Jump to content

Կենտավրոսի ալֆա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ընտրյալ հոդված
Վիքիպեդիա:Ընտրյալ հոդվածներ
Դուք կարդում եք հոդված, որը «Ընտրյալ հոդված» կարգավիճակ ունի։
Վիքիպեդիա:Տարվա հոդված
Այս հոդվածն ընտրվել է 2020 թվականի տարվա լավագույն հոդված։
Կենտավրոսի ալֆա
Հետազոտման տվյալներ
Տեսակբազմակի աստղ, նավիգացիոն աստղ, triple star system? և UV-emission source?
Մասն էG ամպ[1]
Կազմված էԿենտավրոսի ալֆա A[2], Կենտավրոսի ալֆա B[2] և Կենտավրոսի Պրոքսիմա
Հեռավորություն4,36 լուսային տարի
Տեսանելի աստղային մեծություն−0,1[3][4] (V)
ՀամաստեղությունԿենտավրոս
Աստղաչափություն
Ճառագայթային արագություն (Rv)−25,1 km/s[5]
Պարալաքս742 ± 0,5 մավ[3]
Բացարձակ աստղային մեծություն4,385
Բնութագիր
Սպեկտրալ դասակարգումK1V[6]
Գույնի ցուցանիշ0,23
Ֆիզիկական տվյալներ
Զանգված2,18724E+30 կիլոգրամ[7]
Շառավիղ1,227 արևային շառավիղ
Լուսավորություն1,519 արեգակնային լուսատվություն
Ուղեծրի էլեմենտներ
Էքսցենտրիսիտետ0,516
Այլ անվանումներ
IRAS 14359-6037, SAO 252838, α Cen, 1ES 1435-60.6, 1RXS J143940.4-605020, 2EUVE J1439-60.8, CCDM J14396-6050AB, EUVE J1439-60.8, FK5 538, GC 19728, GCRV 8519, IDS 14328-6025 AB, LPM 534, uvby98 100128620, WDS J14396-6050AB, WDS J14403-6051AB, Ci 20 875, [TSA98] J143948.42-605021.66, RX J1439.5-6050 և PM 14362-6038

Կենտավրոսի ալֆա (անգլ.՝ Alpha Centauri, լատին․՝ α Centauri, կրճատ՝ Alpha Cen կամ α Cen), Արեգակնային համակարգության ամենամոտ մոլորակային ու աստղային համակարգ, որը գտնվում է Արեգակից 4.37 լուսային տարի (1.34 պարսեկ) հեռավորության վրա։ Եռաստղ համակարգ է, բաղկացած երեք աստղերից՝ Կենտավրոսի ալֆա A (պաշտոնապես՝ Ռայջլ Կենտավրոս (անգլ.՝ Rigil Kentaurus))[8], Կենտավրոսի ալֆա B (պաշտոնապես՝ Թոլիման (անգլ.՝ Toliman))[8] և Կենտավրոսի ալֆա C (պաշտոնապես՝ Կենտավրոսի Պրոքսիմա (անգլ.՝ Proxima Centauri))[8]։

Կենտավրոսի ալֆա A-ն և B-ն արևանման աստղեր են (Դեղին թզուկ և Նարնջագույն թզուկ) ու միասին ձևավորում են Կենտավրոսի ալֆա AB կրկնակի աստղը։ Անզեն աչքով այս երկուսը դիտվում են որպես −0.27 տեսանելի աստղային մեծությամբ մեկ աստղ, որը Կենտավրոս հարավային համաստեղության ամենապայծառ աստղն է և երրորդ ամենապայծառը գիշերային երկնքում․ ամենապայծառ աստղերը Սիրիուսն ու Կանոպուսն են։

Կենտավրոսի ալֆա A-ն ունի արևից 1.1 անգամ ծանր զանգված և 1.519 անգամ ավելի լուսատվություն, իսկ ալֆա B-ն ավելի փոքր է ու թույլ՝ ունի արևի զանգվածի 0.907 և արևի լուսատվության 0.445 չափը[9]։ Աստղերի այս զույգը պտտվում է ընդհանուր ուղեծրի շուրջ՝ մեկ ամբողջական պտույտ գործելով 79.91 տարում[10]։ Նրանց էլիպսաձև ուղեծիրն էքսցենտրիկ է, այնպես որ A և B աստղերի միջև հեռավորությունը տատանվում է 35.6 աստղագիտական միավորից (AU) (որը հավասար է Պլուտոնի ու արեգակի միջև հեռավորությանը) մինչև 11.2 աստղագիտական միավոր (որը հավասար է Սատուրնի և արեգակի միջև հեռավորությանը)։

Կենտավրոսի ալֆա C-ն կամ Կենտավրոսի Պրոքսիման փոքրիկ ու աղոտ Կարմիր թզուկ է (M սպեկտրային դասակարգում)։ Անզեն աչքով անտեսանելի լինելով՝ Պրոքսիման 4․24 լուսային տարի (1․30 պարսեկ) հեռավորությամբ արևից ամենամոտ գտնվող աստղն է՝ մի փոքր ավելի մոտ, քան Կենտավրոսի ալֆա AB-ն։ Վերջիններիս և Պրոքսիմայի միջև հեռավորությունը մոտավորապես 13․000 աստղագիտական միավոր է (0․21 լուսային տարի)[11], որը հավասար է Նեպտունի ուղեծրի շառավղի 430 անգամ բազմապատիկին։ Կենտավրոսի Պրոքսիմա b-ն երկրային խմբի մոլորակ է՝ էկզոմոլորակ, որը գտնվում է Կենտավրոսի Պրոքսիմայի բնակելիության գոտում և հայտնաբերվել է 2016 թվականին։

Անվանակարգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտավրոսի ալֆան Կենտավրոս համաստեղության ամենապայծառ աստղն է (ձախից վերևում)

Կենտավրոսի ալֆան 1603 թվականին Յոհան Բայերի՝ համակարգին տված անվանակարգությունն է։ Այն կրում է ավանդական Rigil Kentaurus անունը, որն արաբերեն رِجْل القِنْطورُس (Ռիգլ ալ-Կինտուրուս) անվան լատինացված տարբերակն է և նշանակում է «կենտավրոսի սմբակ»[12][13]։ Անունը հաճախ կրճատվում է «Rigil Kent»-ի կամ նույնիսկ «Rigil»-ի, թեև վերջին անվամբ ավելի հայտնի է Օրիոն համաստեղության պայծառագույն աստղ բետան (Ռիգել)[14]։

Եվրոպական աղբյուրներում հանդիպող մեկ այլ՝ Թոլիման անունը, արաբերեն الظَّلِيمَان (aẓ-Ẓalīmān, ավելի հին աղբյուրներում՝ aṭ-Ṭhalīmān) բառի մոտարկումն է, որը նշանակում է «երկու արու ջայլամներ»․ անվանում, որն արաբ գիտնական Զաքարիա ալ-Քազվինին կիրառել է հարավային կիսագնդի Աղեղնավոր համաստեղությունում գտնվող Լյամբդա աստղի և Մյու աստղային համակարգի վերաբերյալ[15]։

Շրջանառված երրորդ անունն անհայտ ծագմամբ «Bungula»-ն է (/ˈbʌŋɡjuːlə/)։ Կարելի է ենթադրել, որ այն առաջացել է հունարեն β (բետա) տառի և լատիներեն «ungula» (սմբակ) բառի միավորումից[14]։

Կենտավրոսի ալֆա C-ն 1915 թվականին հայտնագործել է անգլիացի աստղագետ Ռոբերտ Թորբերն Էյթոն Ինեսը[16], որն էլ առաջարկել է «Proxima Centaurus»[17], լատիներեն՝ «Կենտավրոսին ամենամոտ աստղ»[18] անունը։ Կենտավրոսի Պրոքսիման հետագայում ավելի լայն կիրառություն է ձեռք բերել և այժմ Միջազգային աստղագիտական միության կողմից համարվում է ընդունելի հատուկ անուն[19][20]։

2016 թվականին Միջազգային աստղագիտական միության՝ աստղերի անունների վրա աշխատող խումբը[21], որոշելով հատուկ անուններ շնորհել առանձին աստղերի, ոչ թե աստղային համակարգերի[22], հավանության է արժանացրել Կենտավրոսի ալֆա A-ն Rigil Kentaurus (/ˈraɪdʒəl kɛnˈtɔːrəs/) անվամբ, իսկ Կենտավրոսի ալֆա C-ն Proxima Centauri (/ˈprɒksɪmə sɛnˈtɔːraɪ/) անվամբ անվանակոչելը[8]։ 2018 թվականի օգոստոսի 10-ին Միջազգային աստղագիտական միությունը հավանության է արժանացրել Կենտավրոսի ալֆա B-ն Toliman (/ˈtɒlɪmæn/) անվամբ կոչելը[23]։

Աստղային համակարգ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտավրոսի ալֆան եռաստղ համակարգ է, որի գլխավոր երկու աստղերը՝ Կենտավրոսի ալֆա A-ն ու Կենտավրոսի ալֆա B-ն կրկնակի աստղեր են։ AB կամ ավելի հին՝ A×B անվանումը ցույց է տալիս, որ կրկնակի աստղերի համակարգի զանգվածային կենտրոնը հարաբերվում է բազմակի աստղային համակարգի ուղեկցող աստղին (աստղերին)[24]։ AB-C գրառումը վերաբերում է կենտրոնական կրկնակիության հետ կապված Կենտավրոսի Պրոքսիմայի դերին, որը խաղում է զանգվածային կենտրոնի ու հեռու գտնվող աստղի միջև ընկած տարածությունը։ Քանի որ C-ի ու A կամ B-ից յուրաքանչյուրի միջև հեռավորությունը նույնական է, AB կրկնակի համակարգը դիտվում է որպես մեկ ձգողական մարմին[25]։

Ուղեծրային հատկանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտավրոսի ալֆայի տեսանելի և իրական ուղեծրերը։ A աստղը մնում է անշարժ, ցույց է տրված B աստղի հարաբերական ուղեծրային շարժումը։ Տեսանելի ուղեծիրը (բարակ էլիպսը) այն ձևն է, որը երևում է Երկրից նայողին։ Իրական ուղեծիրը այն ձևն է, որն ուղղահայաց է ուղեծրային շարժման հարթությանը։ Ըստ ճառագայթային արագություն և ժամանակ հարաբերակցության[26] A և B աստղերի ճառագայթային տարանջատումը տեսողության գծից 2007 թվականին հասել է առավելագույնին, երբ B-ն ավելի հեռու է գտնվել Երկրից, քան A-ն։ Ուղեծիրն այստեղ բաժանվել է 80 միավորի․ յուրաքանչյուր աստիճան համապատասխանում է մոտավորապես 0.99888 տարվա կամ 364.84 օրվա։

Կենտավրոսի ալֆա A և B աստղերի ուղեծրային պտույտը կազմում է 79.91 տարի[10]։ Նրանց ուղեծիրը չափավոր էքսցենտրիկ է․ e = 0.5179[10], որը նշանակում է, որ նրանց առավելագույն մոտեցումը կամ պերիկենտրոնը կազմում է 11․2 աստղագիտական միավոր, որը հավասար է արեգակի և Սատուրնի միջև տարածությանը, իսկ միմյանցից առավելագույն հեռացումը կամ ապոկենտրոնը կազմում է 35․6 աստղագիտական միավոր, որը հավասար է արեգակի և Պլուտոնի միջև հեռավորությանը[10]։ Ամենավերջին պերիկենտրոնը (մոտեցումը) տեղի է ունեցել 1955 թվականի օգոստոսին, հաջորդը կլինի 2035 թվականի մայիսին, իսկ ամենավերջին ապակենտրոնը տեղի է ունեցել 1995 թվականի մայիսին, հաջորդը կլինի 2075 թվականին։

Երկրագնդից նայելիս A և B-ի տեսանելի ուղեծիրը ցույց է տալիս, որ նրանց բաժանումն ու դիրքային անկյունը (PA) գտնվում են շարունակական փոփոխման մեջ իրենց ամբողջ ուղեծրի ընթացքում։ 2019 թվականին ուսումնասիրված աստղային դիրքերն անջատված են եղել 337.1° դիրքային անկյան մեջ 4.92 արքվայրկյանով և 2020 թվականին աճել են 5.49 արքվայրկյանով 345.3°-ում[10]։ Ամենավերջին առավելագույն մոտեցումը տեղի է ունեցել 2016 թվականի փետրվարին 300° դիրքային անկյան մեջ 4.0 արքվայրկյանով[10][27]։ Այս աստղերի նկատելի առավելագույն տարանջատումը կազմում է մոտավորապես 22 արքվայրկյան, իսկ նվազագույն հեռավորությունը՝ 1.7 արքվայրկյան[28]։ Ամենալայն տարանջատումը տեղի է ունեցել 1976 թվականի փետրվարին, հաջորդը կլինի 2056 թվականի հունվարին[10]։

Կենտավրոսի ալֆա C-ն մոտավորապես 13,000 աստղագիտական միավորով հեռու է գտնվում Կենտավրոսի ալֆա AB-ից[11][29][30], որը հավասար է 0․21 լուսային տարվա կամ արեգակի և Կենտավրոսի ալֆա AB-ի միջև հեռավորության մոտավորապես 5%-ին։ Մինչև 2017 թվականը դրա արագության և հետագծի չափումները չափազանց փոքր ճշգրտություն են ունեցել, ինչպես նաև թե քանի տարի է պետք պարզելու, արդյոք այն կապված է Կենտավրոսի ալֆա AB-ի հետ, թե ոչ։

Ճառագայթային արագության 2017 թվականի չափումները բավականաչափ ճշգրիտ էին ցույց տալու համար, որ Պրոքսիման ու AB-ն ձգողականորեն կապված են[11]։ Պրոքսիմայի ուղեծրային պտույտը կազմում է մոտավորապես 547000+6600
−4000 տարի, 0.50 ± 0.08 ապակենտրոնությամբ, որն ավելի էքսցենտրիկ է, քան Մերկուրի մոլորակի ուղեծրային պտույտը։ Պրոքսիման AB պերիկենտրոնին մոտենում է աստղագիտական միավորով, իսկ ապակենտրոնը տեղի է ունենում աստղային միավորով[11]։

Ֆիզիկական հատկանիշներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտավրոսի ալֆա համակարգի աստղերի հարաբերական չափսերն ու գույները՝ արեգակի հետ համեմատած

Աստղասեյսմոլոգիական ուսումնասիրությունները, քրոմոսֆերայի ակտիվությունը և աստղային պտույտը (գիրոքրոնոլոգիա) միասնականորեն հաստատել են, որ Կենտավրոսի ալֆա համակարգն արեգակի տարիքին է, կամ մի փոքր հին է դրանից[31]։ Կենտավրոսի ալֆայի աստղերի աստղային պարամետրերի լուրջ ուսումնասիրման վրա հիմնված աստղասեյսմոլոգիական վերլուծությունների արդյունքում տարիքային գնահատումները կազմել են 4.85±0.5 գիր[32], 5.0±0.5 գիր[33], 5.2 ± 1.9 գիր[34], 6.4 գիր[35] և 6.52±0.3 գիր[36]։ Քրոմոսֆերային ակտիվության (կալցիում H & K արտազատումներ) հիման վրա արված աստղերի տարիքային գնահատումը կազմել է 4.4 ± 2.1 գիր (հուն․՝ gyros, «պտույտ»), մինչդեռ գիրոքրոնոլոգիան նշել է 5.0±0.3 գիր[31]։ Աստղային էվոլյուցիայի տեսությունը ենթադրում է, որ երկու աստղերն էլ 5-6 միլիարդ տարով մի փոքր ավելի հին են արեգակից, ինչը վկայել են նրանց զանգվածն ու լուսապատկերային բնութագրիչները[29][37]։

Ելնելով ուղեծրի տարրերից՝ Կենտավրոսի ալֆա AB-ի ընդհանուր զանգվածը մոտավորապես հավասար է 2․0 արեգակի զանգվածին[Ն 1] կամ դրա կրկնակիին[28]։ Առանձին աստղերի զանգվածները հավասար են համապատասխանաբար 1․09 արեգակի զանգված և 0․90 արեգակի զանգված[37], թեև վերջին տարիներին գրանցվել են ավելի ծանր զանգվածներ, ինչպես օրինակ՝ 1․14 արեգակի զանգված և 0․92 արեգակի զանգված[38] կամ ընդհանուր՝ 2․06 արեգակի զանգված։ Կենտավրոսի ալֆա A և B-ն ունեն համապատասխանաբար +4.38 և +5.71 բացարձակ աստղային մեծություն։

Կենտավրոսի ալֆա A

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտավրոսի ալֆա A-ն, որը նաև հայտնի է որպես Ռայջլ Կենտավրոս, կրկնակի աստղերից գլխավորն է։ Այն արևանման, հիմնական հաջորդականության դեղնագույն երանգով աստղ է[39], որը պատկանում է G2 V սպեկտրային դասակարգմանը[40] և արեգակից մի փոքր ավելի մեծ ու լուսավոր է, ինչպես նաև մոտավորապես 10 տոկոսով ավելի ծանր[32] և ունի 22 տոկոսով ավելի մեծ շառավիղ[11]։ Երկնքի ամենապայծառ աստղերի մեջ (բացառությամբ արեգակի) չորրորդ ամենապայծառն է −0.01 տեսանելի աստղային մեծությամբ, որով զիջում է −0.05 տեսանելի աստղային մեծություն ունեցող Արկտուրին։

Մագնիսական դաշտը համեմատելի է արեգակի հետ և ցույց է տալիս աստղաբծերով պայմանավորված և աստղի պտույտի հետ փոփոխվող աստղային պսակի փոփոխականություն։ Սակայն 2005 թվականից ի վեր ակտիվության մակարդակն իջել է խորը նվազագույնի, որը նման է արեգակի պատմական մաունդերյան նվազագույնին։ Հնարավոր է նաև, որ այն կարող է ունենալ շատ երկար աստղային ակտիվության շրջափուլ և դանդաղորեն վերականգնվում է նվազագույն փուլից[41]։

Կենտավրոսի ալֆա B

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտավրոսի ալֆա B-ն, որը հայտնի է նաև որպես Թոլիման, երկրորդական դիրք է զբաղեցնում կրկնակի աստղերի մեջ։ Հիմնական հաջորդականության K1 V սպեկտրային դասակարգմամբ աստղ է, ավելի նարնջագույն գունավորմամբ, քան Կենտավրոսի ալֆա A-ն[39]։ Ունի արեգակի զանգվածի մոտավորապես 90 տոկոսն ու 14 տոկոսով փոքր տրամագիծ։ Թեև ունի ավելի թույլ լուսատվություն, քան A-ն, Կենտավրոսի ալֆա B-ն արտանետում է ավելի շատ էներգիա ռենտգենյան ճառագայթների խմբում[42]։ Նրա լույսի կորը տատանվում է կարճ ժամանակահատվածում, և եղել է առնվազն մեկ դիտարկված բռնկում[42]։ Կենտավրոսի ալֆա A-ից մագնիսականորեն ավելի ակտիվ է 8.2±0.2 yr տարով՝ համեմատած արեգակի 11 տարվա հետ և արեգակի պսակի լուսավորության՝ նվազագույնից մինչև գագաթնակետային տատանումների մոտ կեսի հետ[41]։ Տեսանելի աստղային մեծությունը +1.35 է, որը մի փոքր ավելի աղոտ է, քան Հարավային Խաչ համաստեղության Միմոզա աստղը[8]։

Կենտավրոսի ալֆա C (Կենտավրոսի Պրոքսիմա)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Կենտավրոսի Պրոքսիմա

Կենտավրոսի ալֆա C-ն, որը հայտնի է որպես Կենտավրոսի Պրոքսիմա, փոքրիկ, հիմնական հաջորդականության M6 Ve սպեկտրային դասակարգմամբ կարմիր թզուկ է։ Ունի +15.60 բացարձակ աստղային մեծություն և ավելի քան 20,000 անգամ ավելի աղոտ է արեգակից։ Հաշվարկված զանգվածը կազմում է 0.1221 արեգակի զանգված[43]։ Արևին ամենամոտ աստղն է, բայց չափազանց թույլ է անզեն աչքով տեսնելու համար։

Արևի, Կենտավրոսի ալֆա AB-ի և Կենտավրոսի Պրոքսիմայի հարաբերական դիրքը։ Մոխրագույն կետը Կենտավրոսի Պրոքսիմայի արտացոլումն է՝ գտնվելով այն հեռավորության վրա, ինչ Կենտավրոսի ալֆա AB-ն։

Դիտարկում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտավրոսի ալֆաը գտնվում է 100x100ում
Կենտավրոսի ալֆա
Կենտավրոս համաստեղությունում Կենտավրոսի ալֆայի դիրքը
Աջից ներքևի երկու պայծառ աստղերը Կենտավրոսի ալֆան (աջից) ու բետան (ձախից, ալեհավաքից վերև) են։ Նրանց միջով անցնող գիծը ցույց է տալիս Հարավային Խաչ համաստեղության ամենապայծառ չորս աստղերը, որոնք գտնվում են Չիլիի Լա Սիլյայի աստղադիտարանի դանիական 1.54 մետրանոց աստղադիտակի գմբեթի աջ կողմում[44]

Անզեն աչքին Կենտավրոսի ալֆա AB-ն մեկ աստղ է երևում, որն ամենապայծառն է Կենտավրոս հարավային համաստեղությունում[45]։ Նրանց տեսանելի անկյունային տարանջատումը 80 տարվա մեջ տատանվում է 2 - 22 արքվայրկյանի միջև (անզեն աչքն ունի 60 արքվայրկյանի տարբերակելիություն)[46], բայց երկուսն էլ հեշտորեն երևում են հեռադիտակով կամ փոքրիկ աստղադիտակով[47]։ Ունենալով −0.27 տեսանելի աստղային մեծություն՝ Կենտավրոսի ալֆան պայծառությամբ զիջում է միայն Սիրիուսին ու Կանոպուսին[45]։ Այն «հարավային ցուցիչների» արտաքին աստղն է[47], որն այդպես է կոչվում, որովհետև Կենտավրոսի բետայով անցնող գիծը[48], ընդամենը 4.5° դեպի արևմուտք[47], ցույց է տալիս դեպի Հարավային խաչ համաստեղությունը[47]։ «Ցուցիչները» հեշտությամբ տարբերակում են իրական Հարավային խաչը ավելի աղոտ Կեղծ խաչ աստերիզմից[49]։

Կենտավրոսի ալֆա AB-ն՝ լուսանկարված ցերեկվա լույսով։ Լուսանկարն ամբողջական տեսանյութի լավագույն կադրերից է․ կրկնակի աստղերը պարզ տեսանելի են

29-րդ հարավային զուգահեռականում Կենտավրոսի ալֆան մայր չի մտնում և երբեք չի իջնում հորիզոնից ցած[Ն 2]։ 29-րդ հյուսիսային զուգահեռականում այն երբեք չի ծագում․ գտնվում է հարավային հորիզոնին շատ մոտ, երբ դիտվում է 29-րդ հյուսիսային զուգահեռականից դեպի հասարակած (Մեքսիկայի Էռմոսիլո և Չիուաուա քաղաքների մոտ, Գալվեստոնի, Ֆլորիդայի Օկալա քաղաքների և Իսպանիայի Կանարյան կղզիներում գտնվող Լանսարոտե կղզու մոտ), բայց միայն մի փոքր ժամանակ երկնոլորտով իր անցման ընթացքում[48], որը տեղի է ունենում ամեն տարի ապրիլի 24-ի կեսգիշերին ու հունիսի 8-ի տեղական ժամանակով երեկոյան ժամը 9-ին[48][50]։

Ինչպես Երկրից է երևում, Կենտավրոսի Պրոքսիման գտնվում է Կենտավրոսի ալֆա AB-ից 2.2° դեպի հարավ արևմուտք, որը Լուսնի անկյունային տրամագծի քառակի բազմապատիկն է[29]։ Կենտավրոսի Պրոքսիման 11.1 տեսանելի աստղային մեծությամբ մուգ կարմիր աստղ է նոսր աստղային դաշտի մեջ, որը տեսնելու համար բավարար է ընդամենը ոչ մեծ չափերի աստղադիտակը։ Փոփոխական աստղերի ընդհանուր գրացուցակում V645 Cen անունով գրանցված այս Լեյտեն 726-8 տեսակի բռնկվող աստղը կարող է հանկարծակի արագ պայծառանալ մինչև տեսողական ալիքի երկարության 0.6 մեծությամբ, որից հետո ընդամենը մի քանի րոպե անց հանգչել[51]։ Որոշ սիրողական և պրոֆեսիոնալ աստղագետներ պարբերաբար վերահսկում են բռնկումների դեպքերը`օգտագործելով կա՛մ օպտիկական, կա՛մ ռադիո աստղադիտակներ[52]։

2015 թվականի օգոստոսին տեղի են ունեցել աստղի՝ գրանցված ամենամեծ բռնկումները, որոնց արդյունքում օգոստոսի 13-ին այն սովորականից 8.3 անգամ ավելի պայծառացել է, տեսանելի աստղային մեծության B տիրույթում (կապույտ լույսի հատված)[53]։

Կենտավրոսի ալֆան գտնվում է G միջաստղային ամպի ներսում, և նրան ամենամոտ գտնվող հայտնի համակարգը Լուման 16 կրկնակի դարչնագույն թզուկ համակարգն է՝ 3․6 լուսային տարի կամ 1․1 պարսեկ հեռավորությամբ[54]։

Դիտարկման պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
կենտավրոսի ալֆայի տեսքը Digitized Sky Survey 2-ից

Կենտավրոսի ալֆան գրանցված է Պտղոմեոսի աստղային գրամատյանում։ Այնտեղ նկարագրված է աստղի խավարածրային կոորդինատները, սակայն դրանք հստակ չեն հասկացվում՝ 44° 10′ հարավ թե՞ 41° 10′ հարավ[55] (ներկայումս խավարման լայնությունը կազմում է 43.5° հարավ, բայց Պտղոմեոսի ժամանակներից ի վեր աստղի սեփական շարժման հետևանքով նվազել է աստիճանի մի մասով)։ Պտղոմեոսի ժամանակներում Կենտավրոսի ալֆան տեսանելի է եղել Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաքից 31° Հ աստիճանում, բայց առանցքային փոփոխության հետևանքով այժմ նրա թեքումը կազմում է –60° 51′ հարավ և այլևս չի կարող տեսանելի լինել այդ լայնության վրա։ Անգլիացի գիտնական Ռոբերտ Հյուսը եվրոպացի ուսումնասիրողների ուշադրությունը հրավիրել է Կենտավրոսի ալֆայի վրա՝ Կանոպուսի և Ախերնարի հետ, 1592 թվականին հրատարակված իր «Tractatus de Globis» աշխատության մեջ․

Հետևաբար այժմ գոյություն ունեն միայն առաջին մեծության երեք աստղեր, որոնք ես կարող եմ տեսնել բոլոր այն մասերում, որոնք այստեղից՝ Անգլիայից, չեն երևում։ Դրանցից առաջինն Արգոյի նավախելի վրա այն պայծառ աստղն է, որը նրանք Կանոբուս են անվանում։ Երկրորդը՝ Ախերնարը, Էրիդանոս համաստեղության վերջում է գտնվում։ Երրորդը Կենտավրոսի ալֆան է, որը Կենտավրոսի աջ սմբակի վրա է[56]։
- Ռոբերտ Հյուս

Կենտավրոսի ալֆա AB-ի կրկնակի բնույթը բացահայտվել է 1689 թվականի դեկտեմբերին Ժան Ռիչաուդի կողմից, երբ վերջինս Հնդկաստանի Պուդուչերի քաղաքում գտնվող իր կայանից դիտում էր անցնող գիսաստղը։ Այն հայտնաբերված երկրորդ կրկնակի աստղն էր Աքրուքսից հետո[57]։

Կենտավրոսի ալֆա AB-ի սեփական մեծ շարժումը հայտնագործել է սուրբ Հեղինեի կղզում դիտարկումներ կատարող Մանուել Ջոն Ջոնսոնը, որն այդ մասին տեղեկացրել է Աֆրիկայի Քեյփթաուն քաղաքի Թագավորական աստղադիտարանում աշխատող Թոմաս Հենդերսոնին։ Վերջինս հաշվարկել է Կենտավրոսի ալֆայի պարալաքսը՝ հիմնվելով AB համակարգի՝ 1832 թվականի ապրիլից մինչև 1833 թվականի մայիսը կատարված բազմաթիվ ճշգրիտ դիրքային դիտարկումների վրա։ Սակայն նա թաքցրել է իր ստացած արդյունքները, կասկածելով, որ ճիշտ լինելու համար դրանք չափազանց մեծ էին, սակայն ի վերջո հրատարակել է դրանք 1839 թվականին, որից առաջ՝ 1838 թվականին, Ֆրիդրիխ Վիլհելմ Բեսելը հանրայնացրել էր իր կողմից ճշգրտորեն որոշված Կարապ 61-ի պարալաքսը[58]։ Այս պատճառով Կենտավրոսի ալֆան երբեմն համարվում է հեռավորությունը չափված երկրորդ աստղը, քանի որ Հենդերսոնի աշխատանքը սկզբում ամբողջովին չի ընդունվել[58] (Կենտավրոսի ալֆայի հեռավորությունը Երկրից մերօրյա հաշվարկներով հավասար է 4․396 լուսային տարու)։

1834 թվականին Ջոն Հերշելը կատարել է առաջին միկրոմետրական դիտարկումները[59], իսկ 20-րդ դարասկզբից չափումներն արվել են ֆոտոպլաստիկայի միջոցով[30]։

Մինչև 1926 թվականը Ուիլյամ Ստեֆան Ֆինսենը մոտավոր հաշվարկել էր ուղեծրի տարրերը, որոնք այժմ ընդունված են այս համակարգի համար[28]։ Ապագա բոլոր դիրքերն այժմ բավականաչափ ճշգրիտ են[60]։ Պուրբեի սանդղակը 2002 թվականին պարբերաբար կատարելագործել է նոր հրապարակված ուղեծրային տարրերի ճշգրտությունը[10]։

1915 թվականին Ռոբերտ Ինեսը հայտնագործել է Կենտավրոսի Պրոքսիման՝ աստղերի սեփական շարժումների ուսումնասիրման ընթացքում տարբեր ժամանակ վերցված ֆոտոպլաստիկայի երևակմամբ։ Այն արձանագրել էր աստղի սեփական մեծ շարժում և պարալաքս, որը չափով և ուղղությամբ նման էր Կենտավրոսի ալֆա AB-ին, ենթադրելով, որ Կենտավրոսի Պրոքսիման Կենտավրոսի ալֆա համակարգի մաս է, որը Երկրին մի փոքր ավելի մոտ է, քան AB-ն։ Գտնվելով արեգակից 4․24 լուսային տարի կամ 1․30 պարսեկ հեռավորության վրա՝ Կենտավրոսի Պրոքսիման նրան ամենամոտ աստղն է։

Կինեմատիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արեգակին ամենամոտ գտնվող աստղերը, այդ թվում՝ Կենտավրոսի ալֆան (25 ապրիլի 2014 թվական)[61]

Կենտավրոսի ալֆայի բոլոր աստղերը երկնքի ֆոնին զգալի շարժում են ցուցաբերում, որը դարերի ընթացքում հանգեցրել է նրանց տեսանելի դիրքերի դանդաղ փոփոխությանը[62]։ Աստղերի սեփական շարժման մասին հին աշխարհի աստղագետները չեն իմացել, շատերը ենթադրել են, որ աստղերը մշտապես երկնոլորտի նույն դիրքում են, ինչպես նշված է փիլիսոփա Արիստոտելի աշխատություններում[63]։ 1718 թվականին Էդմունդ Հալլեյը պարզել է, որ որոշ աստղեր զգալիորեն տեղաշարժվել են իրենց հնադարյան աստղաչափական դիրքերից[64]։

1830-ական թվականներին աստղագետ Թոմաս Հենդերսոնը, վերլուծելով իր բազմաթիվ աստղաչափական դիտարկումները, հաշվարկել է մինչև Կենտավրոսի ալֆա ճշգրիտ իրական հեռավորությունը[65][66], որից հետո հասկացել է, որ հավանաբար այս համակարգն ունի բարձր սեփական շարժունակություն[67][68][28]։ Այս դեպքում տեսանելի աստղային շարժման համար օգտագործվել են 1751-1752 թվականների Նիկոլա Լուի Լակայլի աստղաչափական դիտարկումները[69] տարբեր դարաշրջաններում չափված երկու դիրքերի միջև նկատված տարբերություններով։

Կենտավրոսի ալֆա AB-ի համար ծանրության կենտրոնի հաշվարկված տեղաշարժը կազմում է մոտավորապես 3620 միլի-արքվայրկյան (մավ) տարվա ընթացքում դեպի արևմուտք և 694 մավ/տ դեպի հյուսիս՝ ընդհանուր առմամբ 11° հյուսիսից արևմուտք ուղղությամբ կազմելով 3686 մավ/տ[70][Ն 3]։ Ծանրության կենտրոնի շարժը յուրաքանչյուր դարում կազմում է մոտավորապես 6.1 արքրոպե կամ 1.02° յուրաքանչյուր հազարամյակում։ Արագությունն արևմտյան ուղղությամբ 23.0 կմ/վ է, իսկ դեպի հյուսիս ուղղությամբ՝ 4.4 կմ/վ։ Սպեկտրասկոպիա օգտագործելով հաշվարկվել է միջին ճառագայթային արագությունը, որը դեպի արեգակնային համակարգ կազմել է մոտավորապես 22.4կմ/վ[70]։

Քանի որ Կենտավրոսի ալֆա AB-ն Երկրից նայելիս գտնվում է Ծիր Կաթինի հարթությունում, նրանց հետևում կան բազմաթիվ աստղեր։ 2028 թվականի մայիսի սկզբին Կենտավրոսի ալֆա A-ն անցնելու է մեր և մի հեռավոր կարմիր աստղի արանքով, և 45% հավանականություն կա, որ կդիտվի նաև էյնշտեյնյան օղակ։ Առաջիկա տասնամյակներում այլ զուգադրություններ ևս լինելու են, որոնք թույլ են տալու իրականացնել աստղերի սեփական շարժման ճշգրիտ չափումներ և տեղեկություն են հաղորդելու մոլորակների մասին[70]։

Կանխատեսելի հետագա փոփոխություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամենամոտ աստղերի հեռավորությունները 20,000 տարի առաջ մինչև 80,000 տարի մեզնից հետո
Երկնքում Կենտավրոսի ալֆայի շարժումը ցույց տվող անիմացիա։ (Մյուս աստղերը ցույց են տրված անշարժ դիրքով՝ դիդակտիկ նպատակներից ելնելով)

Հաշվի առնելով համակարգի շարժման և ճառագայթային արագության հայտնի տվյալները՝ Կենտավրոսի ալֆան շարունակելու է զգալիորեն փոխել իր դիրքը երկնքում և աստիճանաբար պայծառանալու է։ Օրինակ՝ մեր թվարկության մոտավորապես 6 200 թվականին Կենտավրոսի ալֆայի իրական շարժումը հանգեցնելու է Կենտավրոսի բետայի հետ ծայրահեղ հազվադեպ պատահող առաջին մեծության աստղային զուգադրման՝ հարավային երկնքում ձևավորելով կրկնակի աստղ[71]։ Հետո անցնելու է Հարավային խաչ համաստեղության հյուսիսով, որից հետո շարժվելու է դեպի հյուսիս-արևմուտք ու վերև՝ դեպի ներկայիս երկնային հասարակածը և հեռանալու է գալակտիկական հարթությունից։ Մինչև մեր թվարկության 26 700 թվականը մերօրյա Հիդրա համաստեղությունում Կենտավրոսի ալֆան հասնելու է պերիհելիոնի 0․9 պարսեկ կամ 2․9 լուսային տարի հեռավորության[72], թեև դա կարող է տեղի ունենալ մեր թվարկության 27,000 թվականին, ինչպես վկայում են վերջին հաշվարկները[73]։ Ամենամոտ հաշվարկներով Կենտավրոսի ալֆան ձեռք կբերի −0.86 առավելագույն տեսանելի աստղային մեծություն, որը համեմատական է Կանոպուսի մերօրյա մեծությանը, բայց այդպես էլ չի գերազանցելու Սիրիուսին, որն աստիճանաբար պայծառանալու է հետագա 60 000 տարվա ընթացքում և շարունակելու է լինել Երկրից տեսանելի ամենապայծառ աստղը (արեգակից բացի) հետագա 210 000 տարիների ընթացքում[74]։

Մոլորակային համակարգ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաստատված մոլորակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտավրոսի Պրոքսիմա b

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Պրոքսիմա Կենտավրոսի b

Կենտավրոսի Պրոքսիմա b-ն երկրային մոլորակ է, որն աստղագետների կողմից հայտնաբերվել է 2016 թվականին Եվրոպական հարավային աստղադիտարանում։ Ունի մինիմալ զանգված՝ 1.17 M⊕ (Երկրի զանգված) և պտտվում է Կենտավրոսի Պրոքսիմայից մոտավորապես 0.049 աստղագիտական միավոր հեռավորությամբ՝ ընկնելով այդ աստղի բնակելիության գոտու մեջ[75][76]։

Կենտավրոսի Պրոքսիմա c

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Կենտավրոսի Պրոքսիմա c

Կենտավրոսի Պրոքսիմա c-ն պաշտոնապես հայտնագործվել և հաստատվել է 2020 թվականին և հավանաբար սուպեր-Երկիր (անգլ.՝ super-Earth) կամ մինի-Նեպտուն (անգլ.՝ mini-Neptune) էկզոմոլորակ է[77]։ Ունի Երկրի զանգվածի 7 բազմապատիկ չափով զանգված և պտտվում է Կենտավրոսի Պրոքսիմայից մոտավորապես 1.49 աստղագիտական միավոր հեռավորությամբ, իսկ ուղեծրային պտույտը կատարում է 1․928 օրվա կամ 5․28 տարվա ընթացքում։ 2020 թվականի հունիսին ուղղակի պատկերի հայտնաբերմամբ պարզվել է, որ հնարավոր է մոլորակը շրջապատված լինի մեծ օղակաձև համակարգով[78][79][80]։

Հակասական և վարկածային մոլորակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտավրոսի ալֆա Bb

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Կենտավրոսի ալֆա Bb

2012 թվականին Կենտավրոսի ալֆա B-ի շուրջը Կենտավրոսի ալֆա Bb կոչվող մոլորակի հայտնագործում է արձանագրվել, սակայն 2015 թվականի նոր ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ ամենայն հավանականությամբ այն գոյություն չունի և պարզապես եղել է տվյալների վերլուծության խաբուսիկ արտեֆակտ[81][82][83]։

Չհաստատված հայտնագործություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտավրոսի ալֆա Bb-ի գոյությունը բացառելիս 2013 թվականին նկատվել է առանձին էկզոմոլորակի հնարավոր տարանցում։ Տարանցման երևույթը կարող էր համապատասխանել Երկրի շառավղի 0․92-ին հավասար շառավիղ ունեցող մոլորակային մարմնի։ Այս մոլորակն ամենայն հավանականությամբ պտտվում է Կենտավրոսի ալֆա B-ի շուրջ՝ ուղեծրային պտույտը կատարելով 20.4 օրում կամ ավելի քիչ, միայն 5 տոկոս հավանականությամբ, որ ավելի երկար ուղեծիր կունենա։ Հավանական ուղեծրերի միջինը 12.4 օր է՝ ազդեցության գրեթե 0-0.3 պարամետրով։ Դրա ուղեծիրը հավանաբար կունենա 0.24 կամ ավելի փոքր էքսցենտիրիսիտետ[84]։ Խաբուսիկ Կենտավրոսի ալֆա Bb-ի նման հնարավոր է ունենա հալված լավայի լճեր և Կենտավրոսի ալֆա B-ին չափազանց մոտ գտնվելու պատճառով հնարավոր է այնտեղ կյանք գոյություն չունենա[85]։

Վարկածային մոլորակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտավրոսի ալֆա համակարգում հնարավոր է գոյություն ունենան լրացուցիչ մոլորակներ, որոնք պտտվում են կա՛մ առանձին Կենտավրոսի ալֆա A-ի ու B-ի շուրջ, կա՛մ AB կրկնակի աստղի շուրջ՝ ավելի մեծ ուղեծրով։ Քանի որ երկու աստղն էլ բավականաչափ նման են արեգակին (օրինակ՝ տարիքով և մետաղականությամբ), աստղագետներին հատկապես հետաքրքրում է Կենտավրոսի ալֆա համակարգի մոլորակների մանրակրկիտ ուսումնասիրությունը։ Մոլորակախույզ մի քանի պաշտոնական թիմ այս երկու պայծառ աստղերի շուրջ իրենց ուսումնասիրությունների մեջ օգտագործել են տարբեր ճառագայթային արագություններ կամ աստղային տարանցման մեթոդներ[86]։ Առայժմ բոլոր դիտումների ուսումնասիրությունները ձախողվել են դարչնագույն թզուկներ կամ գազային հսկաներ գտնելու հարցում[86][87]։

2009 թվականի համակարգչային մոդելավորումները ցույց են տվել, որ Կենտավրոսի ալֆա B-ի բնակելիության գոտու ներքին ծայրի մոտ հնարավոր է մոլորակ գոյություն ունենա, որն աստղից հեռու լինի 0.5 - 0.9 աստղագիտական միավոր։ Որոշ հատուկ ենթադրություններ, ինչպիսին է կարծիքը, թե Կենտավրոսի ալֆա զույգը հնարավոր է սկզբնապես ձևավորված լինի ավելի լայն տարանջատումով, իսկ հետագայում ավելի մոտեցած լինեն միմյանց (ինչը հնարավոր կլիներ, եթե նրանք կազմեին խիտ աստղային կուտակում), ընդունում են աստղից հեռու կուտակման բարենպաստ միջավայրի գոյությունը[88]։ Կենտավրոսի ալֆա A-ի շուրջ մարմինները կարող են ունենալ թեթևակիորեն ավելի մեծ ուղեծիր՝ պայմանավորված նրա ավելի մեծ ձգողականությամբ։ Բացի դրանից, Կենտավրոսի ալֆայի ուղեծրի շրջակայքում դարչնագույն թզուկների կամ գազային հսկաների բացակայությունն ավելի հավանական է դարձնում երկրային մոլորակների գոյությունը[89]։ Տեսական ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ ճառագայթային արագության վերլուծությունը կարող է մատնանշել վարկածային մոլորակի գոյության փաստը, որը կունենա 1․8 M⊕ երկրի զանգված և կգտնվի Կենտավրոսի ալֆա B-ի բնակելիության գոտում[90]։

Բարձր ճշգրտության ճառագայթային արագությամբ մոլորակախույզ սպեկտրաչափով կատարված Կենտավրոսի ալֆա B-ի ճառագայթային արագության չափումները բավականաչափ ճշգրիտ էին, և կարող էին բացահայտել աստղի բնակելիության գոտում 4 M⊕ Երկրի զանգվածով մոլորակի առկայությունը (որն ունենա ուղեծրային պտույտ P = 200 օր), բայց ոչ մի մոլորակ չի հայտնաբերվել[91]։

Ներկայիս գնահատումներով Կենտավրոսի ալֆայի շուրջ երկրանման մոլորակի հայտնաբերման հավանականությունը կազմում է կոպիտ հաշվարկներով 75%[92]։ Բնակելիության գոտիներում մոլորակների ճառագայթային արագության մեթոդով հայտնագործման դիտարկման շեմերը 2017 թվականի տվյալներով գնահատվել են Կենտավրոսի ալֆա A-ի համար մոտավորապես 50 M⊕ Երկրի զանգված, Կենտավրոսի ալֆա B-ի համար 8 M⊕ Երկրի զանգված, իսկ Կենտավրոսի Պրոքսիմայի համար՝ 0․5 M⊕ Երկրի զանգված[93]։

Մոլորակների ձևավորման համակարգչաստեղծ մոդելները հնարավոր են համարում երկրային խմբի մոլորակների գոյությունը Կենտավրոսի ալֆա A և B երկուղեծիր մոլորակներում[90][Ն 4], սակայն ամենավերջին թվային ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ուղեկից աստղի ձգողականությունը դժվար թե աստղերի կուտակումներ առաջացներ[88][94]։ Չնայած այս դժվարություններին և հաշվի առնելով սպեկտրային դասակարգման, աստղի տեսակով, տարիքով և ուղեծրերի հավանական կայունությամբ արեգակին նմանությունը՝ առաջ է քաշվել տեսակետ, որ այս աստղային համակարգը կարող է ունենալ լավագույն հնարավորությունը ենթադրական մոլորակում այլմոլորակային կյանք ապահովելու համար[89][95][96][97]։

Արեգակնային համակարգում Յուպիտերն ու Սատուրնը հավանաբար էական նշանակություն են ունեցել գիսաստղերի մուտքը դեպի համակարգի ներս արգելելու, ներքին մոլորակները ջրային աղբյուրով և սառցի այլ տեսակներով ապահովելու հարցում[98]։ Կենտավրոսի ալֆա համակարգում հավանաբար Կենտավրոսի Պրոքսիման է ազդել մոլորակային սկավառակի վրա համակարգի ձևավորման ժամանակ՝ Կենտավրոսի ալֆայի շրջակա տարածքը հարստացնելով ցնդող նյութերով[99]։ Սա հաշվի չէր առնվի, եթե օրինակ՝ Կենտավրոսի ալֆա B-ն պատահաբար ունենար A-ի շուրջ (կամ հակառակը) պտտվող գազային հսկաներ, կամ եթե Կենտավրոսի ալֆա A-ն և B-ն իրենք խանգարեին գիսաստղերին ներթափանցել միմյանց ներքին համակարգի մեջ, ինչպես Յուպիտերն ու Սատուրնն են ենթադրաբար արել արեգակնային համակարգում[98]։ Այդպիսի սառցե մարմիններ հավանաբար գտնվում են այլ մոլորակային համակարգերի Օորտի ամպի մեջ։ Երբ նրանց վրա ազդում է կա՛մ գազային հսկաների, կա՛մ կողքով անցնող աստղերի ձգողականությունը, այս սառցե մարմինների մեծ մասն սկսում է շարժվել դեպի աստղերը[98]։ Սա կիրառելի է նաև արեգակնային համակարգին Կենտավրոսի ալֆայի կամ այլ աստղերի մոտեցման դեպքում, երբ հեռավոր ապագայում Օորտի ամպն այնքան կքայքայվի, որ կմեծացնի ակտիվ գիսաստղերի քանակը[72]։

Բնակելիության գոտում գտնվելու համար Կենտավրոսի ալֆա A-ի շուրջ պտտվող մոլորակը պետք է ունենա 1 կամ 2 աստղագիտական միավոր չափով ուղեծրային շառավիղ, որպեսզի ապահովի նման մոլորակային ջերմաստիճաններ ու պայմաններ, որ ջուրը՝ հեղուկ վիճակում գոյություն ունենա։ Թեթևակիորեն պակաս լուսավոր և ավելի հով Կենտավրոսի ալֆա B-ի համար բնակելիության գոտին գտնվում է մոտավորապես 0.7 - 1․1 աստղագիտական միավորի միջև[100]։

Նպատակ ունենալով գտնել այսպիսի մոլորակների գոյության մասին վկայություններ՝ և՛ Կենտավրոսի Պրոքսիման, և՛ Կենտավրոսի ալֆա AB-ն ընդգրկվել են ՆԱՍԱ-ի «Tier 1» թիրախ աստղերի ցանկում, որը պետք է իրականացվեր նոր աստղադիտակի միջոցով։ Այս նոր սարքը հնարավորություն կտար հայտնաբերել Երկրագնդի եռակի զանգվածն ունեցող կամ էլ ավելի փոքր մոլորակներ երկու աստղագիտական միավոր հեռավորության շրջանակներում[101], սակայն ֆինանսական պատճառներով չեղարկվել է 2010 թվականին[102]։

Շուրջաստղյա սկավառակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2007-2012 թվականների ընթացքում կատարված դիտարկումների ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ Կենտավրոսի ալֆա AB-ն շրջապատող 24 µm (միջ/հեռու-ինֆրակարմիր) գոտում կա արտանետումների մի փոքր ավելցուկ, որը կարելի է բացատրել որպես բարակ շուրջաստղյա սկավառակի կամ խիտ միջմոլորակային փոշու գոյության վկայություն[103]։ Ամբողջ զանգվածի հաշվարկված կշիռը կազմում է լուսնի զանգվածի 10−7 -ից մինչև 10−6 աստիճանը, կամ արեգակնային համակարգության միջմոլորակային փոշու ամպի զանգվածի 10-100 անգամ բազմապատիկը[103]։ Եթե այսպիսի սկավառակ գոյություն ունենար երկու աստղերի շուրջ, ապա Կենտավրոսի ալֆա A-ի սկավառակը հավանաբար կլիներ կայուն 2.8 AU, իսկ Կենտավրոսի ալֆա B-ինը՝ 2.5 AU[103]։ Սա A-ի սկավառակը կդներ սառեցման գծի ներսում, իսկ B-ի արտաքին սկավառակի մի փոքր հատվածը՝ դրանից դուրս[103]։

Տեսարան այս համակարգից

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արևը Կասիոպեա համաստեղությունում, տեսքը՝ Կենտավրոսի ալֆայից

Կենտավրոսի ալֆա AB-ից նայելիս երկինքը կունենա նույն տեսքն, ինչպիսին Երկրից նայելիս, այն տարբերությամբ, որ Կենտավրոսից չի երևալու իր ամենապայծառ աստղը։ Արևը երևալու է որպես +0.47 տեսանելի աստղային մեծությամբ դեղին աստղ․ մոտավորապես այնպիսի միջին պայծառությամբ, ինչպիսին է Երկրից երևացող Բետելգեյզեն։ Այն լինելու է Կենտավրոսի ալֆայի ներկայիս ուղիղ ծագման ու թեքման տրամագծորեն հակառակ կետում, արևելյան Կասիոպեայում և գերազանցելու է համաստեղության մնացած աստղերի պայծառությանը։ Եթե արևը տեղակայվի 3.4 տեսանելի աստղային մեծությամբ Էպսիլոն Կասիոպեայից դեպի արևելք, մոտավորապես «Սիրտ միգամածության» առջևում, ապա Կասիոպեայի աստղերի «W» դասավորվածությունը կունենա «/W» տեսք[Ն 5]։

Այլ անուններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից գրականության մեջ «Ռայջլ Կենտ»[104] (իր տարբերակներով հանդերձ[Ն 6]/ˈraɪdʒəl ˈkɛnt/)[12][105] և «Թոլիման»[106] անուններն են օգտագործվում որպես Կենտավրոսի ալֆայի խոսակցական այլընտրանքային անուններ (Միջազգային աստղագիտական միության հավանությամբ 2018 թվականի օգոստոսի 10-ին դարձել է Կենտավրոսի ալֆա B հատուկ անուն)։

«Ռայջլ Կենտ»-ը «Ռայջլ Կենտավրոս»-ի կրճատ ձևն է[107], որը երբեմն ավելի կրճատվելով դառնում է «Ռայջլ», թեև դա Օրիոնի β-ի (որը նույնպես կոչվում է «Ռիգել») հետ երկիմաստություն է ստեղծում։

«Թոլիման» անունը ծագել է պարսիկ աստղագետ Ալ Ֆարգանիի «Compendium» աշխատության՝ Յակոբուս Գոլիուսի կողմից 1669 թվականի հրատարակության հետ։ «Թոլիման»-ը արաբերեն الظلمان «ջայլամներ» բառի՝ Գոլիուսի կողմից լատինացված տարբերակն է, որը խորհրդանշում էր այն աստերիզմի անունը, որի գլխավոր աստղը Կենտավրոսի ալֆան է[108][109][110]։

19-րդ դարում Էլիջահ Հ․ Բուրիտն օգտագործել է այժմ ոչ գործածական «Bungula»[111] անունը, որը հավանաբար կազմված է եղել «β» և լատիներեն «ungula» («սմբակ») բառերի միավորումից[12]։

Կենտավրոսի ալֆան ու բետան միասին ձևավորում են «հարավային ցուցիչները» կամ «ցուցիչները», քանի որ նրանք ուղղված են դեպի Հարավային Խաչ համաստեղության համանուն աստերիզմը[71]։

Չինական աստղագիտության մեջ 南門 («Եղջյուր») անվանումը վերաբերել է Կենտավրոսի ալֆայից ու Կենտավրոսի էպսիլոնից բաղկացած աստերիզմին, հետևաբար՝ Կենտավրոսի ալֆայի չինարեն անվանումը 南門二 է, որը նշանակում է «Եղջյուրի երկրորդ աստղ»[112]։

Վիկտորիա նահանգի ավստրալիական աբորիգենների վերգայա ցեղախմբի համար Կենտավրոսի ալֆան ու բետան հայտնի են եղել որպես «Bermbermgle» («Bram-bram-bult»)[113]․ երկու եղբայրներ, որոնք հայտնի են եղել իրենց քաջությամբ ու կործանարարությամբ և որոնք նիզակով սպանել են «Tchingal»-ին («Էմու», Հարավային խաչ համաստեղության «Ածխի պարկ» միգամածություն)[114]։

Մշակույթում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենտավրոսի Ալֆան, լինելով Երկիր մոլորակին ամենամոտ աստղային համակարգը, շատ է օգտագործվել գրականության, կինոյի, երաժշտության և համակարգչային խաղերի մեջ։

Ֆիլմեր և հեռուստատեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Մթնշաղային զոնա» ամերիկյան հեռուստասերիալի «Զոնդ. Վերևից և Ներքևից» էպիզոդում հերոսներից Ադամ Կուկի հայրենիքը գտնվում է Երկրից 4.3 լուսատարի հեռավորության վրա՝ Կենտավրոսի Ալֆա համակարգում։
  • «Ikarie XB-1. Ճանապարհորդություն դեպի Տիեզերքի Վերջ» 1963 թվականին Ստանիսլավ Լեմի «Մագելանի ամպ» վեպի հիման վրա Չեխոսլավակիայում նկարահանված ֆիլմում Ikarie XB-1 աստղագնացն ուղևորվում է հանելուկային Սպիտակ մոլորակ, որը պտտվում է Կենտավրոսի Ալֆա աստղի շուրջ։
  • «Աստղային ուղի։ Օրիգինալ սերիալ» ամերիկյան գիտաֆանտաստիկ սերիալի «Վաղը-դա այսօր է» էպիզոդում, երբ Քըրքին բռնում է օդային ոստիկանության գնդապետ Ֆելլինիին ու հարցնում, թե ո՞վ է նա, Քըրքը պատասխանում է․ «Ես փոքրիկ կանաչ մարդուկ եմ Ալֆա Կենտավրոսից, այն գեղեցիկ վայր է, դուք պետք տեսնե՜ք»։
  • «Դոկտոր Ով» բրիտանական գիտաֆանտաստիկ սերիալի «Պելադոնի անեծքը» (1972) և «Պելադոնի Հրեշը» (1974) մասերում Կենտավրոսի Ալֆան հանդիսանում է վեցձեռքանի թրթուր-քամելեոնների ցեղի բնակավայրը։
  • «Բաք Ռոջերսը 25-րդ դարում» ամերիկյան սերիալի «Ոսկե մարդը» (1981) էպիզոդում Ադմիրալ Կասիմովի հրամանատարությամբ «Որոնողները» տիեզերանավը մտնում է Կենտավրոսի Ալֆա համակարգի գոտի և մահացու մագնիսական փոթորիկի հետևանքով հայտնվում է ծուղակի մեջ[115][116]։
  • «Աստղային ճանապարհ» սերիալի 1994 թվականի «Խորը տիեզերք 9» մասում USS Defiant աստղագնացի անձնակազմը 2024 թվականին տեղափոխվում է Երկիր։ Առաջնորդ Մայլզ Օ՛Բրայենը հայտնաբերում է, որ Երկրի ամենամոտ միջաստղային ակտիվությունը կապված է Կենտավրոսի Ալֆայի վրա ապրող ռոմուլաններ հումանոիդների հետ։
  • «Բաբելոն 5» (1993-1998) գիտա-ֆանտաստիկ հեռուստասերիալում հաստատվում է, որ գոյություն ունի Երկրային Դաշինքի գաղութ Կենտավրոսի Պրոքսիմայի ուղեծրում
  • «The Galaxy Railways» ճապոնական անիմե-սերիալում «Նրանք, ովքեր իրենց անվանում են հավերժություն» դրվագում նշվում է, որ մի ուրվական տիեզերական գնացք այցելել էր «հին Ալֆա Կենտավրոսի գծում» գտնվող կայան։
  • «Հորիզոնի միջից» 1997 թվականին նկարահանված ամերիկյան գիտաֆանտաստիկ սարսափ ֆիլմում տեզերանավը պետք է ուղևորվեր Ալֆա Կենտավրոս, սակայն հայտնվում է մեկ այլ տարածությունում, որը կոչվում է Դժոխք։
  • «Տիեզերքում կորածները» 1998 թվականի ամերիկյան ֆիլմում դեպքերը նկարագրվում են 2058 թվականին, երբ Երկիր մոլորակը գլոբալ աղտոտումների հետևաքնով ապրելու համար արդեն դառնում է անպիտան, և պրոֆեսոր Ջոն Ռոբինսոնը (ֆիլմում նրան մարմանվորում է Վիլյամ Հըրթը) իր ընտանիքին տեղափոխում է մարդաբնակ Ալֆա Պրայմ կամ Ալֆա Կենտավրոս մոլորակ։
  • «Եկվորը» 2001 թվականի ամերիկյան ֆանտաստիկ ժանրի ֆիլմում գործողությունները տեղի են ունենում 2079 թվականին։ Դրանից 45 տարի առաջ Երկիրը ենթարկվել էր հարձակման Ալֆա Կենտավրոսի այլմոլորակային քաղաքակրթության թշնամական ուժերի կողմից, և այդ ժամանակից երկրի վրա մոլեգնում է պատերազմը։
  • «Ավատար» հանրաճանաչ ֆիլմում գործողությունները տեղի են ունենում 22-րդ դարում։ Մարդկությունը գրեթե սպառել է Երկիր մոլորակի բնական ռեսուրսները։ RDA կորպորացիան սկսում է մեծամասշտաբ գործողություն Կենտավրոսի Ալֆա համակարգի Ֆոլիֆեմ գազային հսկայի արբանյակ Պանդորա մոլորակում։
  • «Մարսի արքայադուստրը» 2009 թվականի ամերիկյան ֆիլմում գործողությունները տեղի են ունենում «Մարս-216» անունը կրող Ալֆա Կենտավրոսի չորրորդ մոլորակում։

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Չեխ գրող Յան Ներուդայի «Cosmic Songs» (1978) բանաստեղծությունը վերաբերում է Ալֆա Կենտավրոսին։
  • Ամերիկացի գրող Լեյնսթեր Մյուրեյի «Կենտավրոսի Պրոքսիմա» (1935) կարճ պատմվածքը նույնպես վերաբերում է Ալֆա Կենտավրոսին։
  • Ամերիկացի հայտնի ֆանտաստ գրող Այզեկ Ազիմովի «Homo Sol» կարճ պատմվածքում բացահայտվում է միջտիեզերական ճանապարհորդությունների գաղտնիքը և մարդկությունն իր առաջին միջաստղային ճանապարհորդությունը հաջողությամբ վայրեջք է կատարում Կենտավրոսի Ալֆա մոլորակի վրա։
  • «Հեռավոր Կենտավրոս» (1944) պատմվածքը, հեղինակ՝ Ալֆրեդ Վան Ֆոգտ, տպագրվել է 1952 թվականին։
  • «Ապստամբություն Ալֆա C-ի վրա» (1955), Ռոբերտ Սիլվերբերգի առաջին մանկական վեպը։ Ալֆա C-ն Կենտավրոսի Ալֆա C կրճատ անվանումն է․ վեպում այն դիտարկվում է որպես միայնակ աստղ։
  • Լեհ նշանավոր գրող Ստանիսլավ Լեմի «Մագելանի ամպ» (1955) վեպում, Gaia 227 անվանում ունեցող նավում կինը և տղամարդը լքում են Երկիրը Կենտավրոսի Ալֆա համակարգի համար։
  • Ամերիկացի ֆանտաստ գրող Գորդոն Դիքսոնի «Չայլդի ցիկլը» (1959) անավարտ պատմությունը, որտեղ Կենտավրոսի Ալֆան ունի ընդհանուր 12 մոլորակ։
  • Անգլիացի գրող Էդմունդ Կուպերի «Լույսի ընտանիքը» վեպում տղամարդկանցից և կանանցից բաղկացած բարձրաշխարհիկ խումբը Երկրի վրա տեղի ունեցած միջուկային հոլոքոստից հետո լքում է Երկիր մոլորակը, հասնելով Կենտավրոսի Ալֆա։
  • Ամերիկացի կին գրող Լի Բրեքեթի «Կենտավրոսի ԱԼՖԱ կամ Մահ» վեպ։ Այս գրվածքում Մարսի մի խումբ գաղութայիններ պայմանավորվում են վերանորոգել լքված աստղագնացը, որպեսզի փախչեն Մարսի դաժան կառավարումից։ Նրանց նպատակակետը մարդաբնակ Կենտավրոսի Ալֆա մոլորակն է, որտեղ նրանք կարող են ազատ լինել։
  • Ամերիկացի ֆանտաստ գրող Ֆիլիպ Կինդրեդ Դիքի «Ալֆանյան Լուսնի Կլանները» վեպի իրադարձությունները պտտվում են այդ դեպքերի շուրջ, երբ Երկիրը փորձում է նախկին գաղութային ռեժիմը հաստատել Ալֆա Կենտավրոսի գիգանտի մարդաբնակ երկրորդ լուսնի վրա։
  • Ամերիկացի ֆանտաստ գրող Ֆրեդերիկ Պոլի «The Gold at the Starbow's End» 1972 թվականի պատվածքում ութ հոգանոց ինտելեկտուալ անձանցից բաղկացած խումբը ուղևորվում է Ալֆա Կենտավրոսի Ալֆա-Ալեֆ մարդաբնակ մոլորակ։
  • Ամերիկացի գիտաֆանստաստիկ գրող Հարի Հարիսոնի «Star Smashers of the Galaxy Rangers» վեպում տեղացի կենտավրիանները (հումանոիդ այլմոլորակայիններ) ոչնչացվել են ցեղասպան հարձակման հետևանքով։
  • Ամերիկացի կին ֆանտաստ գրող Քերոլայն Չերրիի «Downbelow Station» վեպում Կենտավրոսի Ալֆայի տեղանքում է գտնվում Բետա կայանը, որը Երկրից մեկնած Արեգակն ուսումնասիրող խմբի երկրորդ տիեզերական կայանն է։
  • Անգլիացի գիտաֆանտաստիկ գրող Ջեյմս Պատրիկ Հոգանի «Voyage from Yesteryear» վեպում ավտոմատացված գենետիկական նավը փրկվում է Երկրին անխուսափելիորեն սպառնացող միջուկային աղետից և Կենտավրոսի Ալֆայի ուղեծրում հայտնաբերում է բնակելի մոլորակ։
  • Կանադացի ֆանտաստ գրող Ուիլյամ Ֆորդ Գիբսոնի «Նեյրոմանթ» վեպում AI Wintermute / Neuromancer ինտեգրված արարածը, հաղթահարելով երկրային հոգսերը, հաղորդակցության համար փնտրում է «իր նմանների»։ Նա սքանավորում է հին տեսանյութեր և 1970-ական թվականներին նկարահանված մի տեսանյութում «Ալֆա Կենտավրոսի համակարգում» բանականության առկայություն է հայտնաբերում։ Երկու արարածները, գտնվելով հաղորդակցման մեջ, սկսում են որոնումները ուրիշ զարգացած բանականություններ գտնելու[117]։
  • «Ցատկ» 1985 թվականին լույս տեսած Լարրի Նիվենի և Ջերրի Պուռնելի համատեղ գրքում նկարագրվում է Արեգակնային համակարգ ներթափանցող այլմոլորակային Ֆիտպ անունով ռասայի մասին, նրանք մարդու չափսերով փղի արտաքինով արարածներ են, որոնք ուղևորվել են ճանապարհորդության Ալֆա Կենտավրոսից մեծ տիեզերանավով[118]։
  • Այզեկ Ազիմովի «Ակադեմիա և Երկիր» գիտաֆանտաստիկ վեպում նկարագրվում է Ալֆա աշխարհը, որը պտտվում է Կենտավրոսի Ալֆաի շուրջ և հանդիսանում է ինչ-որ մեռնող ռադիոակտիվ աշխարհից փախստական դարձած վերջին մարդկանց ապաստարան։
  • Հիշատակվում է բրիտանացի ճանաչված գրող Արթուր Կլարկի «Հեռավոր Երկրի երգը» ֆանտաստիկ գրվածքում։

Ապագա հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շատ մեծ աստղադիտակն ու Կենտավրոսի ալֆան[119]

Կենտավրոսի ալֆան հանդիսանում է անձնակազմային կամ ռոբոտացված միջաստղային թռիչքների հնարավոր առաջին թիրախը։ Տիեզերանավերի ներկայիս տեխնոլոգիաներն օգտագործելով արևի ու Կենտավրոսի ալֆայի միջև հեռավորությունը հաղթահարելը կտևի մի քանի հազարամյակ, թեև «Breakthrough Starshot» գիտահետազոտական և ինժեներական նախագծում առաջարկված միջուկային շարժիչի կամ լազերային արևային առագաստի տեխնոլոգիան հնարավորություն կտա այն կրճատել մինչև մի քանի տասնամյակ[120][121][122]։ Այսպիսի թռիչքի նպատակը լինելու է այդ համակարգում հավանաբար գոյություն ունեցող մոլորակների մոտով թռչելն ու լուսանկարելը[123][124]։ Կենտավրոսի Պրոքսիմա b-ի գոյության ուսումնասիրությունը, որի մասին 2016 թվականի օգոստոսին հայտարարել էր Եվրոպական հարավային աստղադիտարանը (ESO), հանդիսանալու է «Starshot» նախագծի նպատակներից մեկը[123][125]։

2017 թվականի հունվարին «Breakthrough Starshot» նախաձեռնող խումբն ու ESO-ն համագործակվություն են սկսել Կենտավրոսի ալֆա համակարգում բնակելի մոլորակներ հայտնաբերելու ուղղությամբ։ Ըստ պայմանավորվածության՝ նախաձեռնող խումբը ֆինանսավորում է ապահովելու, որպեսզի Չիլիում գտնվող Եվրոպական հարավային աստղադիտարանի «Շատ մեծ աստղադիտակի» VISIR (VLT պատկերագրիչ և սպեկտրոմետր՝ միջին ինֆրակարմիր հատվածի համար) գործիքն արդիականացվի, որը կմեծացնի համակարգում մոլորակներ հայտնաբերելու հնարավորությունը[119][126]։

Հեռավորության գնահատում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտավրոսի ալֆա AB-ի հեռավորության գնահատում
Աղբյուր Պարալաքս

(միլիարքվայրկյան)

Հեռավորություն

(պարսեկ)

Հեռավորություն

(լուսային տարի)

Հեռավորություն

(պետամետր)

Ծանոթագրություն
Հենդերսոն (1839) 1160±110 0.86+0.09
−0.07 		2.57 ± 0.53 26.6+2.8
−2.3 		[65]
Հենդերսոն (1842) 912.8±64 1.03 ± 0.15 3.34 ± 0.5 33.8+2.5
−2.2 		[127]
Մաքլեար (1851) 918.7±34 1.09±0.04 3.55+0.14
−0.13 		32.4 ± 2.5 [128]
Մոեստա (1868) 880±68 1.14+0.10
−0.08 		3.71+0.31
−0.27 		35.1+2.9
−2.5 		[129]
Ջիլ & Էլկին (1885) 750±10 1.333±0.018 4.35±0.06 41.1+0.6
−0.5 		[130]
Ռոբերտս (1895) 710±50 1.32 ± 0.2 4.29 ± 0.65 43.5+3.3
−2.9 		[131]
Վուլի (1970) 743±7 1.346±0.013 4.39±0.04 41.5±0.4 [132]
Գլիզ & Ջահրեյս (1991) 749.0±4.7 1.335±0.008 4.355±0.027 41.20±0.26 [133]
Վան Ալտենա (1995) 749.9±5.4 1.334±0.010 4.349+0.032
−0.031 		41.15+0.30
−0.29 		[134]
Պերիմեն (1997) (A և B) 742.12±1.40 1.3475±0.0025 4.395±0.008 41.58±0.08 [135]

[136] [137] [138]

Սյոդերհյելմ (1999) 747.1±1.2 1.3385+0.0022
−0.0021 		4.366±0.007 41.30±0.07 [139]
Վան Լիուվեն (2007) (A) 754.81±4.11 1.325±0.007 4.321+0.024
−0.023 		40.88±0.22 [140]
Վան Լիուվեն (2007) (B) 796.92±25.90 1.25±0.04 4.09+0.14
−0.13 		37.5 ± 2.5 [141]
Վերագնահատում Թոփ 100 (2012) 747.23±1.17[Ն 7] 1.3383±0.0021 4.365±0.007 41.29±0.06 [38]

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ , տես՝ «Ձգողականության ստանդարտ պարամետր#Միմյանց շուրջ պտտվող երկու մարմին»։
  2. ↑ Սա հաշվարկվում է ֆիքսված զուգահեռականի վրա՝ իմանալով աստղի թեքումը (δ) և օգտագործելով հետևյալ բանաձևը՝ (90°+ δ)։ Կենտավրոսի ալֆայի թեքումը −60° 50′ է, այսպիսով, դիտարկվող զուգահեռականը, որտեղ աստղը մայր չի մտնում, լինելու է −29° 10'S կամ 29°-ից հարավ։ Նույն ձևով, այն վայրը, որտեղ Կենտավրոսի ալֆան երբեք չի ծագում հյուսիսային դիտարկումների ժամանակ, գտնվում է (90°+ δ) N կամ +29°N զուգահեռականից հյուսիս։
  3. ↑ Աստղերի սեփական շարժումներն արտահայտվում են արքվայրկյանից ավելի փոքր անկյունային միավորներով, ինչպիսին է՝ միլի-արքվայրկյանը (մավ․) կամ արքվայրկյանի մեկ հազարերորդ մասը։ Աստղերի սեփական շարժման բացասական արժեքները ցույց են տալիս, որ երկնքի շարժումն արևելքից դեպի արևմուտք է՝ հյուսիսից հարավ թեքմամբ։
  4. ↑ Տես Լիսաուեր և Քվինտնա ներքևի ծանոթագրություններում։
  5. ↑ Արեգակի կոորդինատները տրամագծորեն հակառակ կլինեն Կենտավրոսի ալֆա AB-ին՝ 02h 39m 36․4951s, +60° 50′ 02.308″։
  6. ↑ Կարող հանդիպել նաև «Rigjl Kentaurus» և պորտուգալերեն «Riguel Kentaurus» գրելաձևերը։
  7. ↑ Վան Ալտենայի (1995) և Սյոդերհյելմի (1999) պարալաքսների վրա հիմնված չափված պարալաքս։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Our Local Galactic Neighborhood
  2. ↑ 2,0 2,1 SIMBAD Astronomical Database
  3. ↑ 3,0 3,1 alf Cen - Double or multiple star // SIMBAD Astronomical Database
  4. ↑ SIMBAD Astronomical Database
  5. ↑ Nordström B., Mayor M., Udry S. The Geneva-Copenhagen survey of the Solar neighbourhood. Ages, metallicities, and kinematic properties of ∼14 000 F and G dwarfs // Astron. Astrophys. / T. Forveille — EDP Sciences, 2004. — Vol. 418, Iss. 3. — P. 989–1019. — ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 — doi:10.1051/0004-6361:20035959 — arXiv:astro-ph/0405198
  6. ↑ Torres C. A. O., Quast G. R., Silva L. d., Reza R. d. l., Melo C. H. F., Sterzik M. Search for associations containing young stars (SACY). I. Sample and searching method // Astron. Astrophys. / T. Forveille — EDP Sciences, 2006. — Vol. 460, Iss. 3. — P. 695—708. — ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 — doi:10.1051/0004-6361:20065602 — arXiv:astro-ph/0609258
  7. ↑ http://adsabs.harvard.edu/abs/1994A&A...292..115A
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 «Naming Stars». IAU.org. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  9. ↑ Kervella, Pierre; Thevenin, Frederic (2003 թ․ մարտի 15). «A Family Portrait of the Alpha Centauri System». European Southern Observatory Press Release: 5. Bibcode:2003eso..pres....5. eso0307, PR 05/03.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 Hartkopf, W.; Mason, D. M. (2008). «Sixth Catalog of Orbits of Visual Binaries». U.S. Naval Observatory. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 26-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Kervella, P.; Thévenin, F.; Lovis, C. (2017 թ․ հունվար). «Proxima's orbit around α Centauri». Astronomy & Astrophysics. 598. L7. arXiv:1611.03495. Bibcode:2017A&A...598L...7K. doi:10.1051/0004-6361/201629930.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Paul Kunitzsch; Tim Smart (2006). A Dictionary of Modern Star Names: A Short Guide to 254 Star Names and Their Derivations. Sky Pub. էջ 27. ISBN 978-1-931559-44-7.
  13. ↑ Davis, George R., Jr. (1944 թ․ հոկտեմբեր). «The pronunciations, derivations, and meanings of a selected list of star names». Popular Astronomy. 52 (3): 16. Bibcode:1944PA.....52....8D.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  14. ↑ 14,0 14,1 R.H. Allen, Star Names and their Meanings.
  15. ↑ ظَلِيمٌ ذ, in Edward William Lane, An Arabic–English Lexicon
  16. ↑ Innes, R. T. A. (1915 թ․ հոկտեմբեր). «A Faint Star of Large Proper Motion». Circular of the Union Observatory Johannesburg. 30: 235–236. Bibcode:1915CiUO...30..235I.
  17. ↑ Innes, R. T. A. (1917 թ․ սեպտեմբեր). «Parallax of the Faint Proper Motion Star Near Alpha of Centaurus. 1900. R.A. 14 h 22 m 55s.-0s 6t. Dec-62° 15'2 0'8 t». Circular of the Union Observatory Johannesburg. 40: 331–336. Bibcode:1917CiUO...40..331I.
  18. ↑ Stevenson, Angus, ed. (2010), Oxford Dictionary of English, OUP Oxford, էջ 1431, ISBN 978-0-19-957112-3.
  19. ↑ Alden, Harold L. (1928). «Alpha and Proxima Centauri». Astronomical Journal. 39 (913): 20–23. Bibcode:1928AJ.....39...20A. doi:10.1086/104871.
  20. ↑ «Bulletin of the IAU Working Group on Star Names, No. 2» (PDF). International Astronomical Union. 2016 թ․ հոկտեմբեր. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 29-ին.
  21. ↑ IAU Working Group on Star Names (WGSN), International Astronomical Union, Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 22-ին.
  22. ↑ «WG Triennial Report (2015–2018) – Star Names» (PDF). էջ 5. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 14-ին.
  23. ↑ «IAU Catalog of Star Names». International Astronomical Union. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 17-ին.
  24. ↑ Heintz, W. D. (1978). Double Stars. D. Reidel. էջ 19. ISBN 978-90-277-0885-4.
  25. ↑ Worley, C. E.; Douglass, G. G. (1996). Washington Visual Double Star Catalog, 1996.0 (WDS). United States Naval Observatory. Արխիվացված է օրիգինալից 2000 թ․ ապրիլի 22-ին.
  26. ↑ Pourbaix, D.; և այլք: (2002). «Constraining the difference in convective blueshift between the components of alpha Centauri with precise radial velocities». Astronomy and Astrophysics. 386 (1): 280–285. arXiv:astro-ph/0202400. Bibcode:2002A&A...386..280P. doi:10.1051/0004-6361:20020287.
  27. ↑ Andrew James (2008 թ․ մարտի 11). «ALPHA CENTAURI : 6». Homepage.mac.com. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 Aitken, R. G. (1961). The Binary Stars. Dover. էջեր 235–237.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Matthews, R. A. J.; Gilmore, Gerard (1993). «Is Proxima really in orbit about α Cen A/B?». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 261: L5–L7. Bibcode:1993MNRAS.261L...5M. doi:10.1093/mnras/261.1.l5.
  30. ↑ 30,0 30,1 Kamper, K. W.; Wesselink, A. J. (1978). «Alpha and Proxima Centauri». Astronomical Journal. 83: 1653. Bibcode:1978AJ.....83.1653K. doi:10.1086/112378.
  31. ↑ 31,0 31,1 E. E. Mamajek; L. A. Hillenbrand (2008). «Improved Age Estimation for Solar-Type Dwarfs Using Activity-Rotation Diagnostics». Astrophysical Journal. 687 (2): 1264–1293. arXiv:0807.1686. Bibcode:2008ApJ...687.1264M. doi:10.1086/591785.
  32. ↑ 32,0 32,1 Thévenin, F.; Provost, J.; Morel, P.; Berthomieu, G.; Bouchy, F.; Carrier, F. (2002). «Asteroseismology and calibration of alpha Cen binary system». Astronomy & Astrophysics. 392: L9. arXiv:astro-ph/0206283. Bibcode:2002A&A...392L...9T. doi:10.1051/0004-6361:20021074.
  33. ↑ Bazot, M.; Bourguignon, S.; Christensen-Dalsgaard, J. (2012). «A Bayesian approach to the modelling of alpha Cen A». MNRAS. 427 (3): 1847–1866. arXiv:1209.0222. Bibcode:2012MNRAS.427.1847B. doi:10.1111/j.1365-2966.2012.21818.x.
  34. ↑ Miglio, A.; Montalbán, J. (2005). «Constraining fundamental stellar parameters using seismology. Application to α Centauri AB». Astronomy & Astrophysics. 441 (2): 615–629. arXiv:astro-ph/0505537. Bibcode:2005A&A...441..615M. doi:10.1051/0004-6361:20052988.
  35. ↑ Thoul, A.; Scuflaire, R.; Noels, A.; Vatovez, B.; Briquet, M.; Dupret, M.-A.; Montalban, J. (2003). «A New Seismic Analysis of Alpha Centauri». Astronomy & Astrophysics. 402: 293–297. arXiv:astro-ph/0303467. Bibcode:2003A&A...402..293T. doi:10.1051/0004-6361:20030244.
  36. ↑ Eggenberger, P.; Charbonnel, C.; Talon, S.; Meynet, G.; Maeder, A.; Carrier, F.; Bourban, G. (2004). «Analysis of α Centauri AB including seismic constraints». Astronomy & Astrophysics. 417: 235–246. arXiv:astro-ph/0401606. Bibcode:2004A&A...417..235E. doi:10.1051/0004-6361:20034203.
  37. ↑ 37,0 37,1 Kim, Y-C. (1999). «Standard Stellar Models; alpha Cen A and B». Journal of the Korean Astronomical Society. 32 (2): 119. Bibcode:1999JKAS...32..119K.
  38. ↑ 38,0 38,1 «The One Hundred Nearest Star Systems». Research Consortium On Nearby Stars. Georgia State University. 2007 թ․ սեպտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 «The Colour of Stars». Australia Telescope, Outreach and Education. Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation. 2004 թ․ դեկտեմբերի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 16-ին.
  40. ↑ Torres, C. A. O.; Quast, G. R.; da Silva, L .; de la Reza, R.; Melo, C. H. F.; Sterzik, M. (2006). «Search for associations containing young stars (SACY)». Astronomy and Astrophysics. 460 (3): 695–708. arXiv:astro-ph/0609258. Bibcode:2006A&A...460..695T. doi:10.1051/0004-6361:20065602. ISSN 0004-6361.
  41. ↑ 41,0 41,1 Ayres, Thomas R. (2014 թ․ մարտ). «The Ups and Downs of α Centauri». The Astronomical Journal. 147 (3): 12. arXiv:1401.0847. Bibcode:2014AJ....147...59A. doi:10.1088/0004-6256/147/3/59. 59.
  42. ↑ 42,0 42,1 Robrade, J.; Schmitt, J. H. M. M.; Favata, F. (2005). «X-rays from α Centauri – The darkening of the solar twin». Astronomy and Astrophysics. 442 (1): 315–321. arXiv:astro-ph/0508260. Bibcode:2005A&A...442..315R. doi:10.1051/0004-6361:20053314.
  43. ↑ Kervella, P.; Thévenin, F.; Lovis, C. (2017). «Proxima's orbit around α Centauri». Astronomy & Astrophysics. 598: L7. arXiv:1611.03495. Bibcode:2017A&A...598L...7K. doi:10.1051/0004-6361/201629930. ISSN 0004-6361.
  44. ↑ «Our Nearest Star System Observed Live». Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 27-ին.
  45. ↑ 45,0 45,1 Moore, Patrick, ed. (2002). Astronomy Encyclopedia. Philip's. ISBN 978-0-540-07863-9.(չաշխատող հղում)
  46. ↑ Van Zyl, Johannes Ebenhaezer (1996). Unveiling the Universe: An Introduction to Astronomy. Springer. ISBN 978-3-540-76023-8.
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 Hartung, E. J.; Frew, David; Malin, David (1994). «Astronomical Objects for Southern Telescopes». Cambridge University Press.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 Norton, A. P.; Ed. I. Ridpath (1986). Norton's 2000.0 :Star Atlas and Reference Handbook. Longman Scientific and Technical. էջեր 39–40.
  49. ↑ Mitton, Jacquelin (1993). The Penguin Dictionary of Astronomy. Penguin Books. էջ 148.
  50. ↑ James, Andrew. «'The '"Constellations : Part 2 Culmination Times"'». Sydney, New South Wales: Southern Astronomical Delights. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  51. ↑ Benedict, G. Fritz; և այլք: (1998). Donahue, R. A.; Bookbinder, J. A. (eds.). Proxima Centauri: Time-resolved Astrometry of a Flare Site using HST Fine Guidance Sensor 3. ASP Conf. Ser. 154, The Tenth Cambridge Workshop on Cool Stars, Stellar Systems and the Sun. էջ 1212. Bibcode:1998ASPC..154.1212B.
  52. ↑ Page, A.A. (1982). «Mount Tamborine Observatory». International Amateur-Professional Photoelectric Photometry Communication. 10: 26. Bibcode:1982IAPPP..10...26P.
  53. ↑ «Light Curve Generator (LCG) – aavso.org». aavso.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 7-ին.
  54. ↑ Boffin, Henri M. J.; և այլք: (2013 թ․ դեկտեմբերի 4). «Possible astrometric discovery of a substellar companion to the closest binary brown dwarf system WISE J104915.57–531906.1». Astronomy and Astrophysics. 561: L4. arXiv:1312.1303. Bibcode:2014A&A...561L...4B. doi:10.1051/0004-6361/201322975.
  55. ↑ Ptolemaeus, Claudius (1984). Ptolemy's Almagest (PDF). Translated by Toomer, G. J. London: Gerald Duckworth & Co. էջ 368, note 136. ISBN 978-0-7156-1588-1. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  56. ↑ Knobel, Edward B. (1917). «On Frederick de Houtman's Catalogue of Southern Stars, and the Origin of the Southern Constellations». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 77 (5): 414–32 [416]. Bibcode:1917MNRAS..77..414K. doi:10.1093/mnras/77.5.414.
  57. ↑ Kameswara-Rao, N.; Vagiswari, A.; Louis, C. (1984). «Father J. Richaud and Early Telescope Observations in India». Bulletin of the Astronomical Society of India. 12: 81. Bibcode:1984BASI...12...81K.
  58. ↑ 58,0 58,1 Pannekoek, Anton (1989) [1961]. A History of Astronomy. Dover. էջեր 345–346. ISBN 978-0-486-65994-7.
  59. ↑ Herschel, J. F. W. (1847). Results of Astronomical Observations made during the years 1834,5,6,7,8 at the Cape of Good Hope; being the completion of a telescopic survey of the whole surface of the visible heavens, commenced in 1825. Smith, Elder and Co, London. Bibcode:1847raom.book.....H.
  60. ↑ «Sixth Catalogue of Orbits of Visual Binary Stars : Ephemeris (2008)». U.S. Naval Observatory. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  61. ↑ Clavin, Whitney; Harrington, J. D. (2014 թ․ ապրիլի 25). «NASA's Spitzer and WISE Telescopes Find Close, Cold Neighbor of Sun». NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 25-ին.
  62. ↑ ESA: Hipparcos Site. «High-Proper Motion Stars (2004)».
  63. ↑ Aristotle. «De Caelo (On the Heavens): Book II. Part 11. (2004)». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  64. ↑ Arthur Berry (2018 թ․ փետրվարի 6). A Short History of Astronomy. Creative Media Partners, LLC. էջեր 357–358. ISBN 978-1-376-81951-9.
  65. ↑ 65,0 65,1 Henderson, H. (1839). «On the parallax of α Centauri» (PDF). Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 4 (19): 168–169. Bibcode:1839MNRAS...4..168H. doi:10.1093/mnras/4.19.168.
  66. ↑ Astronomical Society of South Africa. «Henderson, Thomas [FRS] (2008)». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  67. ↑ Anton Pannekoek (1989). A History of Astronomy. Courier Corporation. էջ 333. ISBN 978-0-486-65994-7.
  68. ↑ Maclear, M. (1851). «Determination of Parallax of α1and α2 Centauri». Astronomische Nachrichten. 32 (16): 243–244. Bibcode:1851MNRAS..11..131M. doi:10.1002/asna.18510321606.
  69. ↑ N.L., de La Caillé (1976). Travels at the Cape, 1751–1753: an annotated translation of Journal historique du voyage fait au Cap de Bonne-Espérance. Translated by Raven-Hart, R. Cape Town. ISBN 978-0-86961-068-8.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 Kervella, Pierre; և այլք: (2016). «Close stellar conjunctions of α Centauri A and B until 2050 An mK = 7.8 star may enter the Einstein ring of α Cen A». Astronomy & Astrophysics. 594 (107): A107. arXiv:1610.06079. Bibcode:2016A&A...594A.107K. doi:10.1051/0004-6361/201629201.
  71. ↑ 71,0 71,1 Hartung, E.J.; Frew, D.; Malin, D. (1994). Astronomical Objects for Southern Telescopes. Melbourne University Press. էջ 194. ISBN 978-0-522-84553-2.
  72. ↑ 72,0 72,1 Matthews, R.A.J. (1994). «The Close Approach of Stars in the Solar Neighbourhood». Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society. 35: 1–8. Bibcode:1994QJRAS..35....1M.
  73. ↑ C.A.l., Bailer-Jones (2015). «Close encounters of the stellar kind». Astronomy and Astrophysics. 575: A35–A48. arXiv:1412.3648. Bibcode:2015A&A...575A..35B. doi:10.1051/0004-6361/201425221.
  74. ↑ Sky and Telescope, April 1998 (p60), based on computations from HIPPARCOS data.
  75. ↑ Anglada-Escudé, Guillem; Amado, Pedro J.; Barnes, John; Berdiñas, Zaira M.; Butler, R. Paul; Coleman, Gavin A. L.; de la Cueva, Ignacio; Dreizler, Stefan; Endl, Michael; Giesers, Benjamin; Jeffers, Sandra V.; Jenkins, James S.; Jones, Hugh R. A.; Kiraga, Marcin; Kürster, Martin; López-González, María J.; Marvin, Christopher J.; Morales, Nicolás; Morin, Julien; Nelson, Richard P.; Ortiz, José L.; Ofir, Aviv; Paardekooper, Sijme-Jan; Reiners, Ansgar; Rodríguez, Eloy; Rodríguez-López, Cristina; Sarmiento, Luis F.; Strachan, John P.; Tsapras, Yiannis; և այլք: (2016). «A terrestrial planet candidate in a temperate orbit around Proxima Centauri». Nature. 536 (7617): 437–440. arXiv:1609.03449. Bibcode:2016Natur.536..437A. doi:10.1038/nature19106. PMID 27558064.
  76. ↑ Suárez Mascareño, A.; Faria, J. P.; Figueira, P. (2020). «Revisiting Proxima with ESPRESSO». arXiv:2005.12114 [astro-ph.EP]. {{cite arXiv}}: Invalid |display-authors=29 (օգնություն)
  77. ↑ Billings, Lee (2019 թ․ ապրիլի 12). «A Second Planet May Orbit Earth's Nearest Neighboring Star». Scientific American. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  78. ↑ Damasso, Mario; Del Sordo, Fabio; և այլք: (2020 թ․ հունվար). «A low-mass planet candidate orbiting Proxima Centauri at a distance of 1.5 AU». Science Advances. 6 (3): eaax7467. Bibcode:2020SciA....6.7467D. doi:10.1126/sciadv.aax7467. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  79. ↑ Benedict, G. Fritz; McArthur, Barbara E. (2020 թ․ հունիս). «A Moving Target—Revising the Mass of Proxima Centauri c». Research Notes of the AAS. 4 (6): 86. Bibcode:2020RNAAS...4...86B. doi:10.3847/2515-5172/ab9ca9. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 1-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  80. ↑ Gratton, Raffaele; Zurlo, Alice; Le Coroller, Hervé; և այլք: (2020 թ․ հունիս). «Searching for the near-infrared counterpart of Proxima c using multi-epoch high-contrast SPHERE data at VLT». Astronomy & Astrophysics. 638: A120. arXiv:2004.06685. Bibcode:2020A&A...638A.120G. doi:10.1051/0004-6361/202037594.
  81. ↑ Wenz, John (2015 թ․ հոկտեմբերի 29). «It Turns Out the Closest Exoplanet to Us Doesn't Actually Exist». Popular Mechanics (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  82. ↑ «Poof! The Planet Closest To Our Solar System Just Vanished». National Geographic News. 2015 թ․ հոկտեմբերի 29. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  83. ↑ Rajpaul, Vinesh; Aigrain, Suzanne; Roberts, Stephen J. (2015 թ․ հոկտեմբերի 19), «Ghost in the time series: no planet for Alpha Cen B», Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 456 (1): L6–L10, arXiv:1510.05598, Bibcode:2016MNRAS.456L...6R, doi:10.1093/mnrasl/slv164.
  84. ↑ Demory, Brice-Olivier; և այլք: (2015 թ․ հունիս). «Hubble Space Telescope search for the transit of the Earth-mass exoplanet Alpha Centauri Bb». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 450 (2): 2043–2051. arXiv:1503.07528. Bibcode:2015MNRAS.450.2043D. doi:10.1093/mnras/stv673.
  85. ↑ Aron, Jacob. «Twin Earths may lurk in our nearest star system». New Scientist (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  86. ↑ 86,0 86,1 «Why Haven't Planets Been Detected around Alpha Centauri». Universe Today. 2008 թ․ ապրիլի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 19-ին.
  87. ↑ Stephens, Tim (2008 թ․ մարտի 7). «Nearby star should harbor detectable, Earth-like planets». News & Events. UC Santa Cruz. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 19-ին.
  88. ↑ 88,0 88,1 Thebault, P.; Marzazi, F.; Scholl, H. (2009). «Planet formation in the habitable zone of alpha centauri B». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 393 (1): L21–L25. arXiv:0811.0673. Bibcode:2009MNRAS.393L..21T. doi:10.1111/j.1745-3933.2008.00590.x.
  89. ↑ 89,0 89,1 Quintana, E. V.; Lissauer, J. J.; Chambers, J. E.; Duncan, M. J. (2002). «Terrestrial Planet Formation in the Alpha Centauri System». Astrophysical Journal. 576 (2): 982–996. Bibcode:2002ApJ...576..982Q. CiteSeerX 10.1.1.528.4268. doi:10.1086/341808.
  90. ↑ 90,0 90,1 Guedes, Javiera M.; Rivera, Eugenio J.; Davis, Erica; Laughlin, Gregory; Quintana, Elisa V.; Fischer, Debra A. (2008). «Formation and Detectability of Terrestrial Planets Around Alpha Centauri B». Astrophysical Journal. 679 (2): 1582–1587. arXiv:0802.3482. Bibcode:2008ApJ...679.1582G. doi:10.1086/587799.
  91. ↑ Dumusque, X.; Pepe, F.; Lovis, C.; Ségransan, D.; Sahlmann, J.; Benz, W.; Bouchy, F.; Mayor, M.; Queloz, D.; Santos, N.; Udry, S. (2012 թ․ հոկտեմբերի 17). «An Earth mass planet orbiting Alpha Centauri B» (PDF). Nature (journal). 490 (7423): 207–11. Bibcode:2012Natur.491..207D. doi:10.1038/nature11572. PMID 23075844. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  92. ↑ Billings, Lee. «Miniature Space Telescope Could Boost the Hunt for 'Earth Proxima' [Video]». Scientific American.
  93. ↑ Zhao, L.; Fischer, D.; Brewer, J.; Giguere, M.; Rojas-Ayala, B. (2018 թ․ հունվար). «Planet Detectability in the Alpha Centauri System». Astronomical Journal. 155 (1): 12. arXiv:1711.06320. Bibcode:2018AJ....155...24Z. doi:10.3847/1538-3881/aa9bea. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  94. ↑ M. Barbieri; F. Marzari; H. Scholl (2002). «Formation of terrestrial planets in close binary systems: The case of α Centauri A». Astronomy & Astrophysics. 396 (1): 219–224. arXiv:astro-ph/0209118. Bibcode:2002A&A...396..219B. doi:10.1051/0004-6361:20021357.
  95. ↑ P. A. Wiegert; M. J. Holman (1997). «The stability of planets in the Alpha Centauri system». The Astronomical Journal. 113: 1445–1450. arXiv:astro-ph/9609106. Bibcode:1997AJ....113.1445W. doi:10.1086/118360.
  96. ↑ Lissauer, J. J.; E. V. Quintana; J. E. Chambers; M. J. Duncan; F. C. Adams (2004). «Terrestrial Planet Formation in Binary Star Systems». Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica (Serie de Conferencias). 22: 99–103. arXiv:0705.3444. Bibcode:2004RMxAC..22...99L. {{cite journal}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  97. ↑ Quintana, Elisa V.; Lissauer, Jack J. (2007). Haghighipour, Nader (ed.). Terrestrial Planet Formation in Binary Star Systems. Springer. էջեր 265–284. ISBN 978-90-481-8687-7. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 Croswell, Ken (1991 թ․ ապրիլ). «Does Alpha Centauri Have Intelligent Life?». Astronomy (magazine). Vol. 19, no. 4. էջեր 28–37. Bibcode:1991Ast....19d..28C.
  99. ↑ Gilster, Paul (2006 թ․ հուլիսի 5). «Proxima Centauri and Habitability». Centauri Dreams. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  100. ↑ Kaltenegger, Lisa; Haghighipour, Nader (2013). «Calculating the Habitable Zone of Binary Star Systems. I. S-Type Binaries». The Astrophysical Journal. 777 (2): 165. arXiv:1306.2889. Bibcode:2013ApJ...777..165K. doi:10.1088/0004-637X/777/2/165.
  101. ↑ «Planet Hunting by Numbers» (Press release). Jet Propulsion Laboratory. 2006 թ․ հոկտեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 24-ին.
  102. ↑ Mullen, Leslie (2011 թ․ հունիսի 2). «Rage Against the Dying of the Light». Astrobiology Magazine. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 7-ին.
  103. ↑ 103,0 103,1 103,2 103,3 Wiegert, J.; Liseau, R.; Thébault, P.; և այլք: (2014 թ․ մարտ). «How dusty is α Centauri? Excess or non-excess over the infrared photospheres of main-sequence stars». Astronomy & Astrophysics. 563. A102. arXiv:1401.6896. Bibcode:2014A&A...563A.102W. doi:10.1051/0004-6361/201321887.
  104. ↑ Martin Rees (2012 թ․ սեպտեմբերի 17). Universe: The Definitive Visual Guide. DK Publishing. էջ 252. ISBN 978-1-4654-1114-3.
  105. ↑ James B. Kaler (2006 թ․ մայիսի 7). The Hundred Greatest Stars. Springer Science & Business Media. էջ 15. ISBN 978-0-387-21625-6.
  106. ↑ Fred Schaaf (2008 թ․ մարտի 31). The Brightest Stars: Discovering the Universe through the Sky's Most Brilliant Stars. Wiley. էջ 122. Bibcode:2008bsdu.book.....S. ISBN 978-0-470-24917-8.
  107. ↑ Baily, Francis (1843). «The Catalogues of Ptolemy, Ulugh Beigh, Tycho Brahe, Halley, Hevelius, Deduced from the Best Authorities. With Various Notes and Corrections, and a Preface to Each Catalogue. To Which is Added the Synonym of each Star, in the Catalogues or Flamsteed of Lacaille, as far as the same can be ascertained». Memoirs of the Royal Astronomical Society. 13: 1. Bibcode:1843MmRAS..13....1B.
  108. ↑ Kunitzsch, P. (1976). «Naturwissenschaft und Philologie: Die arabischen Elemente in der Nomenklatur und Terminologie der Himmelskunde». Die Sterne. 52: 218. Bibcode:1976Stern..52..218K. doi:10.1515/islm.1975.52.2.263.
  109. ↑ Hermelink, H.; Kunitzsch, Paul (1961). «Reviewed work: Arabische Sternnamen in Europa, Paul Kunitzsch». Journal of the American Oriental Society. 81 (3): 309–312. doi:10.2307/595661. JSTOR 595661.
  110. ↑ Aḥmad ibn Muḥammad al-Fargānī; Jakob Golius (1669). Muhammedis fil. Ketiri Ferganensis, qui vulgo Alfraganus dicitur, Elementa astronomica, Arabicè & Latinè. Cum notis ad res exoticas sive Orientales, quae in iis occurrunt. Opera Jacobi Golii. apud Johannem Jansonium à Waasberge, & viduam Elizei Weyerstraet. էջեր 76–.
  111. ↑ Elijah Hinsdale Burritt (1850). Atlas: Designed to Illustrate the Geography of the Heavens. F. J. Huntington.
  112. ↑ (zh) [ AEEA (Activities of Exhibition and Education in Astronomy) 天文教育資訊網 2006 年 6 月 27 日]
  113. ↑ Hamacher, Duane W.; Frew, David J. (2010). «An Aboriginal Australian Record of the Great Eruption of Eta Carinae». Journal of Astronomical History & Heritage. 13 (3): 220–234. arXiv:1010.4610. Bibcode:2010JAHH...13..220H.
  114. ↑ Stanbridge, W. M. (1857). «On the Astronomy and Mythology of the Aboriginies of Victoria». Transactions Philosophical Institute Victoria. 2: 137–140.
  115. ↑ «The Golden Man». Internet Movie Database (IMDb). 1981. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 4-ին.
  116. ↑ «Buck Rogers in the 25th Century (1979)». Database of Movie Dialogs. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 4-ին.
  117. ↑ Գիբսոն, Ուիլյամ (1988). Neuromancer. New York: The Penguin Putnam Inc. էջ 260. ISBN 0-441-00746-5.
  118. ↑ Niven, Larry; Pournelle, Jerry (1985). Footfall. New York: Random House. էջ 166. ISBN 0-345-32344-0.
  119. ↑ 119,0 119,1 «VLT to Search for Planets in Alpha Centauri System – ESO Signs Agreement with Breakthrough Initiatives». European Southern Observatory. 2017 թ․ հունվարի 9. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
  120. ↑ Overbye, Dennis (2016 թ․ ապրիլի 12). «A Visionary Project Aims for Alpha Centauri, a Star 4.37 Light-Years Away». The New York Times. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 12-ին.
  121. ↑ O'Neill, Ian (2008 թ․ հուլիսի 8). «How Long Would it Take to Travel to the Nearest Star?». Universe Today.
  122. ↑ Domonoske, Camila (2016 թ․ ապրիլի 12). «Forget Starships: New Proposal Would Use 'Starchips' To Visit Alpha Centauri». NPR. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 14-ին.
  123. ↑ 123,0 123,1 «Starshot». Breakthrough Initiatives. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
  124. ↑ Overbye, Dennis (2016 թ․ ապրիլի 12). «Reaching for the Stars, Across 4.37 Light-Years». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
  125. ↑ Chang, Kenneth (2016 թ․ օգոստոսի 24). «One Star Over, a Planet That Might Be Another Earth». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
  126. ↑ Klesman, Alison (2017 թ․ հունվարի 9). «ESO and the Breakthrough Initiatives team up to search for extrasolar planets next door». Astronomy Magazine. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 10-ին.
  127. ↑ Henderson, T. (1842). «The Parallax of α Centauri, deduced from Mr. Maclear's Observations at the Cape of Good Hope, in the Years 1839 and 1840». Memoirs of the Royal Astronomical Society. 12: 370–371. Bibcode:1842MmRAS..12..329H.
  128. ↑ Maclear, T. (1851). «Determination of the Parallax of α 1 and α2 Centauri, from Observations made at the Royal Observatory, Cape of Good Hope, in the Years 1842-3-4 and 1848». Memoirs of the Royal Astronomical Society. 20: 98. Bibcode:1851MmRAS..20...70M.
  129. ↑ Moesta, C. G. (1868). «Bestimmung der Parallaxe von α und β Centauri» [Determining the parallax of α and β Centauri]. Astronomische Nachrichten (German). 71 (8): 117–118. Bibcode:1868AN.....71..113M. doi:10.1002/asna.18680710802.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  130. ↑ Gill, David; Elkin, W.L. (1885). «Heliometer-Determinations of Stellar Parallax in the Southern Hemisphere». Memoirs of the Royal Astronomical Society. 48: 188. Bibcode:1885MmRAS..48....1G.
  131. ↑ Roberts, Alex W. (1895). «Parallax of α Centauri from Meridian Observations 1879–1881». Astronomische Nachrichten. 139 (12): 189–190. Bibcode:1895AN....139..177R. doi:10.1002/asna.18961391202.
  132. ↑ Woolley, R.; Epps, E. A.; Penston, M. J.; Pocock, S. B. (1970). «Woolley 559». Catalogue of Stars within 25 Parsecs of the Sun. 5: ill. Bibcode:1970ROAn....5.....W. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  133. ↑ Gliese, W.; Jahreiß, H. (1991). «Gl 559». Preliminary Version of the Third Catalogue of Nearby Stars. Astronomische Rechen-Institut. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  134. ↑ Van Altena, W. F.; Lee, J. T.; Hoffleit, E. D. (1995). «GCTP 3309». The General Catalogue of Trigonometric Stellar Parallaxes (Fourth ed.). Yale University Observatory. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  135. ↑ Perryman; և այլք: (1997). «HIP 71683». The Hipparcos and Tycho Catalogues. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  136. ↑ Perryman; և այլք: (1997). «HIP 71683». The Hipparcos and Tycho Catalogues. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  137. ↑ Perryman; և այլք: (1997). «HIP 71681». The Hipparcos and Tycho Catalogues. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  138. ↑ Perryman; և այլք: (1997). «HIP 71681». The Hipparcos and Tycho Catalogues. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  139. ↑ Söderhjelm, Staffan (1999). «HIP 71683». Visual binary orbits and masses post Hipparcos. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  140. ↑ van Leeuwen, Floor (2007). «HIP 71683». Validation of the new Hipparcos reduction.
  141. ↑ van Leeuwen, Floor (2007). «HIP 71681». Validation of the new Hipparcos reduction.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարկածային մոլորակներ կամ հետազոտություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կենտավրոսի ալֆա» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 7544148-2 · Microsoft: 2780604493 · VIAF: 138327546 · WorldCat VIAF: 138327546
✯
 Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2020 թվականի 37-րդ շաբաթվա հոդված։
✯ Այս հոդվածը ներառված է Հայերեն Վիքիպեդիայի ընտրյալ հոդվածների ցանկում
✯ Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2020 թվականի Տարվա հոդված
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կենտավրոսի_ալֆա&oldid=10116484» էջից