Zwoleń (powiat zwoleński)

Zwoleń
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Plac Jana Kochanowskiego w Zwoleniu
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	zwoleński
Gmina	Zwoleń
Data założenia	1425
Prawa miejskie	1425–1870, 1925
Burmistrz	Arkadiusz Sulima
Powierzchnia	15,91 km²
Populacja (30.06.2016); • liczba ludności; • gęstość	; 7940; 499,1 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 48
Kod pocztowy	26-700
Tablice rejestracyjne	WZW
	Położenie na mapie gminy Zwoleń Zwoleń
	Położenie na mapie Polski Zwoleń
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Zwoleń
	Położenie na mapie powiatu zwoleńskiego Zwoleń
	51°21′25″N 21°35′02″E/51,356944 21,583889
TERC (TERYT)	1436054
SIMC	0974096
	Urząd miejskipl. Kochanowskiego 1; 26-700 Zwoleń
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Zwoleń – miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, w powiecie zwoleńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zwoleń. Położone nad rzeką Zwolenką, na Wzniesieniach Południowomazowieckich, historycznie w Małopolsce. Miasto królewskie w powiecie radomskim województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVI wieku^[3].

Według danych z 31 grudnia 2012, miasto miało 8240 mieszkańców^[4].

Położenie

Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, we wschodniej części Równiny Radomskiej^[5].

Przez miasto przepływa niewielka rzeka Zwoleńka, dopływ Wisły.

Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim.

Zwoleń położony jest także w dawnej ziemi radomskiej^[6].

Historia

Zwoleń powstał na gruncie wsi Gotardowa Wola w latach 20. XV w., na mocy przywileju wydanego przez króla Władysława Jagiełłę. Datowane dokumenty lokacyjne z 1425 poświadczają zaawansowany już stopień zasadzenia osady.

Lustracja miasta z 1564 potwierdza ważność szlaku komunikacyjnego biegnącego z Lublina przez Zwoleń do Radomia i Wielkopolski. Istotnym czynnikiem rozwojowym miasta było rzemiosło, które już w 1555 otrzymało prawo zrzeszania się w cechy.

W latach 1566–1575 prebendarzem miejscowej parafii był Jan Kochanowski.

W wyniku potopu szwedzkiego Zwoleń poniósł ogromne straty materialne i ludzkie, które zaważyły na jego dalszych losach i spowodowały, że miasto nie powróciło już do dawnej świetności. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej i III rozbiorze Polski miasto weszło w skład zaboru austriackiego. W 1808 przebywał tu, wraz ze swym sztabem, książę Józef Poniatowski. W 1813 roku do Zwolenia wkroczyły wojska rosyjskie. Po likwidacji Księstwa Warszawskiego i utworzeniu w 1815 rosyjskiego Królestwa Polskiego, wchodzącego w skład Imperium Rosyjskiego, Zwoleń wszedł w jego skład, w wyniku czego znalazł się w zaborze rosyjskim^[7]. W 1844 r. władze rosyjskie utworzyły gubernię radomską, w skład której wszedł Zwoleń.

Od tego momentu zmienił się ustrój miasta, wprowadzono urzędy burmistrza i ławników. Za udział miejscowych Polaków w powstaniach narodowych (szczególnie styczniowego z lat 1863–1864) rosyjskie władze carskie zdegradowały Zwoleń do rangi osady. Efektem tego był zastój ekonomiczno-gospodarczy. W latach 1870–1925 Zwoleń był osadą w gminie Zwoleń. Kiedy Polska odzyskała niepodległość w 1918 r. Zwoleń został włączony do województwa kieleckiego. 10 czerwca 1925 rozporządzeniem Rady Ministrów Zwoleń ponownie został wpisany w poczet miast; jednocześnie rozszerzono jego granice^[8].

W początkach I wojny światowej w okolicach miejscowości rozgrywały się ciężkie boje toczone przez wojska austriackie z oddziałami rosyjskimi. W samym Zwoleniu stacjonował sztab austriackiego korpusu gen. Paula Puhalli^[9].

W 1921 w Zwoleniu mieszkało około 8544 osób z czego 3787 Żydów. Do chwili wybuchu II wojny światowej liczba żydowskich mieszkańców wzrosła do około 5000^[10].

Wybuch II wojny światowej okazał się tragiczny w skutkach, miasto zostało mocno zniszczone^[11]. W wyniku bombardowań Luftwaffe spłonęła zabudowa rynku i zwoleńska synagoga. Po zajęciu miasta przez Niemców, zamieszkujący je Żydzi byli zmuszani do prac porządkowych. Wielokrotnie byli też ofiarami wymuszeń niemieckich żandarmów z Sandomierza^[12]. W Zwoleniu istniała delegatura radomskiego komitetu Żydowskiej Samopomocy Społecznej^[13]. W marcu 1941 do Zwolenia przesiedlono część Żydów z Przytyka^[14]. Getto w Zwoleniu powstało w lutym 1942.^[15] Było zamieszkane przez około 6000 osób, tak ze Zwolenia, jak i Pionek, Garbatki, Gniewoszowa, Sarnowa i Kazanowa. Żydów zmuszano do pracy przy regulacji Wisły oraz wysyłano do obozów pracy w Pustkowie, Skarżysku-Kamiennej i Dęblinie^[16]. 18 sierpnia 1942 Niemcy zaczęli zwozić do Zwolenia Żydów z Gniewoszowa, Janowic, Oblas, Pionek i Policzny. Liczba ludności wzrosła do około 9000–11000^[17]^[18]. Zwoleńskie getto zostało zlikwidowane 29 września 1942 r, kiedy około 10 000-10 500 ludzi zostało wywiezionych do obozu zagłady w Treblince^[18]^[19]. W czasie wojny Niemcy zniszczyli żydowski cmentarz. Znane są przypadki egzekucji w radomskim więzieniu Żydów schwytanych po opuszczaniu terenu getta w Zwoleniu^[20]. Zwoleńscy Żydzi walczyli i ginęli w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR i LWP^[21]. Po zakończeniu działań wojennych, w czerwcu 1945, w Zwoleniu odnotowano obecność 73 Żydów^[22].

Za udział w ruchu oporu (Armia Krajowa i Bataliony Chłopskie) mieszkańcy Zwolenia i okolic trafiali do więzień lub byli rozstrzeliwani w egzekucjach na placu Jana Kochanowskiego, a także ginęli w katowniach Gestapo. 17 kwietnia 1944 Niemcy w ramach akcji pacyfikacyjnej na terenie powiatu kozienickiego aresztowali 17 mieszkańców wsi Augustów, Brzeźnica, Kociołki i Staszów, których następnie rozstrzelali w zbiorowej egzekucji w Zwoleniu^[23]. 19 kwietnia 1944 w odwecie za zlikwidowanie dwóch Niemców przez polskie podziemie, okupanci rozstrzelali 43 osoby^[23].

W pierwszych miesiącach po ustaniu działań wojennych w mieście otwarto gimnazjum przekształcone później w liceum ogólnokształcące. Uruchomiono również średnią szkołę rolniczą.

15 czerwca 1946 roku zgrupowanie oddziałów Związku Zbrojnej Konspiracji pod dowództwem Franciszka Jerzego Jaskulskiego Zagończyka stoczyło starcie pod Zwoleniem z oddziałami Armii Czerwonej^[24].

30 września 1954 w Zwoleniu został utworzony powiat, który należał do województwa kieleckiego, co podniosło znacznie rangę miasta. Powstały dogodne warunki do rozwoju infrastruktury gospodarczej i przemysłowej. Powstała filia Zakładów Metalowych „Łucznik” oraz Zakłady Mięsne.

W latach 1970–1972 Zwoleń zdobył I miejsce w konkursie „Mistrz Gospodarności”. Po likwidacji powiatu 21 sierpnia 1975 gmina i miasto zostają połączone w jedną jednostkę administracyjną i włączone do nowo powstałego województwa radomskiego. W skład gminy weszło 28 okolicznych wsi. Na podstawie ustawy z marca 1990 o terenowej organizacji rządowej 1 sierpnia 1990 został utworzony w Zwoleniu Urząd Rejonowy, obejmujący swym zasięgiem 7 gmin w tym miasta Zwoleń i Lipsko.

W 1999 Zwoleń stał się siedzibą powiatu obejmującego 5 gmin: gminę Tczów, gminę Kazanów, gminę Przyłęk, gminę Policzna oraz gminę Zwoleń. Powiat wszedł w skład województwa mazowieckiego.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Zwolenia w 2014 roku^[2].

Transport

Zwoleń leży w południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego, na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 79 Warszawa – Sandomierz – Kraków – Bytom i drogi krajowej nr 12 Łęknica – Żary – Żagań – Głogów – Leszno – Kalisz – Sieradz – Piotrków Trybunalski – Radom – Puławy – Lublin – Dorohusk, która na odcinku Piotrków Trybunalski – Dorohusk ma stać się drogą ekspresową S12 z obwodnicą miasta.

Obie drogi krajowe na pewnym odcinku pokrywają się, przebiegając m.in. przez plac Kochanowskiego, centralny plac miasta.

Zwoleń nie posiada stacji kolejowej, niemniej jednak posiada połączenia autobusowe z Lublinem, Warszawą, Radomiem, Tarnobrzegiem, Ustrzykami Dolnymi, Sanokiem, Mielcem, Krakowem, Rzeszowem, Zamościem, Tomaszowem Lubelskim, Poznaniem, Katowicami, Łodzią, Lipskiem, Kozienicami, Iłżą, Puławami, Wrocławiem, Częstochową, Piotrkowem Tryb., Kielcami i Chełmem. Obsługiwane są przez PKS i firmy prywatne.

Oświata

W Zwoleniu działają Szkoła Podstawowa im. Władysława Jagiełły, Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego oraz Zespół Szkół Rolniczo-Technicznych im. Bohaterów Walki z Faszyzmem. Założony także został Uniwersytet Trzeciego Wieku, którego zadaniem jest zwiększenie aktywności takich osób w życiu kulturalnym.

Kultura

W Zwoleniu odbywają się imprezy kulturalne, organizowane przez Dom Kultury oraz władze miasta i powiatu. Najbardziej znaną są coroczne imieniny Pana Jana poświęcone Janowi Kochanowskiemu. Odbywają się one w przedostatnią niedzielę czerwca (pierwsza niedziela wakacji). Na imprezę zaproszeni byli m.in.: Szymon Wydra, Ryszard Rynkowski, Jerzy Zelnik, Czesław Majewski, Tadeusz Ross, Dariusz Jakubowski, Stachursky, Alicja Majewska, Marek Torzewski, zespoły Budka Suflera i Kombii, uczestnicy programu Europa da się lubić i inni. Na innych imprezach w Zwoleniu wystąpili także zespół Boys i Ewelina Flinta. W 2000 Zwoleń odwiedził w ramach kampanii wyborczej przed wyborami prezydenckimi prezydent Aleksander Kwaśniewski.

Od lat 70. XX wieku działa Muzeum Regionalne^[25].

Zabytki i pomniki

W rejestrze zabytków pod numerem 195 (od 7 kwietnia 1955) znajduje się historyczny układ śródmieścia. Obejmuje on rejon dawnego rynku, obecnie plac Kochanowskiego i od północy rejon ul. Kardynała Wyszyńskiego z zespołem kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego, ul. Perzyny, od wschodu rejon ul. Wojska Polskiego do poprzecznej ulicy Moniuszki, ul. Władysława Jagiełły, od południa rejon ul. św. Jana, od wschodu rejon ul. Kochanowskiego, ul. Kilińskiego i Puławskiej^[26].

kościół parafialny Podwyższenia Krzyża Świętego z XVI wieku, z kaplicami Kochanowskich, w podziemiach której spoczywają szczątki Jana Kochanowskiego wraz z rodziną oraz Owadowskich, spokrewnionych z Kochanowskimi;
kaplica św. Anny przy ul. Wojska Polskiego;
pomnik Jana Kochanowskiego z Urszulką, od ul. Kościelnej;
pomnik Jana Kochanowskiego w centralnej części parku na pl. Jana Kochanowskiego;
pomnik Władysława II Jagiełły przy Szkole Podstawowej przy ul. Ludowej;
pomnik św. Jana przy ul. św. Jana;
ściana straceń w północno-wschodniej części pl. Jana Kochanowskiego.

Wspólnoty wyznaniowe

Kościół katolicki

Świadkowie Jehowy

zbór Zwoleń, Sala Królestwa^[27].

Sport

W Zwoleniu działa nieformalny klub rowerowy^{[potrzebny przypis]} oraz brydżowy (od 2001), klub tenisa ziemnego, klub piłkarski Zwolenianka, klub szachowy Hetman (przy Domu Kultury) oraz MPKS (miejski parafialny klub sportowy) i UMKS „Orlęta” Zwoleń – młodzieżowy klub piłki ręcznej. W 2013 roku został ukończony skatepark na terenie Orlika.

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Ludzie związani ze Zwoleniem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Zwoleniem (powiat zwoleński).

Zobacz też

Przypisy

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
↑ ^a ^b Zwoleń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.
↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 24 listopada 2009, ISSN 1734-6118 .
↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
↑ Stanisław Koszutski: Nasze miasta a samorząd. Życie miast w Królestwie Polskiem i reforma samorządowa. E. Wende i Spółka, Warszawa 1915, s. 76.
↑ CONCEPT Intermedia www.sam3.pl, Historia [online], SP Zwoleń [dostęp 2022-12-19] (pol.).
↑ Dz.U. z 1925 r. nr 62, poz. 435.
↑ Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015.
↑ Eugeniusz Fąfara Gehenna ludności żydowskiej s. 625.
↑ Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 58.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 36, częściowo za Wojciech Lipowski Lekarz: wspomnienia s. 75–76.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 108.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 141.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 116 i 151.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 151.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 165.
↑ ^a ^b Eugeniusz Fąfara op. cit. s. 625.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 166.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 105, za Kazimierz Jaroszek i Sebastian Piątkowski Martyrologia s. 13–26.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 233.
↑ Krzysztof Urbański op. cit. s. 235.
↑ ^a ^b Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 315
↑ Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki, "Zagończyk". Porucznik Franciszek Jaskulski, w: Biuletyn IPN, nr 1-2 (84- 85), syczeń-luty 2008, s. 111.
↑ O Muzeum [online], Muzeum Regionalne w Zwoleniu [dostęp 2022-02-19] (pol.).
↑ Uchwała nr XXIX/194/2020 Rady Miejskiej w Zwoleniu z dnia 25 września 2020 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki Nad Zabytkami Miasta i Gminy Zwoleń na lata 2020- 2023 [pdf], s. 78 [dostęp 2024-10-21] .
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2013-02-11] .

Bibliografia

Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej Kraków 2004 ISBN 83-7271-260-3.
WojciechW. Lipowski WojciechW., Lekarz: wspomnienia, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1980, ISBN 83-205-3213-2, OCLC 69279206 .
KazimierzK. Jaroszek KazimierzK., SebastianS. Piątkowski SebastianS., Martyrologia Żydów w więzieniu radomskim 1939–1944: wykaz zamordowanych, zmarłych, deportowanych do obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, Radom: Archiwum Państwowe, 1997, ISBN 83-905288-0-0, OCLC 316463715 .
Eugeniusz Fąfara Gehenna ludności żydowskiej Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza Warszawa 1983 ISBN 83-205-3452-6.
Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej Warszawa 1928 s. 334

Linki zewnętrzne

Zwoleń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 700 .
Zwoleń (powiat zwoleński), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 722 .
żydowska księga pamięci Zwolenia, wolny dostęp przez Bibliotekę Publiczną Nowego Jorku (New York Public Library) (jid.)
Zdjęcie Szkoły Rolniczej w Zwoleniu zamienionej w czasie wojny w niemieckie koszary na stronach Narodowego Archiwum Cyfrowego [1]
Zdjęcie Zwolenia zniszczonego przez bombardowanie podczas kampanii wrześniowej 1939 r. na stronach Narodowego Archiwum Cyfrowego [2]
strona gminy
Strona starostwa

[gus-1] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].

[populacja2016-2] Zwoleń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[3] Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1993, s. 82.

[Ludność2012-12-4] Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 XII 2012 r.), Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 24 listopada 2009, ISSN 1734-6118 .

[5] Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.

[6] Stanisław Koszutski: Nasze miasta a samorząd. Życie miast w Królestwie Polskiem i reforma samorządowa. E. Wende i Spółka, Warszawa 1915, s. 76.

[7] CONCEPT Intermedia www.sam3.pl, Historia [online], SP Zwoleń [dostęp 2022-12-19] (pol.).

[8] Dz.U. z 1925 r. nr 62, poz. 435.

[9] Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski, Wspomnienia Wielkiej Wojny, Warszawa 2015.

[10] Eugeniusz Fąfara Gehenna ludności żydowskiej s. 625.

[11] Krzysztof Urbański Zagłada Żydów w dystrykcie radomskim s. 58.

[12] Krzysztof Urbański op. cit. s. 36, częściowo za Wojciech Lipowski Lekarz: wspomnienia s. 75–76.

[13] Krzysztof Urbański op. cit. s. 108.

[14] Krzysztof Urbański op. cit. s. 141.

[15] Krzysztof Urbański op. cit. s. 116 i 151.

[16] Krzysztof Urbański op. cit. s. 151.

[17] Krzysztof Urbański op. cit. s. 165.

[autonazwa1-18] Eugeniusz Fąfara op. cit. s. 625.

[19] Krzysztof Urbański op. cit. s. 166.

[20] Krzysztof Urbański op. cit. s. 105, za Kazimierz Jaroszek i Sebastian Piątkowski Martyrologia s. 13–26.

[21] Krzysztof Urbański op. cit. s. 233.

[22] Krzysztof Urbański op. cit. s. 235.

[:0-23] Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 315

[24] Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki, "Zagończyk". Porucznik Franciszek Jaskulski, w: Biuletyn IPN, nr 1-2 (84- 85), syczeń-luty 2008, s. 111.

[25] O Muzeum [online], Muzeum Regionalne w Zwoleniu [dostęp 2022-02-19] (pol.).

[gminny_program-26] Uchwała nr XXIX/194/2020 Rady Miejskiej w Zwoleniu z dnia 25 września 2020 r. w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki Nad Zabytkami Miasta i Gminy Zwoleń na lata 2020- 2023 [pdf], s. 78 [dostęp 2024-10-21] .

[27] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2013-02-11] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

Części miasta wg TERYT	Kopciucha Łysocha Praga Regułt
Inne	Józefów Linówek Stanisławów Starostwo Wójtostwo
Dawniej w granicach Zwolenia	Bożenczyzna (do 1969) Kopaniny (do 1969) Mostki (do 1969) Niwki (do 1969) Osiny (do 1969) Pałki (do 1969) Podlinówek (do 1969) Podzagajnik (do 1969) Sosnowica (do 1969) Wąskie Ostrowy (do 1969)

Miasto	Zwoleń
Wsie	Atalin Barycz Nowa Barycz Stara Barycz-Kolonia Bożenczyzna Celestynów Cyganówka Drozdów Filipinów Helenów Helenówka Jasieniec Solecki Jasieniec-Kolonia Jedlanka Józefów Karczówka Karolin Kopaniny Koszary Linów Ługi Melanów Męciszów Michalin Mieczysławów Mostki Niwki Osiny Ostrowy Paciorkowa Wola Nowa Paciorkowa Wola Stara Pałki Podlinówek Podzagajnik Sosnowica Strykowice Błotne Strykowice Górne Strykowice Podleśne Sycyna Południowa Sycyna Północna Sycyna-Kolonia Sydół Szczęście Wacławów Wólka Szelężna Zielonka Nowa Zielonka Stara
Osady leśne	Linów Miodne Motorzyny (SIMC 0643034) Motorzyny (SIMC 0643040) Wacławów
Przysiółek	Zastocze
Części miasta	Kopciucha Łysocha Praga Regułt
Części wsi	Folwark Górki Jasieniec Południowy Jasieniec Północny Klin Krzaczki Marianów Nowe Strykowice Pasieka Pod Lasem Podborek Podłąki Poręba Stasin Stefanów Zabagienki

Miasta	Kazanów Zwoleń
Gminy miejsko-wiejskie	Kazanów Zwoleń
Gminy wiejskie	Policzna Przyłęk Tczów

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. kieleckie (1945–75)
Miasta	Głowaczów (do 1870) Gniewoszów (do 1870) Granica (do 1870) Janowiec (do 1870) Magnuszew (do 1870) Kozienice Pionki (od 1954) Ryczywół (do 1870) Sieciechów (do 1870) Zwoleń (do 1870, 1915–19 i 1925–54 →)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bobrowniki nad Radomką (do 1954) Brzeźnica (do 1954) Brzóza (do 1954) Garbatka-Letnisko (od 1973) Głowaczów (od 1949) Gniewoszów (od 1973) Gniewoszów(-Granica) (1870–?) Góra Puławska (do 1954) Grabów nad Pilicą Grabów nad Wisłą (do 1954) Jedlnia (do 1954) Kozienice Lipa (do 1870) Magnuszew (do 1870 i od 1973) Mariampol (1870–1949) Oblasy (do 1954) Pionki (1931–54) Pionki (od 1973) Policzna (do 1954) Rozniszew (do 1954) Sarnów (do 1954) Sieciechów Suskowola (do 1954) Świerże Górne (do 1954) Tczów (Średni) (do 1954) Trzebień (1870–1954) Zwoleń (1870–1915 i 1919–1925)
Gromady (1954–72)	Babin (1954 →) Bartodzieje (1954 →) Bobrowniki (1954–59) Boże (1954–58 →) Bronowice (1954 →) Brzezinki (1954 →) Brzeźnica (1954–72) Brzóza (1954–72) Chechły (1954 →) Czarnolas (1954 →) Dobieszyn (1954–57 →) Garbatka-Letnisko (1954–72) Głowaczów (1954–72) Gniewoszów (1954–72) Góra Puławska (1954 →) Grabów n/Pilicą (1954–72) Grabów n/Wisłą (1954 →) Grabów Nowy (1954–59) Grudek Stary (1954 →) Holendry Piotrkowskie (1954–61) Janowiec (1954 →) Januszno (1954–68) Jedlnia (1956–58) Kieszek (1954–56) Kozienice (1961–72) Łagów (1954 →) Ławeczko (1954 →) Łękawica Stara (1954–61) Magnuszów (1954–72) Mariampol (1954–59) Mąkosy (1954–61) Miejska Dąbrowa (1954–72) Mniszów (1954–61) Paciorkowa Wola (1954 →) Pionki (1954) Pionki (1969–72) Policzna (1954 →) Ponikwa (1954–68) Poświętne (1954–72) Przewóz (1954–61) Przyłęk (1954 →) Rozniszew (1954–72) Rudki (1954 →) Ryczywół (1954–61) Sarnów (1954 →) Sieciechów (1954–72) Stanisławice (1954–61) Stara Wieś (1954–61) Strykowice (1954 →) Studzianki (Studzianki Pancerne) (1961–72) Sucha (1954 →) Suskowola (1954–68) Sycyna (1954 →) Świerże Górne (1954–72) Tczów (1954 →) Trzcianki (1954 →) Trzebień (1954–59) Ursynów (1954–68) Wilczkowice (1954–61) Wola Klasztorna (1954–61) Wólka Tyrzyńska (1954–68) Wysokie Koło (1954–59) Zajezierze (1954–72) Zarzecze (1954 →) Zawada (1954 →)

Przynależność wojewódzka	woj. kieleckie
Miasta	Zwoleń (←)
Gromady (1954-72)	Babin (← 1954-59) Bartodzieje (← 1954-59) Brzezinki (← 1954-68) Chechły (← 1954-72) Czarnolas (← 1954-72) Grabów n/Wisłą (← 1954-72) Grudek Stary (Stary Grudek) (← 1954-72) Jasieniec Solecki (← 1954-72) Kazanów (← 1954-72) Łagów (← 1954-72) Ławeczko (← 1954-72) Paciorkowa Wola (← 1954-61) Pcin (← 1954-68) Policzna (← 1954-72) Przyłęk (← 1954-72) Rudki (← 1954-72) Sarnów (← 1954-72) Strykowice (← 1954-69) Sucha (← 1954-72) Sycyna (← 1954-72) Tczów (← 1954-72) Zarzecze (1954 →) Zawada (← 1954-68) Zwoleń (1970-72)
Gminy wiejskie (1973-75)	Kazanów Policzna Przyłęk Tczów Zwoleń