Parysów (powiat garwoliński)
wieś | |
Kościół parafialny w Parysowie | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Liczba ludności (2021) | |
Strefa numeracyjna |
25 |
Kod pocztowy |
08-441[4] |
Tablice rejestracyjne |
WG |
SIMC |
0683743[5] |
Położenie na mapie gminy Parysów | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |
Położenie na mapie powiatu garwolińskiego | |
51°58′35″N 21°40′47″E/51,976389 21,679722[1] | |
Strona internetowa |
Parysów – wieś sołecka[6] w Polsce oraz siedziba gminy Parysów położona w województwie mazowieckim, w powiecie garwolińskim[5][7]. Siedziba gminy Parysów oraz rzymskokatolickiej parafii Najświętszej Maryi Panny. W latach 1538–1869 miasto. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.
Według danych z 31 grudnia 2006 roku Parysów zamieszkiwało 1100 mieszkańców.
W pobliżu wsi przebiega droga wojewódzka nr 805.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwotnie wieś nazywała się Siećcza, nazwa ta pojawia się w zapisach z XV i XVI wieku jako Scheschcza (1444), Syeczcza (1448), Syecza (1494), Szieczicza (1523). Pierwotna nazwa najprawdopodobniej brzmiała Siedźcza, i uległa przekształceniu w Siećcza. Przy słuszności takiej hipotezy, nazwa pochodziłaby od nazwy osobowej Siadek. Dzięki staraniom Floriana Parysa, kasztelana zakroczymskiego, miejscowość w 1538 otrzymała prawa miejskie na prawie magdeburskim. Od osoby założyciela pochodzi obecna nazwa[8]. W 1869 roku Parysów stracił prawa miejskie.
W XIX wieku miejscowość była przejściowo siedzibą gminy Pszonka.
Kalendarium
[edytuj | edytuj kod]- 1444 – pierwsza pisemna wzmianka o osadzie pod nazwą Scheschcza.
- 4 października 1445 – biskup Andrzej Bniński dokonuje aktu konsekracji świątyni.
- 1448 – wzmianka o osadzie tym razem jako Syeczcza.
- 1494 – następna wzmianka, tym razem jako Syecza.
- 1523 – następnie jako Szieczicza.
- 27 lutego 1538 – na obszarze wsi Syecza, zostaje lokowane na prawie magdeburskim miasto Parysów.
- 1541-1599 – budowa nowego kościoła.
- 1605 – pożar kościoła w Parysowie
- 1609 – budowa nowego kościoła.
- 1721 – ostatni Parys z Parysowa (Adam) sprzedaje miasteczko.
- pierwsza połowa XVIII w. – pożar kościoła.
- 1750 – budowa czwartego w dziejach osady kościoła.
- 1868 – budowa kaplicy na cmentarzu grzebalnym.
- 1869 – na mocy ukazu cara Aleksandra II Parysów utracił prawa miejskie.
- koniec XIX w. – budowa synagogi w Parysowie.
- 1914 – rozebranie drewnianego kościoła i rozpoczęcie budowy murowanego.
- 17 września 1939 – wkroczenie wojsk niemieckich do Parysowa.
- październik 1939 – okupacyjne władze powołują Judenrat.
- listopad 1941 – 27 września 1942 – na terenie Parysowa znajdowało się getto. Stłoczono w nim około 3,5 tys. osób.
- 16 listopada 1942 – trzy grupy wypadowe Gwardii Ludowej z Mińska Mazowieckiego i Parysowa (34 partyzantów) na kilka godzin opanowują Parysów, palą posterunek policji i żandarmerii, rozbijają urząd gminny (spalone zostają listy osób, które mają być wywiezione na roboty do Niemiec i spisy podatkowe) i agencję pocztową. Po wojnie na pamiątkę akcji wmurowano płytę w budynek urzędu gminy[9].
- 1944 – wycofujące się wojska niemieckie podpalają Parysów.
- 28 lipca 1944 – do Parysowa wkraczają wojska 2 Armii Pancernej frontu białoruskiego.
- 1981-1984 – przebudowanie budynku opuszczonej synagogi na Gminny Ośrodek Kultury oraz Gminną Bibliotekę Publiczną.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- kościół parafialny z początku XX wieku
- cmentarz parafialny z przełomu XVIII/XIX wieku
- kaplica cmentarna z 1868 roku
- wiatrak koźlak z końca XIX wieku
- młyn przy ul. Franciszkańskiej
- grób gen. Michała Pełczyńskiego zm. 1833
- grób Leopolda Eysmonta zm. 1852
- grób rodziny Frelków z XIX w
Miejsca pamięci
[edytuj | edytuj kod]- tablica pamiątkowa ku czci poległych 11 listopada 1918 r.
- pomnik poświęcony żołnierzom Armii Krajowej Placówki Parysów Obwodu Gołąb
Edukacja
[edytuj | edytuj kod]- Publiczne Gimnazjum w Parysowie
- Szkoła Podstawowa w Parysowie im. Armii Krajowej
- Publiczne Przedszkole w Parysowie
Kultura i sport
[edytuj | edytuj kod]- Gminna Biblioteka Publiczna w Parysowie
- Klub Sportowy ULKS Orzeł Parysów
- Boisko Orlik przy Szkole Podstawowej w Parysowie
Parysów w filmie
[edytuj | edytuj kod]- Kochaj i rób co chcesz (1998)
- Wyrok na Franciszka Kłosa (2000)
- Pokłosie (2012)
- Tętno (1986) – stacja kolejowa[10].
Ludzie związani z Parysowem
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 97602
- ↑ Wieś Parysów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-10-26] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2024-10-26] .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 904 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miast Polski. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 180. ISBN 83-04-02436-5.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 649
- ↑ Motyw kolejowy w polskim filmie [online], motyw-kolejowy.blogspot.com [dostęp 2017-08-21] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Parysów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 876 .
- Cmentarz żydowski. izrael.badacz.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-06)].
- Informacje o Żydach w Parysowie