Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna
| Numer IPA | 137 | |||
|---|---|---|---|---|
| ʐ | ||||
| Jednostka znakowa |
ʐ | |||
| Unikod |
U+0290 | |||
| UTF-8 (hex) |
ca 90 | |||
| Inne systemy | ||||
| X-SAMPA | z` | |||
| Kirshenbaum | z. | |||
| IPA Braille↗ | ⠲⠵ | |||
| Przykład | ||||
| informacje • pomoc | ||||
| ||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | ||||
Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją dźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana jest symbolem: [ʐ]
Artykulacja
[edytuj | edytuj kod]W czasie artykulacji podstawowego wariantu [ʐ]:
- modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli jest to spółgłoska płucna egresywna
- tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, powietrze uchodzi przez jamę ustną (spółgłoska ustna)
- prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej uchodzi wzdłuż środkowej linii języka (spółgłoska środkowa)
- czubek języka dotyka podniebienia twardego – jest to spółgłoska z retrofleksją
- wiązadła głosowe periodycznie drgają, spółgłoska ta jest dźwięczna
Warianty
[edytuj | edytuj kod]Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:
- artykulację apikalno-postalweolarną – koniuszek języka zostaje uniesiony ku górze i zbliża się (ew. styka) z obszarem tuż za dziąsłami,
- artykulację subapikalno-prepalatalną – przód języka wygina się ku górze i do tyłu, tak że spodnia część języka zbliża się (ew. styka) z początkowym odcinkiem podniebienia twardego.
Przykłady
[edytuj | edytuj kod]- w języku abchaskim: abжа [ˈabʐa], „połowa”
- w języku paszto: ږمونځ [ʐmunʣ] „grzebień”
- w języku hiszpańskim (dialekt gwatemalski): arras [aʐaʂ], „bezpieczeństwo”
Polska i rosyjska spółgłoska zadziąsłowa jest uznawana za spółgłoskę laminalną z retrofleksją. Najnowsze badania potwierdzają[1], że sybilanty zadziąsłowe w języku polskim są właśnie retrofleksyjne [ʐ][2][3].
Najnowsze badania nad artykulacją w języku polskim, przeprowadzone przez polską językoznawczynię Anitę Lorenc i jej zespół[4], wykazały, że retrofleksy mogą być palatalizowane. Badania te ujawniły, że w języku polskim głoski takie jak [ʂʲ] i [ʐʲ] występują jako palatalizowane retrofleksy, co obala dawne założenia Hamann[5]. Wyniki te wykazują, że retrofleksy mogą mieć różnorodne realizacje artykulacyjne, obejmujące zarówno zagięte, jak i bardziej płaskie kształty języka.
Terminologia
[edytuj | edytuj kod]Spółgłoskę [ʐ] zalicza się do spółgłosek syczących, czyli sybilantów. Oprócz tego, zamiast terminu „spółgłoska z retrofleksją” można stosować nazwy „spółgłoska szczytowa” lub „cerebralna”.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- bezdźwięczny odpowiednik spółgłoski [ʐ]: [ʂ]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Anita Lorenc i inni, Articulatory and acoustic variation in Polish palatalised retroflexes compared with plain ones, „Journal of Phonetics”, 96, 2023, s. 101181, DOI: 10.1016/j.wocn.2022.101181, ISSN 0095-4470 [dostęp 2024-08-08].
- ↑ Anita Lorenc, Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018.
- ↑ Marzena Żygis, Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 33:119-132, styczeń 2004.
- ↑ Anita Lorenc i inni, Articulatory and acoustic variation in Polish palatalised retroflexes compared with plain ones, „Journal of Phonetics”, 96, 2023, s. 101181, DOI: 10.1016/j.wocn.2022.101181, ISSN 0095-4470 [dostęp 2024-08-08].
- ↑ Hamann, Silke. 2004. „Retroflex fricatives in Slavic Languages.” Journal of the International Phonetic Association 34,1: 53–67. http://www.fon.hum.uva.nl/silke/articles/Hamann_2004.pdf [dostęp 16 sierpnia 2014].