku (od strony południowo-zachodniej) znajduje się fragment (górna część) krzyża pokutnego, ul. Konopnickiej
• dawne kolegium jezuickie, ul. Kopernika 1, z lat 1709–1711
• cmentarz komunalny, ul. Sudecka 44, z początku XX w.
• kaplica-krematorium, z 1914 r.
• mury obronne z basztami – prawdopodobnie pierwsze mury powstały w XIV w. Główne umocnienia sięgały ok. 8 m wysokości, grubość w koronie wynosiła 1,5 m. Na przedmurzu znajdowała się sucha fosa (m.in. dzisiejsza ulica Bankowa oraz Podwale), której fragmenty w późniejszych czasach wykorzystywane były jako ogrody (koniec XVIII w.). Później część fosy między Bramą Zamkową a Bramą Wojanowską wykorzystywano jako ogród zoologiczny. W murze znajdowały się trzy bramy – Zamkowa wychodząca na kierunek północno-zachodni, Wojanowska po stronie wschodniej oraz brama przy ul. Długiej w południowo-zachodniej części obmurowań. Przy każdej z bram znajdowała się wieża, która bronić miała wjazdów do miasta. Mury miejskie straciły na znaczeniu w XVIII w. na skutek przemian w technice wojskowej oraz intensywnego rozwoju miasta poza ich obrębem. Ostateczną decyzję o ich rozbiórce podjęto w 1862 r. Do dziś z wielu obronnych fortyfikacji (podwójne mury obronne, 3 bramy z wieżami, 36 bastei) zachowały się tylko fragmenty tych obwarowań: Baszta Wojanowska z basteją kryjącą kaplicę św. Anny, fragmenty murów wplecione w inne budowle m.in. przy ul. Jeleniej oraz Baszta Zamkowa i Baszta Grodzka (z XV w.)
  • Brama Wojanowska i baszta Wojanowska – stanowiły część średniowiecznego kompleksu obronnego który strzegł drogi do Wojanowa. Lochy pełniły funkcję więzienia. W 1480 r. wieża wskutek silnego wiatru zawaliła się grzebiąc 5 osób. Szybko ją odbudowano dodając zegar i kopułę z latarnią i w takim stanie przetrwała do dziś. Brama, zwana Wojanowską, której strzegła owa wieża, znajdowała się u wylotu obecnej ul. Konopnickiej. Wyburzono ją w 1755 roku, a obrys uwidoczniono później w bruku ciemniejszą kostką. W roku 1756 postawiono tutaj barokową bramę spełniającą funkcję porządkowo-rogatkową. Na filarach umieszczono herby: pruski, śląski, miejski oraz inskrypcję. W 1869 r. bramę rozebrano i przeniesiono do koszar przy ul. Obrońców Pokoju. Po renowacji w 1998 roku wróciła na dawne miejsce
• baszta Zamkowa znajduje się przy ulicy Podwale oraz Jasnej. Pierwotnie stanowiła umocnienie Bramy Zamkowej. Zniszczona prawdopodobnie w wielkim pożarze w 1549 r. 13 II 1550, podczas remontu, zawaliła się zabijając trzech robotników. Wieża w obecnym kształcie powstała w 1584, a dzisiejszą postać uzyskała w XIX w. Po remoncie oraz znaczącej przebudowie pełni funkcję punktu widokowego. W wieży znajduje się pięć kondygnacji, na trzecim i czwartym piętrze znajdują się charakterystyczne otwory strzelnicze w kształcie krzyża (strzelnice kluczowe). Na chorągiewce na szczycie budowli wizerunek jelenia i rok budowy.

Ratusz nocą

Ratusz w świetle dnia

Pałac Paulinum obecnie Hotel Pałac Paulinum

• ratusz – pochodzi z lat 1747–1749, wzniesiony został w stylu klasycystycznym. W podziemiach, gdzie do 1945 r. funkcjonowała restauracja, zachowały się ślady wcześniejszych budowli gotyckiej i renesansowej. Około 1910 r. budynek ratusza połączono z sąsiednimi kamienicami zwanymi „siedem domów” zaadaptowanymi na potrzeby magistratu. W średniowieczu służyły one jako apteka, garkuchnia, ławy chlebowe itp. W 2000 r. w pierwszej z tych kamieniczek odkryto studnię o głębokości 20 m. Warto wiedzieć, że w dawnych czasach w jeleniogórskim ratuszu stał drewniany posąg Bolesława Krzywoustego w szatach królewskich, pl. Ratuszowy
• budynek biurowy z łącznikiem
• Teatr im. C.K. Norwida – budynek wzniesiony w latach 1903–1904 według projektu Alfreda Daehmela w stylu secesyjnym. Główna sala widowiskowa posiada ok. 550 miejsc z trzema balkonami i pomieszczeniem foyer. W 1945 r. uruchomiono tutaj pierwszy teatr na Ziemiach Odzyskanych w którym debiutowali m.in.: Adam Hanuszkiewicz i Kazimierz Dejmek, al. Wojska Polskiego 38
• dom, ul. Armii Krajowej (dawniej ul. Armii Czerwonej) 9, z czwartej ćw. XIX w.
• kamienica, ul. Bankowa 8, z l. 1886, 1906, 1922
• domy, ul. Długa 4/5, 6, 7, 8, 11, 13,14, 18, 19, 20, 21, z XVIII w., XIX w., 1903 r., pocz. XX w.
• willa z ogrodem, ul. Grabowskiego 7, z k. XIX w.
• dom, ul. Grodzka 1, 2, 3, 4, 5, 6, z XVIII w., XIX w.
• dom, ul. Groszowa 6, z poł. XVIII w.
• dom, ul. Grottgera 1, z k. XIX w.
• zespół willowy, ul. Jana Pawła II (dawniej ul. Legnicka) 10, z 1902 r.: willa, budynek gospodarczy, ptaszarnia, leżakownia
• domy, ul. Jasna 1, 2, 3, 5, 7, 11, 14, z XVII w., XIX w., XX w.
• domy, ul. Kasprowicza 15, 56, z XVIII w., XX w.
• „Dom Sierot”, ul. Kilińskiego 16, z XVIII w. /XIX w.
• willa, ul. Klonowicza 7, z 1882 r. i nr 14, z 1906 r.
• szkoła, ul. Kochanowskiego 18, z l. 1913–1914
• dom, ul. Konopnickiej 3, 6, 8, 10, 21, z XVII w., XVIII w., XIX w., XX w.
• willa z ogrodem, ul. Krasickiego 6, z 1893 r.
• dom, ul. Krośnieńska 15, z XIX w., XX w.
• teatr, ob. kino „Tatry”, ul. Krótka 3, z k. XIX w.
• domy, ul. Krótka 4, 5, 6, 12, 22, 23, 24, z XVIII w., XIX w.
• pałac z ogrodem, ul. Kruszwicka 3, z czwartej ćw. XIX w.
• dom, ul. Piłsudskiego (dawniej 22 Lipca) 5, z XVIII w.
• kamienice, ul. 1 Maja 9, 15, 19, 23, 27, 72, z końca XIX w., początku XX w.
• dom, ul. 1 Maja 3, 5, 8, 10, 23, 25, 26, z XVIII w. – XX w.
• dom handlowy, ul. 1 Maja 27, z lat 1904–1905
• Poczta Główna, ob. dom mieszkalno-usługowy, ul. 1 Maja 28, z połowy XVIII w., l. 1873–1877
• kamienica, ul. 1 Maja 40, z drugiej połowy XVIII w., 1866 r.
• dawne szkoła, ul. 1 Maja 50, z XVIII w.
• kamienica, ul. 1 Maja 54, z XVIII w., 1899 r.
• zajazd, obecnie dom kultury, ul. 1 Maja 60, z drugiej poł. XVIII w., XX w.
• dom, ul. 1 Maja 84, z k. XIX w.
• hotel, obecnie dom wycieczkowy PTTK, ul. 1 Maja 88, z 1909 r.
• Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego – jedyny obiekt w regionie wzniesiony specjalnie na potrzeby muzealne w latach 1912–1914. Powstał z inicjatywy i dla potrzeb zbiorów Towarzystwa Karkonoskiego (Riesengebirgsverein), ul. Matejki 28
• dom, ul. Miarki 11, z czwartej ćw. XIX w.
• zespół willowy, ul. Mickiewicza 12 i 12a, z 1902 r: willa, oficyna, ogród, ogrodzenie
• Dwór myśliwski w Jeleniej Górze, obecnie dom mieszkalny, ul. Nadbrzeżna 22 a, z drugiej poł. XVIII w., koniec XIX w.,
• park, 1855–1857, z lat 1927–1929
• willa, ul. Nowowiejska 77, z 1905 r.
• dom, ul. Obrońców Pokoju 3, 15, z XVIII w., XIX w.
• dom, ul. Pocztowa 6–7, z pocz. XX w.
• dom, Archiwum Państwowe – najstarszy zachowany budynek, wzniesiony na początku XVIII w. przez kupca Glafeya na bielarnię płótna. W XIX w. mieściła się tutaj wytłaczarnia soku dla produkcji win owocowych. Od 1945 r. jest siedzibą archiwum miejskiego. W l. 1947–1949 zdeponowano tu część skarbu ukrytego w Zamku Czocha, przy ul. Podwale 27
• domy, pl. Ratuszowy 1, 2, 3, 10, 11, 11a, 16, 19, 20, 21, 22, 26, 27, 29, 31, 32, 32, 50, a, 51, 52, 55, z XVI–XVIII w. XX w.
• dom, ul. Sobieskiego 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20/22, 24, 25, 26, 28, 30, 32, z XVIII w., XIX w.
• dawny przytułek, ob. dom, z XVII, 1706 r., ul. Spółdzielcza 6
• domy, ul. Sudecka 24 i 26 (dawniej ul. Świerczewskiego), z XVIII w. -XIX w.,
• dom, ul. Szkolna 2, 6, 7, 8, 9, z XVIII w., XIX w.
• domy, ul. Wojska Polskiego 1, 9, 48, 56, z XIX w., XX w.
• dom, ul. Wolności 2, 7, 29, 38, 71, z XVII w., XVIII w., XIX w.
• willa secesyjna, ul. Wolności 131, z pocz. XX w. Oskara von Rosenbrucha
• dom, ul. Wzgórze Kościuszki 2, z ok. 1800 r.
• kamienice, ul. Zamenhofa 1, 2, 3, 4, 5, z l. 1908–1910
• dom, ul. Zaułek 18, z 1703 r.

inne zabytki:

• fontanna z barokowym posągiem Neptuna z połowy XVIII w., która symbolizuje wodę, ale i szerokie kontakty handlowe miasta z całym światem
• Pałac Paulinum, ul. Nowowiejska 62.

Plac Ratuszowy

Zabytki Cieplic

Cieplice Park Zdrojowy widok na Śmielec

Kościół ewangelicki Zbawiciela

Pałac Schaffgotschów

Zdrojowy Teatr Animacji

Plac Piastowski

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty:

• miasto – ośrodek historyczny, z XVII–XIX w.
• kościół par. pw. św. Jana Chrzciciela, zbudowany w latach 1712–1714 w stylu barokowym, koniec XVIII w., początek XX w.
• dzwonnica, z lat 1709–1711
• kościół pw. MB Nieustającej Pomocy, ul. Wolności 213, z końca XIX w.
• kościół ewangelicki Zbawiciela, zbudowany w latach 1774–1779
• pastorówka, z 1744 r., 1930 r.
• klasztor cystersów, obecnie pijarów, ul. Cieplicka 9/11, z 1550 r., 1671 r., XIX/XX w.,
• park „Zdrojowy” › zespół pałacowy Schaffgotschów, pl. Piastowski 25/27
• pawilon zdrojowy, w parku Zdrojowym, z końca XVIII w.
• galeria i Teatr Zdrojowy – galerię zbudowano w latach 1797–1800 według projektu wrocławskiego architekta Carla Gottlieba Geisslera. Wewnątrz urządzono restaurację (funkcjonującą do dziś), palarnię cygar, czytelnię i sporą salę koncertową. Teatr Zdrojowy został wzniesiony w latach 1833–1836, może pomieścić ok. 270 widzów. Ufundowany przez Schaffgotschów, zbudowany w stylu neoklasycystycznym. Obecnie scena należy do Zdrojowego Teatru Animacji, w parku Zdrojowym
• pawilon spacerowy „Kursaal”, obecnie dom zdrojowy „Edward”, Park Zdrojowy 4, z poł. XIX w.
• park „Norweski”, z 1906 r.
• pawilon „Norweski”, ob. Muzeum Przyrodnicze, w parku, ul. Wolności 268, zbudowany w 1906 r. przez właściciela tutejszej fabryki maszyn papierniczych Eugena Fullnera. Pawilon powstał na wzór restauracji „Frognerseteren” koło Oslo i taką funkcję pełnił w Cieplicach do 1967 r., w którym to z Pałacu Schaffgotschów przeniesiono Muzeum Ornitologiczne (obecnie Przyrodnicze)
• osiedle robotnicze Fülnera przy ul. Barlickiego
  • domy nr 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 z 1899 r.
  • domy nr 9, 10, 11 z 1910 r.
• szkoła rzemiosł artystycznych, ul. Cieplicka 34 A, z lat 1901–1902
• willa, ob. szkoła, ul. Cieplicka 34 B, z trzeciej ćw. XIX w.
• dom, ul. Grunwaldzka 31, z drugiej poł. XVIII w.
• zespół pensjonatu, ul. Hirszfelda 15 / PCK 12, z lat 1890–1900:
  • pensjonat
  • oficyna
  • park
• pałac, obecnie dom wczasowy, ul. Jagiellońska 2, z 1734 r., pocz. XIX w.
• willa, ul. Juszczaka 5, z pocz. XX w.
• d. klasztorny dom kuracyjny „Długi Dom”, ul. Ściegiennego (d. Kościelna) 5–7, Długi Dom jest jednym z najstarszych budynków kuracyjnych uzdrowiska i najstarszą budowlą świecką w Cieplicach, powstał w 1537 r., przebudowany w latach 1689–1693
• dom, ul. Leśnicza 3, z k. XVIII w.
• młyn, ob. dom mieszkalny, ul. Mieszka I 11, z 1783 r.
• zajazd, ob. hotel „Śnieżka”, pl. Piastowski 28 (d. 9), z 1750 r., XX w.,
• d. hotel „Pruski”, ob. dom, pl. Piastowski 20, z 1817 r., po 1930 r.
• d. hotel „Stadt Paris”, ob. dom, pl. Piastowski 24, z 1870 r., pocz. XX w.,
• zespół pałacowy Schaffgotschów, pl. Piastowski 25/27, z XVIII w.:
  • pałac Schaffgotschów (Jelenia Góra-Cieplice) – wzniesiony w latach 1784–1809 przez rodzinę Schaffgotschów. Fasada główna jest długa na 81 m i liczy 21 osi okiennych. Od 1975 r. pałac należy do Politechniki Wrocławskiej, zwiedzanie możliwe po uzgodnieniu z władzami uczelni
  • oficyna, z pocz. XIX w.
  • park, obecnie park Zdrojowy, z XVIII–XX w.
• zespół pensjonatu, ul. Podgórzyńska 6:
  • pensjonat, obecnie dom dziecka „Dąbrówka”, z 1890 r., 1910 r.
  • budynek mieszkalno-gospodarczy, z 1910 r.
  • park, XIX/XX w.
• pijalnia wód „Marysieńka”, ul. Ściegiennego (d. Traugutta), z XVIII w., 1814 r.
• zakład leczniczy, obecnie rozlewnia wód mineralnych, ul. Ściegiennego (d. Traugutta), z drugiej połowy XVIII w., XIX w.

Zabytki Sobieszowa

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

Zamek Chojnik

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty:

• miasto
• kościół pw. św. Marcina – pochodzi z początku XIV w., w latach 1778–1782 – XVIII w. został przebudowany przez cystersów
• dzwonnica, z XVIII w.
• zbór ewangelicki, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – wzniesiony w 1745 r. przez ewangelików. Od 1947 r. mieści się tu parafia rzymskokatolicka. W 1960 r. umieszczono tutaj obraz Chrystusa Dobrego Pasterza z otwartym sercem na tle Karkonoszy.
• zamek Chojnik – zamek górny zbudowany został w 1364 r.; XV/XVI w. W 1392 r. zamek otrzymał od księżnej Agnieszki (ród książąt piastowskich linii świdnicko-jaworskiej) rycerz Gotsche Schaff, protoplasta rodu Schaffgotschów, w którego rękach pozostawał do 1945 r. Obecnie mieści się tu najstarsze na Śląsku bractwo rycerskie, które co roku w sierpniu organizuje Turniej Kuszniczy „O złoty bełt Chojnika”. Do zamku prowadzą szlaki turystyczne z miejscowości Sobieszów, Jagniątków i Zachełmie
• dom, ul. Cieplicka 53, z trzeciej ćw. XIX w.
• willa, ul. Cieplicka 56, z drugiej poł. XIX w.
  • ogród
• dom, ul. Cieplicka 160, z XVIII–XIX w.
• willa z ogrodem, ul. Cieplicka 168, z k. XIX w.
• dom, ul. Cieplicka 194, z drugiej poł. XIX w.
• dom, ul. Cieplicka 215, z 1749 r.
• pastorówka, ob. plebania, ul. Cieplicka 219, z 1751 r.
• dom, ul. Bronka Czecha 11, po 1920 r.
• zespół pałacowy Schaffgotschów, ul. Karkonoska 4, z pierwszej poł. XVIII–XIX w.:
  • pałac Schaffgotschów, barokowy, wzniesiony w latach 1705–1712, według projektu Eliasa Scholza z Bolesławca, obecnie szkoła, która została przeniesiona na ul. Leśną 5, ul. Cieplicka 196
  • oficyna
  • budynek mieszkalno-gospodarczy
  • obory
  • spichrz
  • stodoła.

Zabytki Jagniątkowa

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty:

• willa Gerharta Hauptmanna w (Jeleniej Górze – Jagniątków), ul. Michałowicka 32, zbudowana w stylu secesyjnym na skale w 1900 r.
• park
• dom, ul. Myśliwska 12, drewniany, z drugiej ćw. XIX w.

Zabytki Czarnego

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty:

• dwór Czarne w (Jeleniej Górze-Czarne) – kamienny pałac z XVI wieku. W 1559 r. zbudował go i otoczył fosą Caspar Schaffgotsch. Przebudowany w XVII-XIX w. Po 1947 r. przejęty przez PGR dwór zaczął popadać w ruinę. Obecnie mieści się tutaj Ośrodek Kultury Ekologicznej Czarne i dzięki jego działaniom wraca do świetności; ul. Strumykowa 2

Zabytki Maciejowej

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty:

• kościół pw. św. Piotra i Pawła w Maciejowej – rzymskokatolicki kościół parafialny, zbudowany w 1319 r., XV–XVII w. położony jest w środku wsi łańcuchówki, na pagórku, u zbiegu potoków Radomierki i Komara. Stoi pośrodku cmentarza założonego na planie owalnym. Cmentarz otoczony jest murem, który w części wschodniej wzmocniony jest kilkoma skarpami. W 1913 r. przy okazji sprzedaży wsi wymieniony jest m.in. także patronat kościoła, a 30 stycznia 1386 r. datowana jest wzmianka o ołtarzu św. Mikołaja in ecclesia parochiali in Meinwalde. W 1646 r., podczas wojny trzydziestoletniej nastąpił pożar kościoła. W 1687 r. zostaje zbudowany nowy wielki ołtarz. Z początkiem 1707 r. kościół uległ ponownemu pożarowi. Po pożarze odbudowano wieżę i resztę kościoła. Czterokondygnacyjna wieża zwieńczona jest barokowym hełmem z przeźroczem. Na szczycie pierwotnie XV-wiecznej wieży wisi chorągiewka z datą 1707. Główny ołtarz z rokokową i klasyczną ornamentyką pochodzi z 2 połowy XVIII w. Po bokach znajdują się dwie małe bramki zwieńczone barokowymi rzeźbami św. Józefa i św. Ekspedyta. Obraz św. Jana Nepomucena prawdopodobnie został przemalowany ok. 1900. W jego zwieńczeniu umieszczone są cztery putta z symbolami św. Jana Nepomucena: zamkiem, sercem, palmą, palcem na ustach. Barokowa chrzcielnica z połowy XVIII w. została wykonana z marmuru wojcieszowskiego. Obecnie znajdujący się na ścianie południowej świątyni obraz Pożegnanie Apostołów Piotra i Pawła do 1911 r. umieszczony był w głównym ołtarzu. Wystrój dopełniają liczne epitafia z XV w. poświęcone rodzinie Zedlitzów. W 1946 erygowano tutaj polską parafię.
• kościół ewangelicki, z XVIII w.
• zajazd, z drugiej poł. XVII w., XIX w.
• park pałacowy, z XVIII w., 1873 r.:
  • mauzoleum
  • wieża widokowa
• młyn, obecnie dom, ul. Wrocławska 69, z l. 1880–1900

inne zabytki:

• zamek w Maciejowej – niewiele wiadomo na temat zamku. Wiadomo, że został on zbudowany w XII w., a zburzony został w XV w. podczas wojen husyckich. Po dziś dzień zachowały się niewielkie fragmenty murów książęcego zamku ukryte wśród leśnych drzew.

Zabytki Strupic

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest:

• kościół fil. pw. św. Jerzego, z XV–XVIII w.

Widok na największe osiedle Jeleniej Góry, Zabobrze i Góry Kaczawskie

Gospodarka

Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne Jelfa

W mieście działa ponad 12 000 podmiotów gospodarczych, z czego ponad 200 z udziałem kapitału zagranicznego, m.in. Przedsiębiorstwo Farmaceutyczne Jelfa, Producent Maszyn Papierniczych PMPoland S.A. (dawniej Beloit, jeszcze wcześniej Fampa), Jelenia Plast, Draexlmaier, Dr Schneider oraz Zorka. Na terenie miasta funkcjonują następujące galerie handlowe: Galeria Karkonoska, Galeria Sudecka, Dom Handlowy, Pasaż Grodzki oraz (od 14.10.2015) Nowy Rynek (pow. 56 tys. m kw., 115 lokali, parking na 800 miejsc, koszt budowy 200 mln zł).

Na koniec czerwca 2022 wskaźnik bezrobocia w mieście wyniósł 3,5%.

Transport

Transport drogowy

Jelenia Góra leży na skrzyżowaniu dróg krajowych i wojewódzkich. Najistotniejszą z nich jest droga krajowa nr 3 Świnoujście-Jakuszyce, która łączy Jelenią Górę z Morzem Bałtyckim, a dalej z krajami skandynawskimi. Trasami biegnącymi przez Jelenią Górę są:

• 3E65 relacji Świnoujście – Jakuszyce (granica państwa z Czechami ),
• 30 relacji Jelenia Góra – Zgorzelec,
• 365 relacji Jelenia Góra – Legnica,
• 366 relacji Kowary – Piechowice,
• 367 relacji Jelenia Góra – Wałbrzych.

W 2017 podpisano umowę na budowę obwodnicy Maciejowej o długości 5,3 km. Wykonawcą inwestycji o wartości 52 mln zł (z wykupem gruntów 55–57 mln zł) została firma Budimex. Spodziewany termin zakończenia robót to wiosna 2019.

W mieście znajduje się ponad 100 mostów.

Transport kolejowy

Historia

Śląska Kolej Górska

Początki kolei żelaznych w Jeleniej Górze sięgają II połowy XIX wieku. 20 sierpnia 1866 roku po dwuletniej budowie doprowadzono do miasta Śląską Kolej Górską (część planowanej Centralnej Kolei Berlińsko-Wiedeńskiej) od strony Zgorzelca/Węglińca i Rybnicy, następnie trasę przedłużano kolejno do Wałbrzycha (15 sierpnia 1867 r.) i Kłodzka (październik 1880). W trakcie budowy magistralę połączono w 1868 roku z trasą z Wałbrzycha do Wrocławia, która z czasem zyskała priorytetowe znaczenie względem pierwotnych planów kolei magistralnej. Śląska Kolej Górska zyskała szereg odgałęzień, a Jelenia Góra stała się jedną z pierwszych stacji węzłowych na jej przebiegu. Otwarto linie: do Kowar (1882, od 1895 r. z odgałęzieniem od Mysłakowic do Karpacza, od 1905 przedłużenie do Kamiennej Góry), Piechowic (1891, przedłużona w 1902 r. przez Szklarską Porębę na terytorium dzisiejszych Czech) i Żagania (1909).

Linię Zgorzelec – Wrocław zelektryfikowano pioniersko w latach 1916–1923; po zakończeniu II wojny światowej, w I półroczu 1945 zlikwidowano sieć elektryczną i częściowo rozebrano drugi tor. Ponowna elektryfikacja tej linii kolejowej miała miejsce w latach 1965–1966 i w 1986.

Eksploatację trakcji parowej w węźle jeleniogórskim zakończono w 1984 roku. Ostatnią linią obsługiwaną parowozami była trasa w kierunku Zebrzydowej (linia do Żagania).

Przed stacją Jelenia Góra (rok 1989)

Na przełomie lat 70. i 80. pogarszający się stan lokalnych linii kolejowych w pobliżu Jeleniej Góry powodował stopniowe ograniczanie oferty dostępnej ze stacji. W 1986 roku zlikwidowano połączenia kolejowe w kierunku Kowar i Kamiennej Góry. Od roku 1988 pociągi elektryczne wysłano na ponownie zelektryfikowaną linię w kierunku Szklarskiej Poręby, jednak frekwencja w jednostkach elektrycznych na tej trasie była niezadowalająca. Na skutek skracania czynnych odcinków linii kolejowej Jelenia Góra – Żagań Jelenia Góra utraciła najpierw połączenie tą trasą do Żagania (rok 1991), następnie do Zebrzydowej (rok 1996). Na trasie pozostawiono pociągi w krótkiej relacji Jelenia Góra – Lwówek Śląski (na krótko reaktywowane do Zebrzydowej po roku 2007 i 2015), przez kolejne 20 lat często zastępowane autobusową komunikacją zastępczą przez pogarszający się stan torowiska. 2 kwietnia 2000 roku, w ramach programu oszczędnościowego PKP Przewozy Regionalne, zlikwidowano połączenia pasażerskie do Karpacza.

Zapaść technologiczna jaka nastąpiła w wyniku braku bieżącego utrzymania na magistralnej linii kolejowej Zgorzelec – Wrocław spowodowała po roku 2000 liczne ograniczenia prędkości na linii do 20–30 kilometrów na godzinę. Stan techniczny linii określano mianem „śmierci technicznej”. W rozkładzie jazdy 2003/2004 na linii kolejowej nr 274 nie zaplanowano żadnego pociągu pospiesznego. Odcinek między Jelenią Górą a Wrocławiem pociągi pasażerskie przemierzały w blisko 4 godziny. Sytuację wykorzystali przewoźnicy drogowi uruchamiając całodzienną komunikację autokarową z Wrocławiem, prowadząc przy tym intensywną konkurencję cenową.

Po roku 2007 podjęto modernizację trasy kolejowej Wrocław – Jelenia Góra. Remont, w połączeniu z uruchomieniem nowych pociągów i wprowadzeniem nowoczesnego taboru kolejowego spowodował powrót pasażerów z autokarów na kolej oraz wycofanie się z obsługi trasy przez jednego z przewoźników drogowych. W latach 2009–2010 wyremontowano i otwarto odcinek linii Harrachov – Szklarska Poręba Górna, a w latach 2012–2014 przeprowadzono modernizację odcinka ze Szklarskiej Poręby do Jeleniej Góry, co udrożniło komunikację kolejową w Góry Izerskie. W grudniu 2011 uruchomiono bezpośrednie kursy szynobusów z Jeleniej Góry do Zgorzelca, od 2015 r. przedłużone do Görlitz.

Pod koniec 2016 roku zlikwidowano połączenia na zdekapitalizowanej linii do Lwówka Śląskiego.

Współczesność

Główny dworzec kolejowy w Jeleniej Górze

Pesa Dart na stacji Jelenia Góra

W granicach miasta znajdują się cztery dworce kolejowe na dawnych i obecnych stacjach kolejowych (Jelenia Góra, Jelenia Góra Zachodnia, Jelenia Góra Cieplice, Jelenia Góra Sobieszów), trzy przystanki kolejowe (Jelenia Góra Orle, oraz 2 nowe, otwarte w 2019 roku, Jelenia Góra Przemysłowa i Jelenia Góra Zabobrze) i wiele bocznic przeładunkowych. Dworzec główny Jelenia Góra został wyremontowany w latach 2008–2009, a w latach 2016–2017 przeprowadzono modernizację stacji (torowisk i peronów).

Według stanu na rok 2020, do stacji Jelenia Góra docierają trzy z czterech rodzajów pociągów kwalifikowanych spółki PKP Intercity: TLK, IC (wśród nich pociągi prowadzone jednostkami elektrycznymi Pesa Dart) oraz EIP (obsługiwane jednostkami elektrycznymi ED250 Pendolino).

Według stanu na wiosnę 2020 r. pociągi osobowe są prowadzone w relacjach:

• Wrocław Główny – Szklarska Poręba Górna – Wrocław Główny (połączenia „D6” spółki Koleje Dolnośląskie),
• Jelenia Góra – Görlitz / Węgliniec – Jelenia Góra (połączenia „D19” spółki Koleje Dolnośląskie),
• Poznań Główny – Szklarska Poręba Górna – Poznań Główny (pociąg „Kamieńczyk” spółki Przewozy Regionalne).

Do czasu reaktywacji linii kolejowej do Karpacza Koleje Dolnośląskie wraz z PKS „Tour” Jelenia Góra wprowadziły ofertę biletów zintegrowanych na połączenia KD z przesiadką na autobusy linii nr „100” PKS (Jelenia Góra – Karpacz Górny). Autobusy PKS linii „100” zatrzymują się przy dworcu Jelenia Góra.

W pociągach osobowych z Jeleniej Góry w kierunku Görlitz i Szklarskiej Poręby oraz w autobusach PKS Tour do Karpacza i Szklarskiej Poręby są honorowane przygraniczne bilety wycieczkowe EURO-NYSA-Ticket związku taryfowego ZVON.

Linie kolejowe

• linia kolejowa nr 274
• linia kolejowa nr 283 (nieczynna)
• linia kolejowa nr 308 (nieczynna)
• linia kolejowa nr 311

Komunikacja autobusowa

Komunikacja miejska

W Jeleniej Górze funkcjonuje komunikacja miejska obsługiwana przez Miejski Zakład Komunikacji w Jeleniej Górze. Ruch prowadzony jest na 26 liniach autobusowych (stan 27 kwietnia 2019), w tym dwóch nocnych.

Komunikacja regionalna

Od 1945 roku w mieście istniał oddział Państwowej Komunikacji Samochodowej, będący od 1990 roku samodzielnym przedsiębiorstwem państwowym PPKS Jelenia Góra. W 2000 roku wojewoda dolnośląski sprywatyzował przedsiębiorstwo na rzecz pracowników, po czym przekształcono PPKS w prywatną spółkę PKS „Tour” Jelenia Góra. Według stanu na 5 sierpnia 2018 r. PKS „Tour” prowadzi połączenia dalekobieżne, regionalne (do Karpacza przez Kowary, Gryfowa Śląskiego przez Lubomierz, Szklarskiej Poręby przez Piechowice, Lwówka Śląskiego przez Wleń oraz Wrocławia przez Bolków i Strzegom) oraz połączenia wahadłowe w dni nauki szkolnej z okolicznymi miejscowościami (Bolków, Lubomierz, Chrośnica, Świeradów-Zdrój i Wleń). 24 października 2015 w miejscu dotychczasowego obiektu otwarto nowy dworzec autobusowy, połączony z galerią handlową „Nowy Rynek”.

Lotnictwo

Lokalne lotnisko sportowe zarządzane przez Aeroklub Jeleniogórski oferuje czarterowe loty krajowe i zagraniczne.

Kultura

Jelenia Góra jest miastem z szerokim zapleczem instytucji kulturalnych. Działają w niej między innymi teatr, filharmonia, kina oraz biuro wystaw artystycznych. W mieście odbywają się festiwale, jak Krokus Jazz Festiwal, Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Zoom Zbliżenia”, Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych w Jeleniej Górze czy Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej „Silesia sonans”.

• Festiwal „Silesia Sonans” – organizowany przez Parafię Podwyższenia Krzyża Świętego w Jeleniej Górze, jest drugim, po „Wratislavia Cantans”, wydarzeniem muzycznym na Dolnym Śląsku. Powstał w 1998 roku i jest dziełem ks. płk dr Andrzeja Bokieja. To z jego szlachetnej pasji zrodziła się idea przywrócenia świetności zabytkowym organom oraz uczynienia z Kościoła Garnizonowego miejsca spotkań ludzi sztuki wielkiego formatu. Od przeszło dekady Silesia Sonans cieszy się ciągle rosnącym zainteresowaniem słuchaczy oraz przychylnymi opiniami krytyki muzycznej, prezentując arcydzieła muzyki organowej, kameralnej i symfonicznej, zarówno świeckiej i religijnej.

Teatr im. C.K. Norwida

• Teatr im. C. K. Norwida – największa w mieście instytucja kulturalna. Powstała z połączenia dwóch scen: animacji (istniejącej 26 lat) oraz dramatu (z 56 letnią historią). Mieści się w secesyjnym budynku z 1904 roku, który ostatni remont przeszedł w latach 1999–2000. Jest organizatorem odbywających się festiwali teatrów ulicznych oraz jesiennych spotkań teatralnych.
• Teatr Maska – scena działająca przy Osiedlowym Domu Kultury w Jeleniej Góry od 1995 r. W tym czasie powstało około 20 spektakli.

Muzeum Karkonoskie

• Muzeum Karkonoskie – działające obecnie w Jeleniej Górze muzeum ma długą historię. Uroczyste otwarcie odbyło się w 1914 roku. W czasie wojny muzeum pełniło funkcję składnicy dzieł sztuki. Po wojnie wiele eksponatów wywieziono do innych polskich muzeów. Posiada 3 oddziały, w tym Dom Carla i Gerharta Hauptmannów w Szklarskiej Porębie, w którym prezentowana jest twórczość pisarza. Posiada w zbiorach ponad 23 tysiące eksponatów. Jest właścicielem największego w kraju zbioru szkła artystycznego.
• Skansen Uzbrojenia Wojska Polskiego – największy na Dolnym Śląsku skansen tego typu. Znajduje się na terenie dawnej jednostki wojskowej. Od 2005 roku w Łomnicy została otwarta wystawa plenerowa, na której prezentowany jest sprzęt radiolokacyjny z całej Polski.
• Muzeum Przyrodnicze – muzeum mieściło się w cieplickim Parku Norweskim (aktualnie nieczynne). Zbudowane w 1909 r. na podstawie projektu restauracji Frognersteren mieszczącej się pod Oslo. Zbiory opierały się głównie na nieistniejącej już kolekcji Schaffgotschów. Znajdowała się w nim największa w Polsce ekspozycja ptaków.
• Muzeum Przyrodnicze Karkonoskiego Parku Narodowego – muzeum gromadzi i udostępnia zwiedzającym eksponaty związane z fauną i florą Karkonoszy. Przy muzeum założony został ogród, w którym podziwiać można około 90 gatunków roślin spotykanych na terenie parku.
• Muzeum Miejskie Dom Gerharta Hauptmanna – muzeum mieści się w dawnym domu noblisty. Dodatkową atrakcją jest założony przez Hauptmanna ogród.

Tramwaj – kiosk z pamiątkami (plac Ratuszowy)

• Tramwaje Jeleniogórskie 1897–1969 – upamiętnieniem faktu funkcjonowania w Jeleniej Górze komunikacji tramwajowej są trzy wozy tramwajowe, ustawione w zajezdni (od 1997), w Podgórzynie Górnym przy tzw. Skałce oraz na placu Ratuszowym, gdzie znajduje się również symboliczny odcinek dawnej trasy tramwajowej. Funkcjonująca w zajezdni MZK stała wystawa dotycząca historii tramwajów jeżdżących po Jeleniej Górze została zlikwidowana.
• Filharmonia Dolnośląska – pierwszą instytucją związaną z muzyką poważną w Jeleniej Górze była Orkiestra Symfoniczna, która powstała w 1964 roku. 1 marca 1974 roku doszło do otwarcia pierwszej sali koncertowej. W 1976 roku Orkiestra Jeleniogórska otrzymała status Państwowej Orkiestry Symfonicznej, której dyrektorem i kierownikiem artystycznym został Stefan Strahl. Obecnym dyrektorem naczelnym jest Tomasz Janczak. Orkiestra nagrała 5 płyt kompaktowych z utworami znanych kompozytorów. Orkiestra bierze także udział w wielu festiwalach muzyki poważnej oraz utrzymuje kontakty z innymi orkiestrami.
• Jeleniogórskie Centrum Kultury (JCK) – powstało po połączeniu Miejskiego Ośrodka Kultury i Regionalnego Centrum Kultury. Ośrodek ten pracuje przy większości wydarzeń kulturalnych w mieście (Liga Rocka, Finał WOŚP, Wrzesień Jeleniogórski, Krokus Jazz Festiwal, Festiwal Filmów Komediowych „Barejada”, Międzynarodowe konferencje z zakresu nowych technik edukacyjnych) prowadzi także wiele warsztatów.
• Osiedlowy Dom Kultury (ODK) – miejsce gdzie odbywają się warsztaty oraz zajęcia pozalekcyjne dla dzieci i młodzieży. Ponadto przy instytucji działa teatr i galerie. ODK jest organizatorem festiwalu filmowego „Zoom Zbliżenia”.
• Młodzieżowy Dom Kultury (MDK) – instytucja pracująca głównie z dziećmi i młodzieżą. Prowadzi warsztaty, organizuje przeglądy oraz konkursy.

Jelonek – symbol Jeleniej Góry

• Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej – Książnica Karkonoska – powstała w 1947 roku. Posiada 6 filii na terenie miasta i powiatu. Swoją obecną formę zyskała po reformie administracyjnej w 1999 roku. Współpracuje z bibliotekami za granicą. Na koniec 2007 roku zbiory Grodzkiej Biblioteki Publicznej liczyły ogółem 287 899 jednostek bibliotecznych.
• Biuro Wystaw Artystycznych – samorządowa instytucja kultury istniejąca od 1976 roku. Prezentuje głównie sztukę współczesną, niekomercyjną oraz jak najbardziej aktualną. Najczęściej pojawiającymi się odwołaniami jest natura oraz fotografia. Dyrektorem biura jest Janina Hobgarska.
• Galeria Promocje – działa od 1987 przy ODK. Głównymi celami jest upowszechnianie sztuki oraz edukacja kulturalna dzieci i młodzieży.
• Galeria Hall – działająca przy ODK galeria prezentuje głównie pracę „pod szkłem”. Nowe wystawy pojawiają się w cyklu kwartalnym. W galerii prezentowane są także prace powstałe podczas konkursów plastycznych dla dzieci i młodzieży.

Pozostałe galerie

• Galeria Muflon
• Galeria Antyków i Antykwariat Księgarski
• Galeria „Korytarz” JCK
• Galeria „Pod Brązowym Jeleniem” JCK
• Galeria N... przy DODN
• JTF Jeleniogórskie Towarzystwo Fotograficzne
• Koja Galery Art & Antic
• Galeria Prinz
• Karkonoski Salon Sztuki
• Pasaż Grodzki
• Galeria „Nowy Rynek”
• Galeria Sudecka (przy Auchan)

Kina

• Kino Lot
• DKF „Klaps”
• kino Helios w Galerii Sudeckiej.

Stałe imprezy kulturalne

• Wiosna Cieplicka
• Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych w Jeleniej Górze
• Jeleniogórska Liga Rocka
• Średniowieczny Jarmark Jeleniogórski
• Jeleniogórskie Spotkania Teatralne
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej „Silesia sonans”
• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Jazzowej „Krokus Jazz Festiwal”
• Festiwal Filmów Komediowych i Niezależnych Barejada
• Polskie Eksploracje Sztuki Teatralnej Kultury Awangardowej „Pestka”
• Wrzesień Jeleniogórski
• Karkonoski Festiwal Światła
• Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Zoom Zbliżenia”
• Parada Rowerowa

Kabarety

W Jeleniej Górze zostały założone Kabaret Paranienormalni i Kabaret Paka.

Z Jeleniej Góry wywodzą się również Jadwiga i Tadeusz Kutowie, którzy założyli jeden z pierwszych teatrów prywatnych w Polsce – Teatr Nasz.

Zespoły muzyczne, muzycy i kompozytorzy

Z Jeleniej Góry pochodzą: grupa punkrockowa Fort BS, grupa muzyczna Leniwiec, W Tym Sęk, Wojciech Jarociński (Wolna Grupa Bukowina), kompozytorzy: Sławomir Stanisław Czarnecki, Wojciech Jasiński, wokaliści Jacek Jaguś, Sebastian Rutkowski, raper Magik z zespołu Paktofonika i akordeonista Marcin Wyrostek.

Inne

Kolorowe drzewa w Jeleniej Górze

W Jeleniej Górze, w Parku Miejskim na Wzgórzu Kościuszki znajduje się zbudowany z kamienia model przekroju geologicznego przez Sudety Zachodnie oraz pozostałości po średniowiecznej szubienicy. W parku wytyczona została trasa krajoznawcza z przystankami, rozpoczynająca się przy LOK.

W Jeleniej Górze toczy się akcja powieści kryminalnej Lęk autorstwa Huberta Hendera.

W Jeleniej Górze i okolicach toczy się akcja powieści Przemysława Semczuka Tak będzie prościej, To nie przypadek, Cyklon.

Opieka zdrowotna

Wojewódzkie Centrum Szpitalne Kotliny Jeleniogórskiej

Szpitale publiczne

• Wojewódzkie Centrum Szpitalne Kotliny Jeleniogórskiej
• Szpital Specjalistyczny MSWiA

Wspólnoty wyznaniowe

Bazylika pw. św. Erazma i Pankracego

Cerkiew prawosławna pw. Świętych Piotra i Pawła

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki religijne:

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu:
  • ośrodek w Jeleniej Górze

Irwingianizm

• Kościół Nowoapostolski w Polsce:
  • zbór w Jeleniej Górze, ul. Piłsudskiego 56

Judaizm

Po obecności religii żydowskiej w Jeleniej Górze pozostał tylko nowy cmentarz żydowski oraz wzmianki o starym cmentarzu i synagodze.

Katolicyzm

• Kościół rzymskokatolicki:

Jelenia Góra ma 11 parafii rzymskokatolickich, skupionych w trzech dekanatach: Jelenia Góra Wschód, Jelenia Góra Zachód i Szklarska Poręba, które należą do diecezji legnickiej. W mieście znajduje się także Kolegium Zakonu oo. Pijarów.

• Kościół greckokatolicki:
  • parafia św. Józefa
• Kościół Polskokatolicki w RP:
  • Parafia Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Prawosławie

• Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:
  • parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła

Protestantyzm

• Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
  • zbór w Jeleniej Górze, ul. Klonowica 2/4
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w RP:
  • zbór w Jeleniej Górze, ul. Panieńska 36
• Kościół Boży w Chrystusie:
  • Zbór „Zwycięstwo w Chrystusie”, ul. Klonowica 7 m. 2
• Kościół Ewangelicko-Augsburski:
  • parafia w Jeleniej Górze, Plac Piastowski 18
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • zbór w Jeleniej Górze, ul. Wolności 32

Świadkowie Jehowy

• Sześć zborów: Jelenia Góra-Południe, Jelenia Góra-Północ, Jelenia Góra-Wschód, Jelenia Góra-Zachód (w tym grupa ukraińskojęzyczna), Jelenia Góra-Cieplice-Południe i Jelenia Góra-Cieplice-Północ, korzystających z kompleksu Sal Królestwa ul. Paderewskiego 56A oraz Sali przy ul. Mieszka I 4A.

Związki Wyznaniowe w Jeleniej Górze według spisu powszechnego z 2021 roku.

Wyznanie	Ludność	Odsetek
Chrześcijaństwo	46,889	60,65%
Kościół rzymskokatolicki	45,799	59,24%
Świadkowie Jehowy	568	0,73
Kościół Prawosławny	133	0,17%
Kościół Zielonoświątkowy	125	0,16%
Kościół Ewangelicko-Augsburski	78	0,10%
Kościół Adwentystów Dnia Siódmego	49	0,06%
Kościół Greckokatolicki	42	0,05%
Inne Kościoły	81	0,10%
Buddyzm	28	0,04%
Pogaństwo	19	0,02%
Islam	12	0,01%
Inne religie i wierzenia	22	0,02%
Brak Wyznania/Odmowa odpowiedzi	30 279	39,16%
Populacja	77,305	100%

Media

Czasopisma

• Jeleniogórski Tygodnik Jelonka.com (wydawca: Highlander’s Group, nakład wydania papierowego w 2017 r. 8 tys. egz.)
• Gazeta Powiatowa – Dolny Śląsk
• Gazeta Wojewódzka
• Gazeta Wyborcza – oddział
• Słowo Polskie – Gazeta Wrocławska – oddział
• Karkonosze
• Kurenda
• Nowiny Jeleniogórskie
• Rocznik Jeleniogórski
• Rynek Jeleniogórski
• Jeleniogórska Gazeta Ogłoszeniowa

Telewizja

• Telewizja TV Karkonosze Play
• Telewizja TV Vectra
• Telewizja TV Odra
• Telewizja Polsat News – ośrodek regionalny
• Telewizja Dami
• Telewizja Strimeo

Radio

• Muzyczne Radio – 105,8 FM,
• Radio Złote Przeboje – oddział lokalny – 106,2 FM,
• Radio Eska Wrocław – 90,2 FM,
• Radio SuperNova (dawne Radio WAWA) – oddział lokalny – 89,1 FM.

Sport i rekreacja

W Jeleniej Górze istnieje ponad 60 klubów, stowarzyszeń i związków sportowych, m.in. MKS „Karkonosze” Jelenia Góra, MKS Karkonosze Sporty Zimowe, Klub Sportowy „Sudety” (dawniej Miejski Klub Sportowy „Sudety” Jelenia Góra), czy też „Kayak Koszykarze”. Obecnie istnieją: 4 hale widowiskowo-sportowe, 2 hale sportowe, 3 stadiony lekkoatletyczne, 1 basen kryty w szkole przy ulicy Moniuszki, basen otwarty przy ulicy Sudeckiej oraz aquapark w Cieplicach przy parku zdrojowym; lotnisko sportowe wykorzystywane przez Aeroklub Jeleniogórski, kompleks kortów tenisowych, liczne sale treningowe, siłownie, salony odnowy biologicznej. Od 1990 roku miasto wraz z pobliskimi miejscowościami jest organizatorem Rajdu Karkonoskiego. Również w latach 1952–1956, 1979, 1986 oraz 1999–2007 przez miasto przebiegała trasa Tour de Pologne i w roku 2012 ta impreza powróciła do Jeleniej Góry. W 2018 roku powstała tutaj amatorska drużyna Kayak Koszykarze, która od początku zyskała lojalność kibiców ligi.

Rada Miasta

Ugrupowanie	Kadencja 2002–2006	Kadencja 2006–2010	Kadencja 2010–2014	Kadencja 2014–2018	Kadencja 2018–2023	Kadencja 2024-2029
Koalicja Obywatelska (dawniej Platforma Obywatelska)	–	7	10	8	12 (PO.N iPL Zieloni)	13
Prawo i Sprawiedliwość	–	4	4	6	7	7
Koalicja dla Jeleniej Góry	–	–	–	–	–	2
Trzecia Droga	–	–	–	–	–	1 (PSL, Polska 2050 Szymona Hołowni)
KWW Huberta Papaja – Zadbajmy o Miasto	–	–	–	–	3	–
Nowa Lewica (dawniej SLD)	10 (SLD-UP)	5 (LiD)	5	5	1 (SLD Lewica Razem)	–
Jelenia Góra – Nasz Dom	–	2	–	–	–	–
Jeleniogórzanie z Zofią Czernow	4	–	–	–	–	–
Prawo i Samorządność dla Jeleniej Góry	3	–	–	–	–	–
Razem dla Jeleniej Góry	–	–	3	–	–	–
Razem Zmieniamy Jelenią Górę Marcina Zawiły	–	–	–	4	–	–
Rodzina Karkonoska	1	–	–	–	–	–
Samoobrona	3	–	–	–	–	–
Wspólne Miasto	2	5	1	–	–	–

Prezydenci miasta

• Antoni Mataczyński (w funkcji Pełnomocnika Rządu; VI–IX 1945)
• Kazimierz Grochulski (1945–1948)
• Stanisław Gorczyca (od II 1948 do VI 1950)
• Zenon Perkowski (przewodniczący prezydium MRN; do XII 1954)
• Tadeusz Żebrowski (1954–1958; wcześniej dyrektor Jeleniogórskich Zakładów Przemysłu Odzieżowego)
• Zbigniew Daroszewski (II 1958 – V 1972; bezpartyjny)
• Marcin Zawiła (1990–1994)
• Zofia Czernow (1994–1998).
• Józef Kusiak (1998–2006)
• Marek Obrębalski (2006–2010)
• Marcin Zawiła (2010–2018)
• Jerzy Łużniak (od 2018-)

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie (stan 1 lipca 2016):

• Budziszyn
• Boxberg
• Cervia (od 2 kwietnia 1976; wzdłuż Parku Zdrojowego biegnie ulica Cervi)
• Randers
• Siewierodonieck
• Tequila
• Tyler
• Valkeakoski
• Erftstadt
• Jabłoniec nad Nysą
• Changzhou
• Heidelberg

Byłe miasta partnerskie:

Włodzimierz (współpraca zawieszona w 2022 r. w związku z agresją Rosji na Ukrainę)

Sąsiednie gminy

Janowice Wielkie, Jeżów Sudecki, Mysłakowice, Piechowice, Podgórzyn, Stara Kamienica. Miasto sąsiaduje z Czechami.

Zobacz też

• Czarne (dzielnica Jeleniej Góry)
• Zabobrze
• Synagoga w Jeleniej Górze
• Stary cmentarz żydowski w Jeleniej Górze
• Nowy cmentarz żydowski w Jeleniej Górze
• Cieplice Śląskie-Zdrój
• Związek Miast Polskich

Bibliografia

• Erle Bach: Das alte Hirschberg zwischen Handel und Poesie. Eine 700jährige Stadt im Herzen Europas im Spiegel ihrer Geschichte. Husum Verlag 1992. ISBN 3-88042-619-8.
• Jerzy Ciurlok: O drukarzach, drukarniach i drukach śląskich. Mikołów, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018. ISBN 978-83-952024-1-4.

Linki zewnętrzne

• Urząd Miasta Jelenia Góra
• Historia Jeleniej Góry
• Historia Żydów w Jeleniej Górze na portalu Wirtualny Sztetl
• Jelenia Góra w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” z lat 1880–1902 (tom III, s. 555)
• Jeleniogórskie Zakłady Optyczne (Maschinenbau-Aktiengeselsschaft vorm. Starke & Hoffmann / Hirschberger Optische Werke GmbH)
• Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
• 900 lat Jeleniej Góry. Tędy przeszła historia. Kalendarium wydarzeń w Kotlinie Jeleniogórskiej i jej okolicach